„I to jest chrześcijański kraj” – pisze z gorzką ironią moja polska przyjaciółka, dowiedziawszy się o wynikach najnowszego sondażu: prawie 60% Polaków popiera weto prezydenta Nawrockiego, które pozbawi bezrobotnych ukraińskich uchodźców zasłku 800+ na dzieci i bezpłatnego dostępu do lekarzy. Niektórzy polscy i rosyjscy komentatorzy w mediach społecznościowych nazywają nawet prezydenta „facetem z jajami”. Ale przeciwko komu tak naprawdę skierowana jest ta siła?

Niedawno dwa tysiące polskich kobiet podpisało list protestacyjny do premiera, Sejmu, Senatu i prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej w sprawie weta. Do protestu dołączyła Rada Przedsiębiorczości, która podkreśliła, że weto „jest sprzeczne ze zdrowym rozsądkiem” i grozi „wywołaniem chaosu”. W dziesiątkach publikacji członkowie polskiej elity intelektualnej odwołują się do logiki i jako argumenty przytaczają fakty: tylko w zeszłym roku Ukraińcy przynieśli Polsce ponad 75 mld euro – czyli 8 razy więcej niż wynosi cała polska pomoc dla Ukrainy. Poza tym 69% ukraińskich uchodźców jest zatrudnionych.

Oni nie zabrali pracy Polakom, ale zaspokajają potrzeby rynku i często tworzą nowe miejsca pracy

Oczywiście są też tacy ukraińscy uchodźcy, których rzeczywistość nie wpisuje się w te statystyki. To osoby starsze, opiekunowie chorych i dzieci niepełnosprawnych. Tyle że podatki płacone przez Ukraińców pracujących w Polsce z powodzeniem wystarczyłyby, by ich wesprzeć. A tak w związku ze zniesieniem pomocy ich historie mogą wkrótce przerodzić się w tragedie.

„Czuję się podwójnie zdradzona”

Aby w pełni uświadomić sobie katastrofalne skutki tych zmian, zwróciłam się do społeczności „Osobliwy świat. Polska”, która zrzesza matki wychowujące dzieci z najcięższymi formami niepełnosprawności. Te kobiety i ich dzieci znajdą się na granicy lub poza granicą przetrwania, jeśli świadczenie 800+ i bezpłatny dostęp do usług medycznych zostaną im odebrane.

Natalia Erastowa wychowuje troje nieletnich dzieci, jeden jej z synów ma ciężką niepełnosprawność. Cała rodzina wyjechała do Polski z Chersonia, ale dwa lata temu 40-letni mąż Natalii, ojciec dzieci i żywiciel, nagle zmarł. Pracował jako kierowca ciężarówki dla polskiej firmy, w Czechach na parkingu dostał zawału serca. Od tego czasu rodzina walczy o przetrwanie.

– Cały dochód naszej rodziny to obecnie 800+ na troje dzieci plus 1300 złotych pomocy z tytułu utraty żywiciela, a także pomoc z Ukrainy na opiekę nad niepełnosprawnym dzieckiem. W Polsce przez długi czas nie ubiegałam się o pomoc, ponieważ początkowo dbał o nas mąż, a potem pojawiły się wątpliwości, czy status zostanie nam przedłużony. Cztery miesiące temu, kiedy w końcu zdałam sobie sprawę, że nie jestem w stanie utrzymać rodziny, syn przeszedł procedurę uznania niepełnosprawności. Ale nie było jeszcze żadnej wypłaty, sprawa jest w toku – opowiada Natalia.

Łączny dochód jej czteroosobowej rodziny wynosi około 4000 złotych, a sam czynsz kosztuje 3700-3800 złotych. Natalia nie może znaleźć pracy, którą mogłaby pogodzić z opieką nad niepełnosprawnym dzieckiem, przedszkolem i szkołą pozostałych dzieci.

Dla tej rodziny utrata 800+ oznacza jedno: powrót do Ukrainy, pod bomby, lub przeprowadzkę do innego kraju, gdzie trzeba będzie zacząć wszystko od nowa bez żadnych gwarancji

Rodzina Natalii, podobnie jak wielu innych Ukraińców, wybrała Polskę jako tymczasowe schronienie, ponieważ ten kraj wydawał się jej bliski mentalnie, jest chrześcijański, jak Ukraina, i o podobnym stylu życia. Teraz przed Natalią stoi nowe wyzwanie: zabranie dzieci, które przez trzy lata zintegrowały się z polskim systemem edukacji, nauczyły się języka, znalazły przyjaciół – i przeniesienie się z nimi gdzieś dalej.

– Czuję się podwójnie zdradzona, bo Polska obiecała być solidarna z Europą, stać z nami ramię w ramię do czasu trwałego pokoju – mówi Anastazja, mama 15-letniego Danyła, który ma ciężką postać porażenia mózgowego. – Teraz jednak odmawia wsparcia, podczas gdy inne kraje, bardziej zorientowane społecznie, nie przyjmują już osób, które miały tymczasową ochronę gdzie indziej. Czuję, że zawiodłam siebie i syna, ufając Polsce. Tu jest wielu dobrych ludzi, których odróżniam od polityków obu obozów, od ksenofobów, ale to nie ratuje sytuacji.

„Teraz bardzo boję się o przyszłość”

– Odkąd dowiedziałam się o możliwości zniesienia pomocy, jestem w kompletnej rozpaczy – mówi Kateryna Kisenko, mama czworga dzieci, z których jedno ma ciężką postać autyzmu. – Przyjechaliśmy do Polski z okupowanej części obwodu zaporoskiego. Mój były mąż walczy na wojnie, mama jest pod okupacją i nie może wyjechać ze względu na stan zdrowia. Jestem jedyną dorosłą osobą, która może opiekować się dziećmi.

Opowiada, jak wygląda jej życie w Polsce. Łączny dochód jej rodziny wynosi 7200 złotych. W ramach programu 800+ otrzymują 3200 złotych, a zasiłek na opiekę nad dzieckiem niepełnosprawnym to 3415,84 złotych. Ojciec dzieci płaci alimenty w wysokości 6000 hrywien (około 525 złotych), jednak wydatki na wynajem mieszkania i utrzymanie, a także koszty leczenia dziecka niepełnosprawnego są tak wysokie, że czasami brakuje pieniędzy na ubrania czy artykuły gospodarstwa domowego.

– Wizyta u psychiatry to wydatek 400 złotych. Leki kupuję regularnie, bez nich nie da się żyć.

Nie mam pojęcia, co zrobię, jeśli nowe warunki zostaną przyjęte. Nasz dom jest pod okupacją, nie mamy dokąd wrócić, a ja nie mogę podjąć pracy, bo syn wymaga stałej opieki. Bardzo boję się o przyszłość

– Jestem tu z córką i synem z pierwszą grupą niepełnosprawności, on będzie wymagał całodobowej opieki do końca życia – mówi Lilia Torżok-Marusecka. – Od 2022 do 2023 roku mieszkaliśmy w hostelu, razem z innymi mamami z dziećmi specjalnej troski. A potem kazano nam się wyprowadzić, bo ośrodki dla Ukraińców są zamykane. Od tego czasu sami wynajmujemy, a to ponad 2000 złotych za małe mieszkanie bez wanny, co jest bardzo niewygodne, bo kąpiel niemogącego się poruszać dziecka to skomplikowana procedura. Całą pomoc, którą otrzymujemy w Polsce, wydajemy tylko tutaj. Od trzech lat ani razu nie pojechaliśmy do Ukrainy.

Podobne historie opowiadają setki ukraińskich matek, które chciałyby, ale nie mogą znaleźć pracy. To właśnie one najbardziej odczują skutki zniesienia 800+. Znalazły się w grupie osób, które nie będą mogły zalegalizować swojego pobytu w Polsce poprzez zatrudnienie, ponieważ ich dzieci wymagają stałej opieki i nadzoru.

Tylko część takich kobiet wyjechała wraz z mężami, którzy teraz pracują w Polsce. Wielu mężczyzn pozostaje w Ukrainie – walczą, pracują w zakładach zbrojeniowych. Jest też wiele rodzin, w których mężczyźni zginęli. I są takie, w których mężczyźni mają prawo do wyjazdu (ze względu na liczbę dzieci), ale zdecydowali się bronić wschodniej granicy Europy, powierzając Europejczykom opiekę nad swoimi rodzinami.

Bez prawa do przetrwania

Decyzja o zniesieniu w Polsce dostępu do państwowej opieki medycznej dla osób niepracujących dotyka również tych, którzy nie mogą pracować ze względu na stan zdrowia. 26-letnia Tetiana Rożda ma niepełnosprawność pierwszej grupy, cierpi na spinalną atrofię mięśniową (SMA) – chorobę genetyczną, w wyniku której człowiek traci zdolność kontrolowania swoich mięśni. Porusza się na wózku inwalidzkim.

Gdy stan jej zdrowia się poprawił, próbowała podjąć pracę jako logopedka w jednej z polskich fundacji. Ale wkrótce się pogorszyło i musiała zrezygnować z pracy.

– W Polsce jestem leczona preparatem Spinraza – pierwszym w historii lekiem spowalniającym postęp choroby (widzę już niewielką poprawę). Problem polega jednak na tym, że trzeba go przyjmować przez całe życie, bez przerw. Zaprzestanie przyjmowania leku spowoduje nieodwracalne pogorszenie stanu zdrowia – mówi Tetiana.

Od dwóch lat poszukuje pracy zdalnej, ale ze względu na diagnozę nikt nie chce jej zatrudnić. Kiedy dostęp do opieki zdrowotnej zostanie powiązany z obowiązkowym oficjalnym zatrudnieniem, nie będzie mogła już otrzymywać niezbędnego leczenia. Nie wiadomo również, co stanie się z jej mamą, która obecnie opiekuje się córką, potrzebującą pomocy w codziennych czynnościach, których nie jest w stanie wykonać samodzielnie.

Oczywiście Polska ma prawo decydować, czy wspierać takie osoby – mówią Ukrainki. Tyle że dla wielu takich jak Tetiana dostęp do NFZ to kwestia życia i śmierci

Wyrok na niewidzialnych ludzi

Pacjenci paliatywni to grupa osób, które z powodu zmian prawnych mogą znaleźć się w krytycznej sytuacji. Hanna Polak, założycielka fundacji Pallium for Ukraine, podkreśla, że chodzi o dzieci i młodych dorosłych ewakuowanych z Ukrainy, którzy przebywają w polskich hospicjach lub są objęci domową opieką wspomagającą.

Dla tych pacjentów, którzy oddychają przez gastrostomię (chirurgicznie utworzone otwory – stomię – w przedniej ścianie tchawicy, które pozwalają powietrzu dostać się bezpośrednio do płuc, omijając nos, usta i krtań), a odżywiają się za pomocą specjalnych pomp, które podają im pokarm w dawkach, kropla po kropli – utrata dostępu do opieki medycznej oznacza po prostu śmierć.

– Część z tych pacjentów ma rodziców, którzy idą do pracy, by zalegalizować swój pobyt. Ale są też tacy, których rodzice wykonują obecnie ważne misje w Ukrainie – mówi Hanna. – Taką pacjentką jest Weronika, dziewczynka z ciężką postacią SMA. Jej tata pracuje w Ukrainie jako saper, więc ona i mama są tu same, żadna nie może iść do pracy.

Teraz wszystkie te rodziny są zrozpaczone i z zapartym tchem czekają na decyzję polskich urzędników i polityków. Coś podobnego przeżywali już ukraińscy pacjenci hospicyjni, kiedy rząd zniósł rekompensatę za pobyt gdziekolwiek poza specjalnymi ośrodkami. A tacy pacjenci są najbardziej wrażliwi nie tylko ze względu na swoją podatność na bakterie, ale także z uwagi na wymuszony przez chorobę styl życia. Kiedy obok człowieka pracuje pompa, aparat tlenowy i inne urządzenia, potrzebne jest specjalnie dostosowane mieszkanie. Bardzo trudno takie znaleźć.

– Mieliśmy sytuację, w której rodzina była zmuszona przenieść się do nowego mieszkania w odległej wsi, bo tylko na takie mogła sobie pozwolić po zlikwidowaniu programu 40+ [rekompensata kosztów wynajmu – red.]. Tyle że tam lekarze nie mogli już szybko dojechać w razie potrzeby – zaznacza Hanna Polak.

Podkreśla, że mówienie o „oszczędnościach w budżecie” brzmi nieodpowiedzialnie, gdy chodzi o ludzkie życie. Bo to nie tylko kwestia finansowa, ale także moralno-etyczna

W placówkach, w których przebywają dzieci i młodzież objęci opieką paliatywną, nikt nie wie, co będzie po 1 października. Jak powiedzieć rodzinom, że z powodu decyzji politycznej ich dzieci będą musiały zostać odłączone od aparatury podtrzymującej życie? I jak te rodziny, które ledwo wiążą koniec z końcem, mają nagle znaleźć pieniądze na to, by opłacić leczenie swoich dzieci?

Powrót do Ukrainy, gdzie trwają nieustanne bombardowania, nie wchodzi w grę, ponieważ aparaty podtrzymujące życie wymagają nieprzerwanego zasilania. Pozostaje nadzieja, że prawodawcy w końcu dostrzegą tych niewidzialnych ludzi i zapewnią im wsparcie. Bo jego odmowa oznacza wyrok śmierci.

Це друга спроба Міністерства внутрішніх справ і адміністрації (МВСіА) оновити закон про допомогу громадянам України після того, як попередня версія була ветована президентом Каролем Навроцьким. Перший законопроєкт продовжував право на медичне обслуговування в Польщі для біженців з України на колишніх умовах.

Якщо перший закнопроєкт передбачав, що лікування громадян України в Польщі фінансується з державного бюджету, то новий зоконопроєкт — що воно буде фінансуватися з внесків Національного фонду здоров'я (NFZ).

Витрати на медичні послуги виставляються постачальникам медичних послуг та аптекам NFZ і фінансуються з фонду допомоги, створеного Банком Крайового Господарства (BGK). Зараз, до прийняття і вступу в силу нового закону, громадяни України, які легально прибули до Польщі після 24 лютого 2022 року, мають право на безкоштовну медичну допомогу та відшкодування вартості ліків на тих самих підставах, що й громадяни Польщі, відповідно до оновленого спеціального закону. Доступ до пільг, таких як візити до лікаря, обстеження, лікування, а також відшкодування вартості ліків, можливий після підтвердження легального статусу перебування, наприклад, за допомогою номера PESEL, електронного документа.

На думку президента Польщі, розширення такого доступу до медичних послуг є порушенням конституційного принципу рівності

У власному проєкті поправок до закону, направленому до Сейму, він запропонував, щоб доступ до медицини мали лише застраховані особи, які сплачують обов'язковий або добровільний внесок на охорону здоров'я. У п'ятницю спікер Сейму Шимон Головня оголосив, що повернув проєкт до Бюро президента на доопрацювання «через формальні недоліки».

Проєкт МВСіА також передбачає зміни у цій сфері — у бік обмеження доступу до медичних послуг для громадян України. Міністерство запропонувало обмежити перелік пільг, якими зможуть скористатися незастраховані громадяни України.

Це стосуватиметься 11 видів медичних послуг: лікування у курортних закладах та курортної реабілітації, надання лікарських засобів, які видаються пацієнтам у рамках програм політики здоров’я міністра здоров’я, програм здоров’я, лікувальної реабілітації, стоматологічного лікування, медикаментів, спеціалізованих харчових продуктів для медичного застосування та медичних виробів, доступних у аптеках за рецептом і що підлягають відшкодуванню, програм лікарських засобів, екстреного доступу до медичних технологій, забезпечення медичними виробами, медичних послуг, пов’язаних з трансплантацією або застосуванням у людей клітин, зокрема кровотворних клітин кісткового мозку, периферичної крові та пуповинної крові, тканин і органів, отриманих від живого донора або посмертно, а також процедур ендопротезування і видалення катаракти.

«Пропоноване обмеження каталогу медичних послуг, що фінансуються з Фонду допомоги, якими можуть скористатися громадяни України, пов'язане з необхідністю мінімізації негативних наслідків, які створює допомога громадянам України з погляду доступності медичних послуг для польських застрахованих осіб, а також з необхідністю обмеження витрат на цю допомогу. Крім того, воно має на меті протидіяти ризику зловживання правом на охорону здоров'я на території Республіки Польща з боку громадян України, які іноді приїжджають до нашої країни переважно або виключно з наміром скористатися певними медичними послугами, такими як лікування в межах наркологічних програм, планові ортопедичні процедури або стоматологічне лікування», — пише Міністерство здоров’я у пояснювальній записці.

Водночас міністерство уточнило, що у зв'язку з необхідністю особливого захисту дітей, обмеження не поширюватимуться на громадян України, які не досягли 18-річного віку, а також на тих, хто підлягає обов'язковому або добровільному медичному страхуванню

Міністерство здоров’я у своїх зауваженнях, надісланих до МВСіА, запропонувало, щоб особи, які досягнуть повноліття під час лікування, мали право продовжити терапію до її завершення. Відомство також наполягло на включенні положення, за яким особам, що зазнали поранень внаслідок воєнних дій на території України й не мають права на медичні послуги, що фінансуються з державного бюджету, такі послуги також мають надаватися.

У Міністерстві здоров’я також представили фінансовий бік запропонованих змін.

— Орієнтовна економія коштів із Фонду допомоги, яка очікується внаслідок запланованого обмеження доступу громадян України до медичних послуг, має становити: за 2025 рік (жовтень — грудень 2025 року) — 10,76 мільйонів злотих, за 2026 рік (січень — 4 березня 2026 року) — 18,55 мільйонів злотих, — зазначило польське Міністерство охорони здоров’я. У підсумку, за розрахунками відомства, загальні фінансові витрати на забезпечення медичної допомоги громадянам України в період з 1 жовтня 2025 року по 4 березня 2026 року становитимуть: 102,2 мільйони злотих у 2025 році та 176,2 мільйонів злотих у 2026 році. 

Опр. Roman Havryshchak

Читайте також про ефективність українців для економіки Польщі

Pochodzimy z obwodu odeskiego, a to daleko od zachodniej granicy Ukrainy. Moje doświadczenia w kontaktach z Polakami do 2022 roku były niewielkie, ale zawsze pozytywne. I właśnie na tych pozytywach skupiałam uwagę moich dzieci przed ich pierwszym dniem w nowej szkole. Dzisiaj widzę inną rzeczywistość: setki ukraińskich rodziców, wysyłając dzieci do polskich liceów lub techników, na lokalnych czatach najpierw pytają: „Czy w tej szkole nie obrażają ukraińskich dzieci?”. Pod wpływem internetowych historii i opowieści znajomych wielu już na starcie nastawia swe dzieci na możliwy ich negatywny odbiór – i na obronę.

Znęcanie się, czyli strach przed obcymi

Rozmowę o znęcaniu się w polskich szkołach warto rozpocząć od ważnego zastrzeżenia: ten problem nie ogranicza się tylko do stosunków polsko-ukraińskich. Jest systemowy i globalny, ponieważ ofiarami znęcania się w polskich szkołach są również polskie dzieci.

Najnowszy raport Uniwersytetu SWPS, Fundacji UNIQA i zespołu RESQL pokazuje, że około 62% uczniów polskich szkół przynajmniej raz spotkało się z bullyingiem

Badanie przeprowadzone wśród 18 950 uczniów z 96 placówek oświatowych wykazało, że najczęstszymi formami znęcania się, jakich doświadczają polskie dzieci, są: obraźliwe żarty (4371 uczniów), rozpowszechnianie plotek lub nieprawdziwych informacji (3627) oraz izolacja społeczna – wykluczenie z grupy (3340).

– Znęcanie się wynika z głęboko ludzkich instynktów, strachu przed tym, co wydaje się niezrozumiałe, odmienne lub groźne – mówi Iryna Owczar, psycholożka.

– Na konsultacje przychodzą do mnie dzieci z Kanady, Stanów Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii, Niemiec – krajów uważanych za tolerancyjne wobec imigrantów. Nawet one spotykają się z bullyingiem. Kiedy masz przed sobą obcego, już samo to stwarza potencjalny konflikt. W Polsce jest szczególnie trudno, ponieważ przez dziesięciolecia była krajem monoetnicznym. A tu nagle milion ludzi z innym językiem, mentalnością i zwyczajami. To trudne nawet dla dorosłych, a co dopiero dla dzieci.

Przemoc „w białych rękawiczkach”

Dla wielu ukraińskich dzieci najbardziej bolesne okazuje się nie otwarte poniżanie, prześladowanie, obrażanie, ale izolacja społeczna.

– Trafiliśmy do klasy, gdzie wszyscy znali się już od siedmiu lat – wspomina 16-letnia Karolina.

– Nauczyciele dzielili nas nawet na „swoich Ukraińców”, którzy mieszkali tu jeszcze przed wojną, i „nowych”, którzy pojawili się w połowie roku

Czułam się zagubiona, bo słabo znałam język: czasami przychodziłam do szkoły z książkami, kiedy klasa akurat wyjeżdżała na wycieczkę. Potem inni długo to wspominali, śmiejąc się ze mnie. W Ukrainie korzystaliśmy z Telegramu lub Instagrama, a tutaj wszyscy używali Snapchata, o którym jeszcze wtedy nie słyszałam.

Podobne sytuacje wydają się drobiazgami, ale to właśnie z nich rodzi się poczucie izolacji. Często rodzice, słuchając skarg dzieci, nie rozpoznają w tym znęcania się, skoro nie było ani obelg, ani fizycznej agresji. Jednak specjaliści podkreślają: wykluczenie społeczne to również przemoc, tyle że zamaskowana, „w białych rękawiczkach”, a ból z tego powodu może być nie mniej dotkliwy.

Dr Piotr Ryczelski, psycholog Uniwersytetu SWPS i współautor systemu RESQL, dodaje:

– W badaniach uczniowie często przyznają, że woleliby raczej zostać fizycznie uderzeni, niż zostać wykluczeni z grupy lub klasy.

Samotność – sygnał alarmowy

Dan Olweus, który w 1978 roku wprowadził do obiegu naukowego pojęcie „bullying”, początkowo uważał, że rola ofiary lub agresora zależy od indywidualnych cech dziecka. Jednak rzeczywistość pokazała, że na dynamikę relacji w klasie wpływają również czynniki zewnętrzne. Na przykład w klasie moich dzieci szybko utworzyły się odrębne grupy: polskie dzieci, Ukraińcy, którzy przyjechali przed wojną, oraz Ukraińcy, którzy przybyli po 24 lutego. Pierwsze dwie grupy znęcały się nad trzecią.

Ten podział świadczy o tym, że znęcanie się to nie tylko problem indywidualny, ale także konsekwencja zjawisk grupowych, które mogą wynikać z różnic kulturowych, doświadczeń, a nawet nieostrożnych wypowiedzi dorosłych. Niektórzy uczniowie skarżyli się nawet, że nauczyciele dzielili ich na „chłopców, dziewczynki i Ukraińców”, co tylko podkreśla problem stygmatyzacji i izolacji, prowadzący do znęcania się.

W tym czasie rodzice skupiali się na rozwiązywaniu codziennych problemów i adaptacji w nowym kraju. Brakowało im siły psychicznej, by wspierać swe dzieci w szkole.

– To jeden z największych błędów, kiedy rodzice oddają dzieci do nowego środowiska i oczekują, że szkoła zajmie się wszystkim – wyjaśnia Iryna Owczar

– Mama, tata lub opiekująca się dziećmi osoba dorosła muszą angażować się w życie szkolne: poznawać innych rodziców, nawiązywać kontakt z nauczycielami, utrzymywać komunikację. To sygnał: jestem przyjazna, sympatyczna, nie stanowię zagrożenia, więc moje dzieci też nie stanowią zagrożenia dla waszych.

Wiele ukraińskich matek przyznaje, że często milczały na temat problemów, by nie wyjść na niewdzięczne „beneficjentki ochrony”. Ale milczenie tylko pogarsza sytuację.

Moja córka nadal uważa naukę w polskiej szkole podstawowej za najgorsze doświadczenie w swoim 16-letnim życiu: „Najgorsze jest oczekiwanie, że znęcanie się samo zniknie – mówi. – Próbowałam wszystkiego: nie reagowałam, odpowiadałam agresją, płakałam, ale problem zaczął się rozwiązywać dopiero wtedy, gdy interweniowała mama, a nauczycielka musiała porozmawiać z prześladowcą i jego rodzicami”.

„Nauczyciel, zwłaszcza wychowawca klasy, powinien wspierać uczniów i znajdować czas nie tylko na nauczanie – przypomina profesor Małgorzata Wójcik w badaniu ‘Przerwijmy krąg przemocy’. – Wtedy jego wpływ na atmosferę w klasie staje się znaczący i pozytywny”.

Od dziecka też coś zależy

– Aby wyjść z izolacji, skończyć z samotnością, potrzebne jest nie tylko wsparcie otoczenia, lecz także proaktywna postawa samego dziecka – podkreśla Iryna Owczar.

Są dzieci, co do których prawdopodobieństwo, że będą cierpieć z powodu znęcania się, jest mniejsze. To głównie dzieci ekstrawertyczne, komunikatywne, otwarte, które mają wewnętrzne oparcie i nie reagują emocjonalnie na komentarze i uwagi innych. Najtrudniej jest dzieciom zamkniętym, introwertycznym, empatycznym, wrażliwym, które mają trudności z komunikacją i budowaniem relacji.

14-letnia Angelina opowiada: „Dzieci podchodziły do mnie. Wydaje mi się, że prosiła je o to nauczycielka, ale ze względu na słabą znajomość języka wstydziłam się odpowiadać. Widziałam też jednak inną Ukrainkę, która znała język jeszcze gorzej niż ja, ale miała wielu przyjaciół”.

Ważne jest, by spróbować znaleźć przynajmniej jedną lub dwie osoby, z którymi naprawdę jest ciekawie, i nawiązać z nimi przyjaźń. To znacznie zmniejsza ryzyko stania się „łatwym celem” dla bullyingu.

Warto podkreślić, że pomimo dominowania w przestrzeni publicznej rozmów o przypadkach znęcania się nad ukraińskimi dziećmi, istnieje wiele innych – mniej widocznych, ale nie mniej ważnych – pozytywnych przykładów.

Zdarzają się przypadki, gdy polscy rówieśnicy opiekują się ukraińskimi uczniami: pomagają im dostosować się do nowego środowiska, wspierają w nauce i nawiązują prawdziwe przyjaźnie

Niebiesko-żółta wstążka nie wystarczy

Często rodzice, których dzieci są ignorowane lub obrażane, decydują się na zmianę szkoły lub nawet przejście wyłącznie na ukraińską naukę online. Czasami to naprawdę działa: to właśnie dorośli są odpowiedzialni za atmosferę w grupie, a w różnych środowiskach to samo dziecko może przeżywać zupełnie inne doświadczenia.

Jednocześnie ukraińska flaga na awatarze lub niebiesko-żółta wstążka na piersi nauczyciela nie zawsze gwarantują, że w szkole nie będzie prześladowań. Znane są przypadki kiedy ukraińskie dzieci były obrażane słownie, przy milczącej zgodzie lub bezczynności nauczycieli. 16-letni Mikołaj opowiada, że w jego klasie polskie dzieci wielokrotnie mówiły ukraińskim: „Putin was wszystkich zniszczy”, „Żyjecie tu za nasze pieniądze”, powtarzając prawdopodobnie stwierdzenia swoich rodziców. Zaostrzenie problemu obserwowano również podczas kampanii wyborczych, kiedy nawet neutralne dzieci zaczynały powtarzać polityczne hasła i wyrażać antyukraińskie nastroje – a nauczyciel milczał.

Czasami jednak to sami nauczyciele stają się przyczyną znęcania się nad dziećmi.

„Przez prawie rok uczyliśmy się o tragedii wołyńskiej i za każdym razem gdy nauczyciel wspominał o okrucieństwach Ukraińców, patrzył na mnie. A wraz z nim cała klasa – wspomina 15-letnia Julia. – Po lekcji nazywano mnie ‘banderówką’, wypisywano obraźliwe słowa na tablicy. Czułam tę nienawiść do siebie biorącą się tylko z tego, że jestem Ukrainką”

Taka postawa nauczyciela lub brak reakcji ze strony pedagogów prowadzi do tego, że z fazy obraźliwych słów dzieci przechodzą do kolejnej, fizycznej – popychania, bicia, poniżania. W takim przypadku tylko natychmiastowa pisemna skarga rodziców może zmusić szkołę do interwencji i rozwiązania problemu.

Gdy wchodzisz w dialog, najważniejszy jest spokój

W zeszłym roku brałam udział w formacie „żywej biblioteki”, gdzie byłam „książką”, którą mogły „czytać” 13-,15-letnie polskie nastolatki. Dzieci zadawały mi bezpośrednie, czasem niewygodne pytania – a ich otwartość potwierdzała moje obserwacje dotyczące przyczyn znęcania się na tle narodowościowym. „Ukraińcy wydają się nam dziwni”; „Nie nawiązywali kontaktów”; „Trzymali się na uboczu” – mówiły. A potem padały kolejne pytania:

„Dlaczego Ukraińcy są w Polsce, a nie bronią swojej ojczyzny?”. „Czy to prawda, że Ukraińcy nie pracują, a żyją tylko z zasiłków socjalnych?”. „Czy naprawdę ukraińskie kobiety chcą odbierać mężczyzn Polkom?”. „Dlaczego na Ukrainie gloryfikuje się siły, które niszczyły Polaków na Wołyniu?”. „Po co wojna, skoro Ukraińcy i Rosjanie są jednym narodem, bo mówią jednym językiem?”. „Czy zna pani osobiście tych, którzy zginęli na wojnie?”. „A może Putin naprawdę chciał uratować Ukrainę przed Europą, która dyktuje Polsce swoje warunki?”.

Często dzieci po prostu nie posiadają niezbędnych informacji. Iryna Owczar radzi w takich sytuacjach kierować się kontekstem: jeśli jest szansa na dialog, warto spróbować wyjaśniać, ale bez emocji. I ja zrobiłam właśnie to, ponieważ taki format przewidywało nasze spotkanie.

Jeśli jednak rozmówca jest nastawiony agresywnie i używa tego rodzaju sformułowań do systematycznego znęcania się, lepiej unikać konfliktu i zwrócić się o pomoc do nauczycieli i rodziców.

Bardzo ważne jest, by nie dać agresorowi tego, czego chce – łez, strachu czy gniewu

Iryna Owczar podaje przykład angielskiej szkoły, w której obecnie pracuje. Ukraińska dziewczynka była w niej prześladowana właśnie z powodu wojny za pomocą podobnych zwrotów. Mama tego dziecka zaproponowała nakręcenie filmu, w którym ukraińscy uczniowie opowiadali swoje historie – z przedwojennymi zdjęciami i filmami, wspomnieniami z ewakuacji, bombardowań, strat i adaptacji w nowym kraju.

Obejrzenie tego filmu stało się momentem refleksji dla całej szkoły. Po tym nie było już ani jednego przypadku znęcania się na tle narodowościowym.

– Trzeba ocenić swój stan – czy są argumenty, siły, chęć, żeby coś wyjaśniać – mówi Tasia Osadcza, psycholożka. – Jeśli ich nie ma, należy unikać takich rozmów. Jeśli masz siłę i chęć, wcześniej przygotuj argumenty przeciw często powtarzanym obraźliwym stwierdzeniom. Politycznie poprawne, ale z właściwymi odpowiedziami na często zadawane pytania, które rozpowszechnia prorosyjska propaganda.

Trzeba też mieć na uwadze to, że obraźliwe frazy są konstruowane w taki sposób, by wywołać u człowieka emocje.

Wiele osób, słysząc te niesprawiedliwe stwierdzenia, zaczyna się denerwować, złościć i reagować agresywnie. I właśnie tego chce rosyjska propaganda: pokazać Ukraińców jako dzikusów, ludzi emocjonalnie niestabilnych, agresywnych

Dlatego gdy wchodzisz w dialog, najważniejsze jest zachowanie panowania nad sobą. Jeśli dziecko nie widzi takiej możliwości dla siebie, lepiej, by unikało rozmów na ten temat.

Propaganda kształtuje przekonania, które trudno obalić argumentami rozumu. Ale kiedy człowiek sam styka się z rzeczywistością, która jest sprzeczna z narzuconymi mu stereotypami, pojawia się szansa, by obalić te stereotypy i zmienić jego zdanie.

Mechanizm wszędzie jest taki sam

Znęcanie się dotyczy nie tyle przyczyny, ile mechanizmu poniżania i podporządkowywania sobie innej osoby. Przyczyny mogą być różne: wygląd, akcent, status społeczny, płeć, narodowość, sukcesy, a nawet po prostu niechęć do „bycia takim jak wszyscy”. Jednak w istocie bullying zawsze opiera się na chęci stworzenia hierarchii (silniejszy – słabszy), uczynienia ofiary „inną”, odrębną od grupy, zaspokojenia potrzeby dominacji agresora lub rozwiązania własnych problemów.

–   I tutaj nie ma znaczenia, za co dziecko jest prześladowane – mówi Tasia Osadcza. – Czy za to, że pochodzi z Ukrainy, czy za krzywe zęby, za tanie lub nieczyste ubranie, nadwagę lub niedowagę, za wzrost.

Reagować na takie przypadki w środowisku szkolnym należy zgodnie z opracowanymi protokołami przeciwdziałania znęcaniu się, bez względu na przyczynę. By szkoła mogła te protokoły uruchomić, rodzice lub dzieci muszą zgłaszać przypadki znęcania się, a nie milczeć.

Zgodnie z tymi protokołami należy pracować ze wszystkimi uczestnikami procesu: sprawcą, ofiarą, świadkami

Bo przecież bullying niszczy człowieczeństwo, wzmaga agresję w społeczności, co ostatecznie może uderzyć w pozostałe dzieci – zarówno ukraińskie, jak polskie.

Dlatego polska szkoła też powinna być zainteresowana rozwiązaniem tego problemu. O znęcaniu się należy mówić nie z perspektywy narodowej czy politycznej, ale jako o fakcie prześladowania jednego dziecka przez inne.

– Jedyne, co należy wziąć pod uwagę, to fakt, że protokoły przeciwdziałania znęcaniu się są uruchamiane przez ludzi – podkreśla Osadcza. – I tutaj często w grę wchodzi czynnik ludzki: czy dyrektor chce się tym zajmować, czy nauczyciele chcą się zaangażować. Są tu zarówno przypadki zakończone sukcesem, jak porażką – między innymi dlatego, że nauczyciel również może ulegać wpływom propagandy i presji społecznej.

W takich przypadkach należy zaangażować kuratorów szkolnych, policję i inne organy, które mogą wpłynąć na sytuację.

Znajdź sobie przyjaciół

– Szkołę podstawową ledwo przetrwałam – wspomina moja córka. – Po rozmowie z nauczycielką sprawca przestał mnie obrażać, jednak nie udało mi się przezwyciężyć izolacji społecznej.

Dopiero w liceum w końcu się udało: od pierwszych dni córka, która już dobrze opanowała język polski, zaprzyjaźniła się z kilkoma polskimi dziewczynami, które nie miały uprzedzeń wobec Ukraińców. Od pierwszego dnia nowego roku starała się być przyjazna wobec wszystkich, brała udział we wspólnych wydarzeniach, projektach wolontariackich, kampaniach społecznych, zawodach sportowych.

Podobne rady dają też inne nastolatki: nie czekaj, aż pierwszy krok zrobią „gospodarze środowiska”. Wspólnych punktów warto szukać w sporcie, muzyce, wolontariacie albo hobby. Znajdź sobie jednego lub dwóch przyjaciół, którzy sprawią, że pobyt w szkole będzie przyjemny i emocjonalnie bezpieczny.

Zdjęcia: Shutterstock

25 sierpnia Prezydent RP ogłosił weto do rządowej ustawy, która miała uporządkować ochronę i wsparcie dla rodzin uciekających przed wojną. Ta decyzja i towarzyszący jej język – zapowiedzi warunkowania pomocy dziecku pracą rodzica, wydłużania drogi do obywatelstwa, rozpalania na nowo sporów pamięci – nie są kwestią nastrojów, lecz zimnej kalkulacji politycznej. Uderzają w ukraińskie kobiety-uchodźczynie, w ich dzieci, w osoby starsze i chore; uderzają też w nasze szkoły, lekarzy i samorządy. Zamiast pewności, przynoszą lęk, zamiast spokoju – groźbę rozdzielania rodzin, wtórnej migracji i erozję zaufania do polskiego państwa.

Wyobraźcie sobie, że to Wy jesteście na wojnie w obronie Ojczyzny, a sąsiedni kraj traktuje Wasze żony, matki i córki jak zakładniczki polityki.

Po decyzji Prezydenta w tysiącach domów w całej Polsce nastał szok, rozgoryczenie i poczucie zawodu. Matki, które z dziećmi i chorymi rodzicami uciekły z miast i wsi obróconych w pył, dziś zadają sobie pytanie, gdzie mają teraz uciekać. Kobiety, które wybrały Polskę z miłości i zaufania, czują, że ta miłość nie została odwzajemniona.

Dziecko nie jest martwym zapisem w ustawie, a pomoc na nie przyznawana nie może być dźwignią nacisku na jego matkę. Solidarność nie jest sezonowa, nie jest modą. Jeśli jest prawdą w marcu, musi być nią także w sierpniu. Pamięć nie jest pałką. Państwo, które zamiast leczyć rany historii sięga po łatwe symbole, nie buduje wspólnoty. Państwo nie może być ulicznym teatrem. Poważne państwo wybiera odpowiedzialność, a nie polityczny spektakl: procedury, jasny komunikat, ochronę najsłabszych.

My, polskie kobiety – matki, żony, córki, siostry i babcie – mówimy wprost: nikt w naszym imieniu nie ma prawa stawiać warunków kobietom uciekającym przed wojną. Nie zgadzamy się, by ból i cierpienie ludzi potrzebujących naszego wsparcia przerabiano na paliwo sporów. Nie pozwolimy na niszczenie zaufania, na którym stoi wspólnota. To jest racja stanu i racja sumienia nas wszystkich. To mosty – a nie mury – czynią z sąsiadów sojuszników, a przewidywalne i sprawiedliwe prawo oraz język szacunku wzmacniają bezpieczeństwo Polski bardziej niż populistyczny wrzask z mównicy.

Europa, a więc także my, opowiedziała się za ciągłością ochrony cywilów uciekających przed agresją. Naszym obowiązkiem jest dotrzymać słowa. To oznacza jedno: potwierdzić publicznie, jasno i bez dwuznaczności, że rodziny, które zaufały Polsce, nie obudzą się jutro w prawnej próżni; że dziecko nie będzie karane za to, że rodzic nie ma zatrudnienia; że język władzy nie będzie dzielił ludzi na „swoich” i „obcych”. Dla dziecka i jego samotnej matki prawo ma być tarczą, a nie narzędziem wymuszania na nich lojalności i posłuszeństwa. Polityka ma być służbą, a nie widowiskiem.

Wzywamy Was, którzy stanowicie prawo i reprezentujecie Rzeczpospolitą, do przywrócenia pewności ochrony i odrzucenie słów, które piętnują zamiast chronić. Niech ustawy służą ludziom, a nie politycznym grom. Niech Polska pozostanie domem, w którym matka nie musi pytać: „Dokąd teraz?”, bo odpowiedź zawsze będzie brzmieć: „Zostań w kraju, który dotrzymuje słowa”.

To nie jest spór o prawne technikalia. To pytanie o oblicze Rzeczypospolitej. Czy będzie państwem słowa, którego się dotrzymuje – czy państwem słów rzucanych na wiatr. Czy staniemy po stronie matek i dzieci, czy po stronie strachu.

Jeśli chcesz również podpisać list — do czego zachęcamy — prosimy o wypełnienie poniższego formularza:

https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLScjORH_vWb47f4J75se9Yt_zKWfCI7HbLDUaceuvidxxP4Ipg/viewform

‍

Podpisano, polskie kobiety – matki, żony, córki, siostry, babcie:
‍

Abramowicz Marta, pisarka

Adamowicz Anna, diagnostka laboratoryjna, poetka

Aleksowska Dorota

Amirowicz Anna

Andreis Susanna

Andrulewicz Aldona 

Animucka Małgorzata matka, babcia, sąsiadka uchodźców, współpracowniczka ngs

Apalkow Anna  

Araszkiewicz Agata, Doktora nauk o literaturze, Paryż, Bruksela

Arnold - Kaczanowska Agnieszka, reżyserka, dokumentalistka

Artym Baryła Aneta

Audycka-Szatrawska Tatiana, redaktorka

Augustynek Katarzyna, aktywistka

Badowiec Bogna, lekarka - psychiatra, 

Bajda Agnieszka, kustosz

Balcerowicz Ewa, ekonomistka

Banasiak Dorota  - psycholożka 

Baranowa Anna, historyczka sztuki, krytyczka (również mama i babcia)

Baranowicz Beata

Baranowska Bożena -aktorka, pedagog, reżyser

Barańska Natalia

Barańska-Morzy Dagmara 

Barczyk Anna  adwokat

Barry Izabela Joanna, bibliotekarka, dziennikarka

Bartczak Agata

Bartkowiak Agnieszka

Bartnikowska Ewa, dziennikarka

Bartosik Ewelina, edukatorka i muzealniczka

Bastek-Balcerek Kasia 

Batko-Tołuć Katarzyna, członkini zarządu Fundacji dla Polski, przy której działa Fundusz Obywatelski im. Ludwiki i Henryka Wujców

Bator Ewa, Gdańsk

Bator Ewelina, literaturoznawczyni, Uniwersytet Warszawski 

Batorczak Anna 

Bauman Beata 

Bauman Katarzyna, nauczycielka

Bauman Magdalena 

Baumiller Anna  -scenografka

Baumiller Joanna - matka, babcia

Baumiller Katarzyna, architektka

Baumritter Anna, psychoterapeuta

Bażyńska Joanna Właścicielka wydawnictwa Poradnia K

Bączyńska Anna  matka, nauczycielka, Polka, Europejka, kobieta

Bednarczyk-Krzyżowska Dominika, aktorka Teatru im. Juliusza Słowackiego w Krakowie

Bednarek Michalina, dziennikarka Gazety Wyborczej

Berdowska Joanna 

Biała Alicja, artystka Ok

Białasiewicz Renata  córka, matka, wdowa

Bielas Katarzyna, dziennikarka

Bielska Magdalena, działaczka społeczna

Bierońska - Lach Beata, dyrektorka Ukraina! Festiwal Filmowy

Bieryłło-Białobrzeska Donata 

Bilik Justyna, scenarzystka

Bińczak Halina, dziennikarka

Bińka Anna, Stowarzyszenie „Pracownia Etnograficzna"

Błaszczak-Banasiak Anna  - prawniczka na rzecz praw człowieka.

Błaszczyk-Warchoł Ewa, społeczniczka prawoczłowiecza

Błońska Agnieszka, reżyserka

Bochenska Anna, rencistka - polska emigrantka mieszkająca w Kanadzie

Bochińska Antonina, przedsiębiorczyni

Bogaczyk Martyna, działaczka pozarządowa, ​​Fundacji Edukacja dla Demokracji

Bogdan Ewa

Bogdanowicz Milena  radca prawna

Bogobowicz Anna

Bogucka Julia

Bogucka Lityńska Elżbieta, wdowa po Janie Lityńskim

Bogucka Teresa

Bogucka-Sakowicz Joanna, mgr filologii polskiej, neurologopeda

Boguslavska Julia, prezeska Fundacji Ukrainka w Polsce

Borkiewicz Agnieszka, germanistka, animatorka kulturalna, psycholożka 

Borowiec Magdalena, psycholog, matką 3 dzieci.

Borowska Beata 

Borzyszkowska Weronika 

Bosacka Katarzyna, dziennikarka telewizyjna

Brasławska Anna 

Brunty Agata 

Brzostowska Anna

Brzozowska Lidia, emerytka

Budzyńska Natalia, pisarka

Bujan-Żmuda Elżbieta, nauczycielka

Buncler Anna, Uniwersytet Warszawski

Bunio-Mroczek Paulina, socjolożka, UŁ

Burnat Kalina, mama, neurobiolożka

Büthner-Zawadzka  Małgorzata 

Butrymowicz Justyna, aktywistka

Byłów Katarzyna 

Capińska Ewa 

Chamienia Katarzyna  nauczycielka i aktywistka

Chantry Maria Uniwersytet Wrocławski

Chenczke Natalia 

Chęć Anna- Fundacja Świat w Naszych Rękach 

Chimiak Julia, mama, edukatorka, tłumaczka

Chmielewska Bogna pedagoga, Warszawa

Chmielewska Grażyna  historyk

Chmielewska-Szlajfer Helena

Chruślicka Barbara 

Chrzczonowicz Magdalena, redaktorka naczelna OKO.press

Chutnik Sylwia, pisarka

Chwedorczuk Sylwia, pisarka

Chylak Anna 

Chylińska Maria

Chyrowicz Urszula 

Ciepłucha J. Joanna

Cobel-Tokarska Marta

Colombier  Elżbieta 

Concejo Joanna 

Connor Marta 

Cronin Magdalena

Cwiach Lucyna

Cyran- Juraszek Karolina, matka, działaczka społeczna, trenerka i doradczyni organizacji pozarządowych 

Czarnacka Agata, filozofka polityki

Czarnkowska-Listoś  Renata, Producentka filmowa, działaczka społeczna, liderka Inicjatywy Kobiety Filmu

Czarnota Anna

Czech-Pokorska Monika

Czechmanowska Danuta 

Czeredercka Agnieszka, Ogólnopolski Strajk Kobiet

Czerska - Thomas Joanna, Radna Rady Miasta Bydgoszczy

Częścik Anna 

Czuba Beata  (wykładowczyni, matka, obywatelka)

Czudec Joanna, tłumaczka

Czwarnóg Kalina, członkini zarządu Fundacji Ocalenie

Czyż Magdalena, prezeska Fundacja Demokracja

Dagmara Siadlak Kinga, Wiceprezeska Fundacji Aktywna Demokracja

Danielewicz Justyna Matka, Polka, której los innych ludzi nie jest obojętny.

Darska Bernadetta, literaturoznawczyni, krytyczka literacka

Daszkiewicz Ewa

Dąbrowska Anna, prezeska Homo Faber

Dąbrowska Justyna, psychoterapeutka, pisarka, wieloletnia redaktor naczelna miesięcznika “Dziecko”

Dąbrowska Krystyna, poetka

Dąbrowska Paula

Dąbrowska-Kuchna Monika 

de Barbaro Natalia

Deja Agnieszka, socjolożka, wolontariuszka, Laureatka I edycji Nagrody Portrety Siostrzeństwa

Dembińska Róża

Dembska-Pierzchała Zofia

Demska-Olbrychska Krystyna 

Dereniowska Kinga, dziennikarka

Dębska Kinga, reżyserka filmowa, scenarzystka

Diaczuk Teresa  nauczycielka

Diduszko-Zyglewska Agata 

Dimitrova Cveta, psychoterapeutka

Dmochowska Katarzyna  Kobieta

Dobrowolska Izabela  - redaktorka, graficzka

Dodziuk Anna  opozycjonistka antykomunistyczna

Dolatkowska  Aleksandra

Domagała Justyna 

Domańska Julia, studentka AMUZ Łódź

Dowjat Danuta, tłumaczka

Dranikowska Anna, SNRSS

Duczmal Iwona, artystka

Duda-Olechowska Edyta, scenarzystka

Dudek Anna, dziennikarka

Dudzińska Agnieszka, Uniwersytet Warszawski

Duniewicz Anna, aktywistka, Inicjatywa “Nasz Rzecznik”, Inicjatywa obywatelska “Chcemy całego życia!”

Duralska Hanna 

Duriasz-Bułhak Justyna – pracowniczka organizacji pozarządowej

Dwilińska Katarzyna, programistka, klientka i sąsiadka Ukrainek w Polsce

Dyduch Agnieszka Lekarz psychiatra

Dymecka-Michalska Agnieszka

Dziechciarz Anna, nauczycielka

Dziekan Monika

Dzienniak-Pulina Daniela, wykładowczyni, socjolożka

Dzierzgowska Anna Natalia, nauczycielka, tłumaczka

Dzik- Makara Katarzyna 

Dziubandowska Aleksandra  

Dźwigoń Agnieszk,- zwykła Połka

Dżabagina Anna, naukowczyni, historyczka literatury

Dżon-Ozimek Beata, dziennikarka

Eichler Maria , dziennikarka w lokalnej gazecie

Ejme Agnieszka

Elbert Renata

Emilia Gołos

Engelking Anna, profesor Instytutu Slawistyki PAN

Ewart Ewa, dziennikarka, reżyserka filmów dokumentalnych

Falkowska Małgorzata, prywatna działalność gospodarcza (konsultant)

Farynowska Małgorzata, Obywatele RP

Fedas Anna , koordynatorka projektów międzynarodowych w organizacjach społecznych

Federowicz Hanna

Fiałkowska Kamila, Uniwersytet Warszawski 

Fiedler Milenia, rektorka  Szkoły Filmowej w Łodzi

Fiedorczuk Julia, pisarka, prof. UW

Fijuth-Dudek Agata, medioznawczyni

Filipkowska Monika , prawniczka, aktywistka

Filippowicz Maria, emerytka, świecka szkoła

Florianczyk Zofia 

Fomina Joanna, socjolożka, prof. IFiS PAN 

Foryś Agnieszka, praktyczka edukacji kulturalnej, autorka ""Blisko tekstu""

Frenkiel Monika

Fryczkowska Anna, pisarka

Fus Lena

Gabała Dorota

Gabryl Ewa

Gach Katarzyna 

Gajowniczek-Pruszyńska Katarzyna, adw. dr

Gałązka Alina  

Gałczyńska Alicja

Ganowicz Joanna

Ganowicz Maria, polonistka, agent ubezpieczeniowy

Gańczarczyk Iga, dramaturżka, wykładowczyni AST

Gańczarczyk Maja, tłumaczka, promotorka literatury

Gardapkhadze Katarzyna

Gawron Natalia 

Gądek Anna, artystka wizualna, rzemieślniczka teatralna 

Genow Magdalena pisarka

Geppert Beata, tłumaczka

Giejsztowt-Rzewuska  Aleksandra 

Gierak-Onoszko Joanna, pisarka

Gierat-Bieron Bożena 

Gintowt Katarzyna malarka, matka i babcia

Glosowitz Monika, UŚ, badaczka, działaczka, mama

Głowacka Anna  sędzia Sądu Okręgowego w Krakowie w stanie spoczynku. 

Głowacka Anna, sędzia SO w Krakowie w stanie spoczynku

Głuska-Durenkamp Monika, dziennikarka

Gmiterek Wiesława, emerytowana bibliotekarka

Gmiterek-Zabłocka Anna, dziennikarka

Gnacikowska Wioletta 

Goerke Natasza, pisarka

Golczyńska Anna

Golczyńska Grondas Agnieszka ,prof. UŁ

Gołąb Gabriela Maria 

Gołębiowka Monika

Gołota Małgorzata, dziennikarka, reportażystka

Gorczyńska Małgorzata, UWr

Gorzecka Małgorzata  

Górecka-Granat Katarzyna 

Górniak-Dzioba Daria, radca prawny  

Grabowska Jolanta  Fundacja Nienieodpowiedzialni

Grabowsks-Urbaniak Barbara Matka i babcia, dziennikarka i tlumaczka

Graczyk Alicja  opozycja uliczna

Grad-Mizgała Anna, aktywistka, działaczka społeczna, Radna Miasta Przemyśla

Gralak Michalina 

Gregorczyk-Abram Sylwia, adwokatka, obrończyni praw człowieka

Gren Aleksandra

Grędzka Beata

Grochowiak Anetta  

Grochowska Agnieszka Polka, córka, matka

Grochowska Ewa, muzyk, edukatorka, doktorka nauk humanistycznych

Grodzka Joanna 

Grunwald Barbara, emerytka

Grygier-Kołodziejczyk Stefania - emerytowana filolożka polonistka

Grzegrzółka-Jóźwiak  Beata

Grzelak-Sarnowicz Halina  

Grzeszkiewicz-Radulska Katarzyna obywatelka

Grzybek-Osowska Joanna

Grzywacz Marta dziennikarka, autorka książek non-fiction

Gutowska-Ibbs Maria 

Gutry-Bulik Dorta - matka, nauczycielka

Guzek Anna, człowiek, jako kobieta, matka (adopcyjna) a także jako prezeska Fundacji Wsparcia i Rozwoju Rodziny "Zielone Wzgórze"

Guzik Dorota 

Guzińska Karolina

Gwiazda-Kulig Danuta

Gworek Paulina

Halfar-Bartz Anna 

Halicka Katarzyna, Fundacja Mili Ludzie,

Harris Iwona

Hartwińska Aldona, dziennikarka, wolontariuszka,

Hasiak Joanna, prawniczka, przedsiębiorczyni, matka

Helander Joanna, pisarka, fotografka, tłumaczka

Hemmerling Katarzyna, socjolożka, przedsiębiorczyni

Henzler Marta, Stowarzyszenie BORIS

Hereta Jadwiga, dziennikarka Tygodnika Zamojskiego, wolontariuszka

Herun Wiktoria, Urząd Miasta Lublin

Hirna-Budka Magdalena, lingwistka, aktywistka pracownicza, wykładowczyni Uniwersytetu Warszawskiego

Hirszfeld Aleksandra, Entuzjastki World

Hnatiuk Ola, prof. em., Uniwersytet Warszawski

Hoffman Ela

Holland Agnieszka, reżyserka filmowa

Hołoweńko Elżbieta, plastyczka, edukatorka grup senioralnych w MSN

Homel-Ficenes Kseniya, socjolożka, Uniwersytet Warszawski

Hordy Mirosława

Hryniszyn Bogna, Dyrektorka Biura Doskonałości Naukowej PAN

Hulii Marina, dziennikarka

Huszaluk Sylwia

Hybowska Małgorzata

Ilska Agata 

Iwańska Martyna, reżyserka

Jabłońska Ela

Jabłońska-Biedka Ewa, matka, babcia

Jackiewicz Jolanta, Stowarzyszenia Śląskie Perły

Jagodzińska Ewa 

Jaklewicz Karolina, artystka, wykładowczyni Politechniki Wrocławskiej

Jakóbik Irena,  emerytka

Jakubek-Lalik Jowanka, UW

Jakubowicz-Mount Tanna  psychoterapeutka

Jamroziak Emilia, Poznań

Janas Kinga

Janawa-Fyda Małgorzata  

Janc Renata 

Janczewska Maria Danuta, emerytowana nauczycielka,

Janda Krystyna, aktorka

Janiak Dorota

Janicka Katarzyna 

Janikowska Ingeborga, ekspertka ds. wspierania organizacji społecznych

Janin Zuzanna, artystka sztuk wizualnych

Janiszek  Ewa

Janiszewska Anna 

Jankiewicz Zofia 

Jankowska Hanna tłumaczka

Jankowska Renata

Janowicz-Urbaniak Hanna, psycholog

Janowska Renata  

Jaroć Danuta 

Jarosik Wanda 

Jaroszyńska Barbara  - nauczycielka

Jasikowska Joanna

Jasionowska Ola, graficzka

Jaworska-Róg Ingeborga, redaktorka 

Jesis-Polewska Joanna, prezes Zarządu

Joanna Helander, pisarka, fotografka, tłumaczka

Jończyk Joanna, emerytowana nauczycielka

Jung Leokadia, aktywistka

Jurasz Ewelina, dyrektorka Biura Wystaw Artystycznych w Krośnie, mama

Jurasz Izabela

Justa Aleksandra, aktorka

Kabara-Dziadosz Marta

Kacprzak Karolina, redaktorka

Kacprzyk Anna, psycholożka

Kaczkowska Katarzyna, urzędniczka

Kaczmarek Monika, farmaceutka

Kaczmarek-Śliwińska Monika, prof. UW, naukowczyni

Kaczyńska Diana, przedsiębiorczynia, aktywistka, mentorka

Kalarus Kinga, nauczycielka

Kalina Ochędzan Justyna 

Kalmus Bożena 

Kamińska Aneta, poetka, tłumaczka poezji ukraińskiej

Kamińska Anna

Kamińska Anna, aktywistka

Kamińska-Maurugeon Magdalena, tłumaczka

Kantorowska Aleksandra

Karasinska Aleksandra ,dziennikarka i aktywistka feministyczna

Karniol Joanna, adwokatka

Karoń Aleksandra, malarka

Karwan-Makosch Patrycja, psychoterapeutka

Kasia Katarzyna, dziennikarka

Kasica Katarzyna, reżyserka

Kasica Patrycja, adwokatka, aktywistka na rzecz poprawy równości płci 

Kasperska Joanna, aktorka, społecznik

Kawa Jolanta, prezeska Fundacji Geremka

Kaźmierczak Marta

Kądziela Katarzyna feministka, matka, babcia, emerytka

Kąkol Maria 

Keller-Hamela Maria

Kennedy Agnieszka, promotorka kultury i menedżerka artystów

Kertyczak Natalia, członkini zarządu Fundacji Edukacja dla Demokracji

Kicińska Magdalena, dziennikarka

Kietlinska Kasia 

Kijak Teresa 

Kijak Ula, reżyserka

Kijowska Olena

Kim Renata, dziennikarka

Kindler Marta, socjolożka, Uniwersytet Warszawski

Kirschke Marina, inżynier

Kisłowska Aleksandra Matka, babcia, córka, teściowa, emerytka.

Kisza Sonia pisarka

Kleczewska Maja 

Kleczkowska Ewa

Klemczak Aleksandra była nauczycielka z Poznania

Klemensowicz Magdalena, Polka, kobieta, przyzwoity zwyczajny człowiek

Klich Aleksandra, redaktorka, pisarka, menedżerka kultury

Klich-Kluczewska Barbara, historyczka, UJ

Klimaszewska Ada , aktywistka, Różowa Skrzyneczka

Klimkiewicz Jolanta 

Kloczkowska Milena, prawniczka, członkini zarządu Stowarzyszenia Homo Faber

Kluczewska Agata, działaczka na rzecz praw człowieka

Knyt Agnieszka matka

Kobierowska-Dębiec Dorota  - polonistka na emeryturze

Kocejko Magdalena, socjolożka i polityczka społeczna 

Kochnowicz-Kann Anna, pisarka, publicystka, dokumentalistka

Koczanowicz Dorota , Wydział Nauk Historycznych i Pedagogicznych

Kolankowska Małgorzata, akademiczka

Kolwas Krystyna 

Kołodziej Joanna, nauczycielka

Kołodziejczyk Kaya - artystka choreografka

Kołtunowicz Anna, Fundacja Agory

Komorowska Anna, pierwsza dama Rzeczpospolitej Polskiej w latach 2010-2015,

Komorowska Maja, aktorka

Kondratowicz Marzanna, restauratorka

Kopeć Dorota emerytka, babcia

Kopeć-Kubit Magdalena, redaktorka, matka dwóch córek

Kopka-Piątek Małgorzata, prezeska stowarzyszenia  FemGlobal. Kobiety w polityce międzynarodowej

Kopycińska Helena Komitet Obrony Demokracji

Kordeusz-Zegadłowicz Elżbieta, psycholog, Kraków

Korolczuk Elżbieta, prof UW

Kosecka Karolina, dramaterapeutka, aktywistka w ruchu protestującym „2119”

Kosecka Katarzyna

Kosik Wiesława

Kosińska Bożena

Kosińska Iwona

Kospin Jolanta 

Kossowska Barbara, matka, babcia

Kowalcze-Pawlik Anna, nauczycielka akademicka, literaturoznawczyni, tłumaczka, matka trójki dzieci

Kowalczyk Anna 

Kowalczyk Dorota, lekarka

Kowalczyk Eliza, kobieta, matka czwórki dzieci, psychotraumatolożka i ratowniczka

Kowalska Beata, prof. UJ

Kowalska Sylwia, społeczniczka, Fundacja Autism Team, Iniacjatywa Chcemy Całego Życia

Kozioł Jolanta

Kozłowska Magdalena, wykładowczyni UW

Koźniewska Ewa, profesor, naukowczyni

Kraińska Agnieszka  edukatorka, liderka dialogu

Krajczyńska Mirosława

Krakowska Katarzyna, doktorantka, Szkoła Doktorska Nauk Społecznych Uniwersytet Łódzki

Krassowska Modlinger Elżbieta, graficzka komputerowa, działaczka społeczna

Krawczenko Elena

Krawczyk Joanna, Dyrektorka CORRECTIVE.Europe

Krawczyk Maria, psychoterapeutka, redaktorka

Krawczyk Monika

Król  Anna nauczycielka

Kruczyńska Marta 

Krupa Iwona, mam 70 lat i niezgodę w sobie dla polityki  siły

Krych Maja 

Krych Melania, reżyserka i aktywistka

Krynicka Krystyna

Krynicka Natalia

Krynska Katarzyna 

Krysztofik Olga kobieta

Krzempek Kornelia 

Krzyształowicz-Posyłek Anita 

Krzyżanowska - Mierzewska Magda, radca prawna, Gdańsk

Kubiak Katarzyna, tłumaczka

Kubicius Natalia

Kubicka Agata 

Kucharska-Dziedzic Anita Posłanka na Sejm RP X kadencji, wiceprzewodnicząca Koalicyjnego Klubu Parlamentarnego Lewicy

Kuciel-Frydryszak Joanna 

Kuczyńska Irena, dziennikarka, blogerka, emerytowana nauczycielka

Kufel Monika, prezes Fundacji Dziesięciu Talentów na rzecz Teatru BARAKAH, aktorka, scenograf

Kuik Kama, artystka i edukatorka

Kulakowska-Mróz Magda, opozycjonistka, malarka, mama i babcia

Kulczyk Dominika  

Kuligowska Danuta, Gazeta Wyborcza

Kułakowska Aleksandra, scenarzystka i reżyserka filmowa

Kuntze Paulina, pracowniczka humanitarna

Kuroń Danuta

Kurowska Anna 

Kurowska Kornelia, Fundacja BORUSSIA

Kurz Iwona, kulturoznawczyni, Uniwersytet Warszawski

Kusińska  Barbara 

Kusińska-Źrebiec  Aleksandra 

Kustra Hanna  Fundacja Ogólnopolski Strajk Kobiet, przewodnicząca Rybnickiej Rady Kobiet

Kuśnierz Bogna, aktywistka obywatelska

Kuzka Julia  

Kwaśniewska Jolanta, pierwsza dama Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1995-2005

Kwiatkowska Anna, redaktorka "Gazety Wyborczej"

Kwiatkowska Marta, prawniczka

Kwiatkowska- Jabłońska Krystyna, prezes Zarządu Fundacji im. Ireny Kwiatkowskiej

Kwiatkowska-Ratajczak Maria,  polonistka, UAM w Poznaniu

Kwiecińska Elżbieta, adiunkt, Instytut Slawistyki PAN

Kwiecińska Maria, matka trójki dzieci i babka ośmiorga wnucząt

Lach Dyba, dokumentalistka

Lalak-Szawiel Lidia 

Landsberg Ewa 

Larenta Anna - nauczycielka

Laskowska Jolanta, edukatorka

Laskowska Marzena 

Lasota-Sirghi  Aleksandra 

Lech Kasia, Associate Professor, Uniwersytet Amsterdamski

Lech-Krawczyk Małgorzata 

Legczylina Olga 

Lemańska Anna, filozof, emerytowana profesor Wydziału Filozofii Chrześcijańskiej Akademii Teologii Katolickiej Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego

Lempart Marta, Ogólnopolski Strajk Kobiet

Lesiak Magda, aktywistka, Komitet Obrony Demokracji

Lesiak Zuzanna, aktywistka

Lesińska Kawa Anna Warszawa Bemowo

Leszczyńska Katarzyna, tłumaczka, prezeska Stowarzyszenia na Rzecz Dialogu Tropinka

Leszczyńska Magdalena 

Leśniak Danuta ,emerytka z Gorzowa Wielkopolskiego

Lewandowicz Anna 

Lewandowska Agata, wykładowczyni UAM

Lewandowska Katarzyna, akademiczka, kuratorka , aktywistka

Lewandowska-Jagiełło Anna

Lewicka Ewa 

Lewko Grażyna psycholog

Linde-Usiekniewicz Jadwiga,  UW.

Lipczak Aleksandra, reporterka, pisarka

Lipmann Małgorzata, aktorka, wykładowczyni.

Lipska Elżbieta - lekarka, ratowniczka, pisarka

Lipska Izabelle 

Lis Renata - pisarka

Lis-Owczarek Anna 

Lisowska Katarzyna dr, literaturoznawczyni (Uniwersytet Wrocławski)

Litwinowicz Małgorzata, profesorka UW

Luberadzka-Gruca Joanna, Fundacja Polki Mogą Wszystko

Lubiniecka-Różyło Katarzyna, radna Sejmiku Województwa Dolnośląskiego

Lubińska Monika, pisarka, doktorka nauk humanistycznych

Lubowska Anna, mentorka Liderek

Lutostańska Agnieszka

Łabno-Hajduk Kamila biografka

Łach Emi, artystka

Łagowska Justyna, scenografka, reżyserka

Ławrynow Daria 

Łazar Anna 

Łazarkiewicz Magdalena, reżyserka

Łazowska Barbara 

Łazowska Dorota

Łętowska Ewa, prof., była rzecznik praw obywatelskich

Łojkowska Ewa, Akademiczka Uniwersytet Gdański

Łozińska Agnieszka 

Łozińska Kinga, Komitet Obrony Demokracji

Łuczyńska Ewa, przewodniczką, Warszawa

Łukaszewska Honorata

Łyczakowska Krystyna, architekt

Łyżwa-Sokół Beata, fotoedytorka Sestry.eu, kierowniczka działu wystaw DSH

Machińska Hanna, doktor nauk prawnych, była zastępczyni rzecznika praw obywatelskich

Maciejaszek Karolina, reżyserka, wykładowczyni Akademii Sztuk Teatralnych w Krakowie, Filii we Wrocławiu

Maciejewska-Mroczek Ewa, antropolożka, badaczka dzieciństwa

Macioszek Ivka, aktywistka

Magnuszewska Wiktoria, LexQ

Maj-Stachyra Elżbieta 

Majchrzak Jadwiga

Majczyk Joanna, akademiczka, PWr

Majewska Betty, iberystka, nauczycielka w LO

Majewska-Cieśla Elżbieta, mama i babcia, nauczycielka i aktywistka

Majorowska Magdalena 

Makarewicz Irena 

Makowiecka-Pastusiak Agnieszka , psychoanalityczka

Malinowska Maria, Krasiczyn

Malinowska Maryla 

Maliszewska-Mazek Joanna

Maloy Paulina, kierowniczka Wspólnego Sekretariatu Interreg Polska-Saksonia

Małaszuk Monika 

Małecka Urszula 

Małgorzata Komorkowska

Mańkowska Ewa 

Marczewska Marzena, wykładowczyni Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach

Marek Małgorzata

Markiewicz  Dorota 

Markowska Sylwia

Materska -Sosnowska Anna, UW, Fundacja Batorego

Maziarska Anna, aktywistka, członkini Rady Stowarzyszenia Kongres Kobiet, współprzewodnicząca Warszawskiej Rady Kobiet

Maziuk Anna, pisarka, reporterka

Mazur Elżbieta 

Mazur Maria, Rektor Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Administracji w Lublinie

Mazur-Wierzańska Elżbieta

Mazuś Marta, reporterka

Mechelewska-Gryz Jolanta 

Medwedowska Maryla

Mendyk Agata, nauczycielka

Męcfal  Sylwia 

Mędza Patrycja, zastępca Dyrektora ds. Finansowych i Administracyjnych

Mękarska Anna

Mękarska Ewa

Michalik  Monika 

Michałowska Joanna

Michałowska Katarzyna 

Miecznikowska Hanna  psychoterapeutka

Miedzińska Anna, aktywistka ruchu Obywatele RP. przedsiębiorczyni

Mierzyńska Anna, analityczka, OKO.press

Mieszczak Natalia

Mieścicka-Lidderdale Anna, tłumaczka

Milczewska Anna

Milczewska Anna

Mirkes-Radziwon Anna, redaktorka, przewodnicząca stowarzyszenia Memoriał Polska

Mironowicz Izabela, urbanistka

Mirowska Weronika  - prezeska Fundacji Grand Press

Miś-Skrzypczak  Joanna

Miśkurka-Schoeneich Danuta 

Modrzejewska Jadwiga (Jagoda) 

Modzelewska-Kossowska Ewa, psychoanalityczka

Molenda Alicja Magdalena aktywistka ogólnopolski Strajk Kobiet

Molęda-Zdziech Małgorzata, prof.SGH

Molęda-Zdziech Małgorzata, socjolożka i politolożka

Mołoniewicz Katarzyna

Morawska Katarzyna, mama, aktywistka, siostra

Moroń Joanna

Mosiej Joanna, redaktorka naczelna Sestry.eu

Mosingiewicz Elżbieta, emerytka

Moskal Anna, aktorka, wykładowczyni

Moszczyńska Urszula 

Mrowińska Agnieszka 

Mróz Ewa 

Mruk Krystyna, emerytka

Mucha Romana, prezeska Fundacja Miejsce na Ziemi

Mularczyk  Anna 

Murek Weronika, pisarka

Musiał Magdalena 

Musielak Maria  - emerytowana nauczycielka

Muskała Gabriela - aktorka, dramatopisarka, scenarzystka i reżyserka

Muskała Monika, pisarka

Nagańska-Pilak Małgorzata 

Nalepka Dorota, biolożka, emerita

Narkiewicz Ewa, konserwatorka dzieł sztuki

Nawrocka-Olejniczak Paulina, dziennikarka

Nawrot Anna 

Niburska Agnieszka, menedżerka kultury i komunikacji

Niedenthal Karolina, tłumaczka

Niedźwiecka Monika  nauczycielka, aktywistka

Niedźwiedź Anna, etnografka/antropolożka kulturowa 

Niemczuk-Kobosko Magdalena, mama, córka, wychowawczyni, nauczycielka, joginka, Polka i Europejka

Niewiadomska Magdalena, bibliotekarz akademicki, tłumaczka

Niewiera Elwira, reżyserka filmowa i wolontariuszka

Niżegorodcew Anna, em. prof. UJ anglistka

Nocuń Agata

Nowacka Agnieszka

Nowak Aleksandra 

Nowak Alicja, prof. UJ

Nowak Dorota, redaktorka

Nowak Jadwiga 

Nowak Marta, dziennikarka

Nowicka-Daniel Teresa 

Noworól Maria, architektka

Nygren Dorota, dziennikarka, redaktorka

Obrocka-Ratajczak Iwona

Ochojska Janina 

Ohia-Nowak Margaret

Olczak Joanna animatorka kultury. kobieta. człowiek

Olech Joanna , pisarka

Olejnik Monika, dziennikarka

Olszewska Danuta, matematyk, redaktor

Olszewska Solange

Omąkowska Iwona  

Oponowicz Karolina, redaktorka naczelna Wydawnictwa Agora dla dzieci

Orłowska Aga, nauczycielka matematyki, złotniczka

Orłowska Anna, psychoterapeuta

Orłowska Gabriela 

Osińska Paulina, tłumaczka audiowizualna

Osipiak Beata, farmaceutka, emerytka

Osmólska Elżbieta 

Osmólska-Mętrak Anna, tłumaczka

Ostrowska Alicja  socjolożka, emerytka, mama

Ostrowska Ewa

Ostrowska Joanna, Instytut Kulturoznawstwa Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu

Ostrożańska Dorra , trenerka biznesu, mentorka, feministka i herstoryczka

Osuch Kinga, położna

Owczarek Aleksandra 

Owczarek Hanna

Owczarek-Staśkiewicz Katarzyna, Równoważnia

Pacewicz Alicja, ekspertka edukacyjna, sieć SOS dla Edukacji

Palińska Beata, nauczycielka

Palińska Michalina, psycholożka

Pańków-Tomczak Sylwia, jako matka-Polka trójki dzieci empatyzuję z ukraińskimi uchodźczyniami i uchodźcami.

Papierska Barbara 

Paprota Małgorzata 

Pasierska Agnieszka, graficzka

Pasikowska Anna  nauczycielka

Paś Zofia, studentka

Pawlikowska Anna, Dziekan Okręgowej Rady Adwokackiej

Pawlukiewicz Tomecka Anna 

Pawłowska Katarzyna, dziennikarka, redaktorka

Pecul-Kudelska Magdalena, chemiczka, Obywatele RP

Petelenz Barbara, chemik, emerytka, wolontariuszka

Petrajtis-O'Neill Elżbieta, Stowarzyszenie Otwarta Rzeczpospolita, tłumaczka

Petrusewicz Marta  

Petrykowska Aleksandra, radczyni prawna, doktorantka i założycielka Fundacji Od Granicy do Mieszkania

Pęcikiewicz Monika, reżyserka

Pękalska Justyna, biolog, cytogenetyk. Kobieta, której nie jest obojętne jak Prezydent i rząd wypełniają swoje obowiązki

Pękalska Marta, bibliotekarz

Pękała Jolanta, społecznik, rodzina zastępcza, radna 

Piasecka Ewa 

Piasecka-Nieć Olga, Fundacja Kocham Dębniki

Piątek Maria, artystka wizualna i wykładowczyni uniwersytecka

Piechocińska Agnieszka, psycholog

Pieciul Monika

Piekarska Agnieszka 

Pierończyk Karolina 

Piersa Wanda 

Pierzak Agnieszka, obywatelka, manager w sektorze finansów

Pietraszun Marta, terapeutka zajęciowa

Pietruszczak Basia, edukatorka i autorka

Pilawska Ewa, dyrektorka Teatru Powszechnego w Łodzi, dyrektorka artystyczna Międzynarodowego Festiwalu Sztuk Przyjemnych i Nieprzyjemnych

Pilecka-Różycka Beata

Pilska Magdalena

Piotrowska Anita, krytyczka filmowa, "Tygodnik Powszechny"

Piotrowska Joanna, prezeska fundacji Feminoteka

Piotrowska-Marchewa Monika, Instytut Historyczny UWr

Piotrowski Helena, adwokat niewykonujący zawodu

Pirogowska Ewa, wykładowca UAM, matka czworga dzieci

Plaga-Głowacka Viola, artystka, aktywistka

Plawgo Małgorzata, psycholożka, redaktorka

Pluta Karolina  pedagożka teatru, artystka społeczna

Pluta Nina, iberystka

Plutecka Małgorzata

Płachtij Pamela, scenarzystka

Podczerwińska Marta, mama trójki dzieci

Podgórna Katarzyna

Podgórska Beata  

Podkowinska Marzena

Podleśna Elżbieta, psycholożka, aktywistka

Podołowska  Agnieszka 

Polak Ewa 

Polets-Gerus Iryna, zakład Studiów Polsko-Ukraińskich, Uniwersytet Jagielloński

Połtowicz-Bobak Marta, archeolożka IA UR, uczestniczka ruchu Obywatele RP, członkini zarządu Stowarzyszenia Folkowisko

Popko Joanna, aktywistka, matka

Porada-Labuda Małgorzata, była dziennikarka

Porębska Agnieszka Maria nauczycielka języka angielskiego, szkoła językowa Kliny English Courses

Porębska Agnieszka Maria, nauczycielka języka angielskiego

Porębska Teresa Małgorzata dr nauk humanist., emeryt. wykł. UJ, Wydz. Filozof.

Poszelężna Katarzyna 

Poszepczyńska Agnieszka, nauczycielka plastyki w Szkole Podstawowej nr 11 w Warszawie

Potempa Dominika

Potępa Anna 

Potocka Masza

Prajs Aleksandra, emerytka

Praszałowicz Dorota, Instytut Amerykanistyki i Studiów Polonijnych, Wydział Studiów Międzynarodowych i Politycznych

Preizner Joanna, wykładowczyni akademicka

Prekiel Manuela, Balonik Klub Dziecięcy Montessori, działaczka społeczna, prezeska Fundacji Przestrzeń dla Rozwoju, oraz współzałożycielka Stowarzyszenia Niepublicznych Żłobków Klubów Dziecięcych i Opiekunów Dziennych DIALOG

Prochwicz Marta 

Prokesz Katarzyna,  mama

Prot-Klinger Katarzyna, psychiatrka, psychoterapeutka

Pruchniewska Agata, aktorka, pisarka

Prusinowska Magdalena 

Pruszyńska Agnieszka  

Przegalinska-Gorączkowska Małgorzata, emerytowany nauczyciel akademicki

Przepiórkowska Danuta, tłumaczka, socjolożka

Przepiórska Agnieszka, aktorka

Przyborska Katarzyna 

Przybylska Małgorzata E.  

Przychodniak Maria  

Przychodzeń Dominika, aktywistka

Przyłucka Marcelina 

Przywara Danuta, Fundacja Helsińska

Puacz Aleksandra

Pugacewicz-Kowalska Iwona

Pustuła-Lewicka Hanna

Puto Kaja, redaktorka naczelna krytykapolityczna.pl

Pytel Ewelina, aktywistka

Quoos Maria , dyrygent

Raczkiewicz Anna 

Raczyńska Ewa , p.o. redaktor naczelnej Onet Lifestyle

Radecka Aniela 

Radek Patrycja 

Radomińska Justyna  

Radulska Michalina

Radziwiłł Katarzyna, wydawczyni

Rakiel-Czarnecka Walentyna

Rancew-Sikora Dorota, socjolożka, naukowczyni i nauczycielka akademicka

Ratajczak Magdalena 

Ratajczak Marika

Reichardt Iwona, zastępczyni redaktora naczelnego New Eastern Europe

Reiter Paulina, redaktorka Wysokich Obcasów

Rejniak-Majewska Agnieszka, badaczka, tłumaczka

Rembacka Katarzyna, historyczka i edukatorka

Rembiałkowska Agnieszka, nauczycielka, tłumaczka

Rey-Radlińska Marta

Rochowska Katarzyna 

Roczniak Dorota  

Rodak Justyna, nauczycielka

Rodowicz Agnieszka, reporterka

Rodowicz Izabella 

Rogala Ewa

Rogalska Karolina, dziennikarka

Rogucka Jagoda, emerytka

Rokosz Katarzyna 

Roman-Rawska Katarzyna, badaczka, pisarka

Romanowska Małgorzata, aktywistka, specjalistka ds. innowacji społecznych

Romanyshyn Nadija, emeryt

Romer Małgorzata,  obywatelka RP

Rosa Małgorzata nauczycielka

Rosenau Alicja, tłumaczka

Rosnowska Malgorzata

Rosochacka Henryka Pracująca seniorka, wyższe maedyczne

Rospek Beata 

Rostafińska-Hagemejer  Anna 

Rotfeld Alicja

Rottenberg Anda 

Roux-Biejat Ewa 

Rowicka Lena - Dziennik Płocki

Rozwód Karolina  

Rubin Tamara 

Rudniańska Joanna, pisarka.

Rudzisz Bożena, Warszawa

Rudzka Zyta, pisarka

Rusin Joanna  z Rzeszowa

Ruszkowska Marta, ilustratorka

Ruszpel Maja, specjalista psychoterapii uzależnień

Rut-Ratajczak Marta, matka

Ruttmar Sonia 

Rybka Koch Daria, terapeutka par i rodzin, nauczycielka 

Ryll Maria, doula

Ryłow Anna,  urzędnik sądowy

Rzączyńska Joanna, aktorka, mama

Rzeplińska Róża 

Rzeszewska Agata

Rzeźnik Krystyna 

Rzeźnikowska Anna 

Rzonca Agnieszka, redaktorka

Sabała Olga

Sacha Magdalena, wykładowczyni i tłumaczka

Sadowska Agnieszka, fotoreporter

Sadowska Lilla, redaktor naczelny portalu LCA.PL

Sadowska Małgorzata, dyrektorka artystyczna festiwalu Nowe Horyzonty. 

Sadowska Sylwia Kobieta, matka

Sadurska  Barbara 

Sajkiewicz-Kręt Małgorzata, matka trójki dzieci

Salach Agnieszka

Salak Joanna

Salonek Beata, dyrektorka biura w Instytucie Rozwoju Spraw Społecznych

Samsel Anna

Samsel-Czerniawska Elżbieta, dziennikarka.

Samsonowska Katarzyna 

Sankari Nina, wiceprezeska Fundacji im. Kazimierza Łyszczyńskiego

Sankowska-Borman Maria, adwokatka, aktywistka

Sarapata Marta 

Sarnecka Elżbieta, emerytka

Sarnecka Joanna, Fundacja na Rzecz Kultury "Walizka" i Grupa Granica

Sasnal Anka, reżyserka

Satora Patrycja, Instytut Finansów Publicznych

Sawicka Paula, Stowarzyszenia Otwarta Rzeczpospolita

Sawka Natalia, dziennikarka OKO.press

Schmidt Magdalena

Seredyńska Marta , mama, adwokatka

Seweryn Maria, aktorka, reżyserka

Siegień Paulina, dziennikarka, redaktorka

Siemaszko Beata, prezeska Stowarzyszenia No To Ci Pomogę

Sienkiewicz Hanna 

Sierańska Anna, logopedka, ekonomistka, mama.

Sikora-Masal Jolanta, matka i nauczycielka

Sikorska Grażyna, ambasador tytularna

Sikorska Magda 

Sikorska-Michalak Anna 

Sikorska-Siudek Katarzyna, lekarka, aktywistka Obywatele RP

Sińczuk Barbara, demokratka z Warszawy

Sitarska Maria, psychoterapeutka, siostra

Siwek Kama, działaczka dla klimatu

Siwek Marta

Siwko Anna, spec. d.s. zarządzania nieruchomościami i rozwoju

Ska Aleksandra, dra hab. prof. Akademii Sztuki w Szczecinie, artystka sztuk wizualnych

Skibińska Beata

Skiendziel Anna, Stowarzyszenie Szlakiem Kobiet

Skierkowska Marta, psycholożka

Skolankiewicz Łucja

Skolimowska Katarzyna, aktorka

Skowrońska Anna, wydawczyni

Skrzydło Justyna 

Skrzynska Malgorzata 

Skrzypczak Małgorzata,  psycholog

Skrzyszowska Joanna 

Sliupkas-Dyrda Elektra, biolożka, matka osoby z ASD

Sławek Maria

Sławska Agnieszka 

Słowikowska  Aleksandra

Słubik Katarzyna, prezeska zarządu

Smardzewska Teresa

Smełka-Leszczyńska Zofia, kulturoznawczyni, radna m. st. Warszawy, mama

Smoczyńska Magdalena, psycholożka, em. prof. UJ

Smolak Małgorzata, prawniczka

Smolar Anna, reżyserka teatralna,

Smoleń Maria, nauczycielka

Smolicha Barbara, psycholog 

Smulewska Ewa

Smulewska-Dziadosz Maria

Snochowska-Gonzalez Claudia, Instytut Slawistyki PAN

Sobczak  Anna 

Sobczak Justyna  Łódź koordynatorka pomocy Ukrainie w Łodzi

Sobczyńska Aleksandra, mama trójki dzieci, właścicielka agroturystyki 

Sobolewska Justyna, Polityka

Sochacka Marta, Film Expert

Sokołowska Monika  adwokatka

Sokur-Worowska Nadia, nauczycielka

Solarczyk-Konik Ewa

Soltan Teresa, artysta plastyk

Sołtysiak-Perz Aleksandra, ekspert komunikacji, córka, siostra, przyjaciółka, żona - człowiek przede wszystkim

Sowińska Agnieszka, tłumaczka

Springer Dominika, Fundacja HumanDoc

Srebrna Alicja, psychoterapeutka

Sroka Magdalena, managerka kultury

Stachura Iwona, malarka i nauczycielka

Stadniczeńko Izabela 

Stafisz Małgorzata

Stalinska Dorota

Stanislawska Ewa, nauczyciel

Stanowska Barbara  Lublin

Stańczak-Wiślicz Katarzyna, historyczka, PAN 

Stańczuk Katarzyna 

Stańczuk Kinga, nauczycielka Liceum Artes Liberales/ Fundacja School Without Borders

Stawowska Sylwia

Stec Barbara, emerytka z Warszawy

Stecko Maria

Stein Małgorzata

Stołecka Danuta, opozycjonistka antykomunistyczna

Straszewska Anna, Instytut Sztuki PAN

Strehlau Milena 

Stroińska Dorota, tłumaczka literatury

Strychalska Magdalena, rehabilitantka

Strzałkowska Anna

Strzałkowska Anna, wykładowczyni akademicka

Sufin-Jacquemart Ewa, Fundacja Strefa Zieleni

Sulej Karolina, reporterka, felietonistka Polityki, aktywistka Fundacji Kraina

Sułek Dominika

Sułek Emilia

Surmiak-Domańska Katarzyna, dziennikarka, pisarka

Suszczyńska Natalka, pisarka

Suszkiewicz Katarzyna, edukatorka

Szafraniec Monika, Komitet Obrony Demokracji

Szafranowska Katarzyna, filozofka i kulturoznawczyni

Szałańska Loreta, aktywistka Obywatele RP

Szałkowska Barbara 

Szaniawska Kacha, redaktorka

Szapiel Anna 

Szatkowska Iwa 

Szczepan Aleksandra badaczka

Szczepaniak Kamila

Szczęsna Joanna, pisarka

Szczurek Małgorzata, wydawczyni, wydawnictwo Karakter

Szczygielska-Jakubowska Agata, Gazeta Wyborcza Bydgoszcz

Szczyrek Aleksandra, studentka reżyserii Szkoły Filmowej im. Krzysztofa Kieślowskiego w Katowicach

Szeligowska Joanna 

Szeniec Anna, emerytka

Szeptycka Alicja, aktywistka

Szewczyk Monika, dyrektorka Galerii Arsenał w Białymstoku

Szewczyk Monika, mama, siostra, córka, przedsiębiorczyni

Szklarz Teresa 

Szlachcic  Malwina 

Szlązak Ewa  

Szmel Anna, Obywatele RP

Szmyt Julia 

Sznajderman Monika, wydawczyni, pisarka, Wydawnictwo Czarne

Szoka Iwona 

Szpecht Magda, reżyserka i aktywistka

Szredzińska Renata, socjolożka, Fundacja Dajemy Dzieciom Siłę

Szturo-Over Maria 

Szumlicz Janina, b. dyrektor Departamentu Polityki Rodzinnej w b. Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej, (emerytowana urzędniczka służby cywilnej)

Szumowska Małgorzata, Prezeska Fundacji Centrum Edukacji Niewidzialna

Szumowska-Jaskowska Roxana 

Szwat-Gyłybowa Grażyna , profesor Instytutu Slawistyki PAN

Szwed Aleksandra 

Szymańska  Jolanta

Szymańska Joanna, emerytka, działaczka pierwszej Solidarności, była doradcą wicepremiera Longina Komołowskiego.

Szymczyk Beata - Hałas, lekarka, pediatra

Szymkowiak Anna Maria, Fundacja Akceptacja

Szyniszewska Katarzyna, specjalistka ds. projektów badawczych

Śnieżyńska-Stolot Ewa

Śpiewak Ruta, mama córek, socjolożka wsi

Świątkowska Bogna 

Świercz Dorota, aktywistka

Święcka Dorota, przewodnicząca stowarzyszenia Polki Solidarnie Przystanek Freiburg

Świtek Beata

Talewicz Joanna, prezeska Fundacji w Stronę Dialogu

Taras Kasia, prof. PWSFTViT 

Tarasewicz Maria, muzyk, edukatorka, wykładowczyni uczelni międzynarodowych

Tarczyńska Elżbieta

Tatarczuk Adrianna,  nauczycielka

Tateshvili Bella, doktor nauk teologicznych, tłumaczka przysięgła języka gruzińskiego  

Tess Gołębiowska Anna, aktywistka, dziennikarka

Thieme Anna Monika, aktywistka, pracowniczka NGO

Tilszer Magdalena, wykładowczyni UW

Timofiejew-Orfinger Magdalena

Tkacz-Janik Małgorzata, śląska aktywistka feministyczna, członkini Zarządu Stowarzyszenia Kongres Kobiet

Tkacz-Sawicka Aleksandra, mama

Tłuczkiewicz Elżbieta

Tokarczuk Olga 

Tokarska Karina

Tomaszewicz Agnieszka, akademiczka, PWr

Tomaszewska Anna, Akcja Demokracja

Tomczyk Aleksandra

Tomkiewicz-Januszewska Marta, adwokatka

Toruńczyk Barbara, opozycjonistka antykomunistyczna, redaktorka naczelna Zeszytów Literackich

Tosiek Antonina, poetka, eseistka, literaturoznawczyni, badaczka kobiecej diarystyki ludowej

Tracz Magdalena, matka dwójki dzieci, rolniczka

Treder Monika 

Treit Dominika

Trojanowska Ewa, Obywatele RP

Trudnowska Ewa 

Trybuch Anna

Trybus Izabela, psychoterapeutka

Tubylewicz Katarzyna, pisarka, tłumaczka

Tutak-Goll Monika, redaktorka naczelna "Wysokich Obcasów"

Tylewska-Nowak Beata

Urbanska Monika, psychoterapeutka, producentka

Urlik Monika

Urszula Nowinska Agnieszka 

Uta Małgorzata  

Voelkel Krokowicz Ewa, Fundacja Voelkel, Concordia Design

Wachowska Judyta, akademiczka, UAM w Poznaniu.

Wachowska-Kucharska Anna, aktywistka miejska, działaczka społeczna, Poznań

Wagner Wanda, emerytowana nauczycielka

Wal Jolanta 

Waleczek Mirella, autorka "Siedmiu kobiet. Śląskie opowieści"

‍

Wałajtys Wiktoria, jestem kobietą wchodzę w dorosłość, pracuję po studiach

Wałęsa Danuta

Wancerz-Gluza Alicja, szefowa programów edukacyjnych i innowacyjnych

Waniek Katarzyna, prof. UŁ

Warchulska Agnieszka, aktorka, matka, żona, siostra, córka

Warecka Aleksandra, dziennikarka

Wasielewska Karolina, właścicielka firmy Girls Gone Tech

Waszczak Joanna

Wawrowska Danuta

Wawruszczak Halina, prezeska UTW Tęcza w Trzebnicy, emerytka, matka i babcia

Wdowczyk Agnieszka,  emerytka

Wecsile Marta

Wejbert-Wąsiewicz Ewelina 

Wejchert Dominika 

Wejcman Joanna , emerytka

Wernio Elżbieta ASP Wrocław

Westermann Barbara, tłumaczka

Widacka-Bisaga Agnieszka, historyk sztuki

Wiekiera Katarzyna 

Wielgus Justyna, reżyserka 

Wiercińska-Kazimierczuk Elżbieta 

Wierzbicka Izabela, redaktorka

Więckowska Maria, historyk, mama

Wilczek Agata, adiunkt na Uniwersytecie Śląskim, wolontariuszka

Wilengowska Joanna, dziennikarka, pisarka

Winiarska Katarzyna 

Wińska Agata

Wiro-Kiro Maria, prezes zarządu Przyjaciele Żoliborza i Bielan

Wiśniewska Aldona, nauczycielka

Witeska Małgorzata

Witeska-Młynarczyk Anna 

Witowska Izabela, opozycjonistka antykomunistyczna, aktywistka Obywatele RP

Włoch-Salamon Dominika, dr hab. profesor UJ biolożka, matka. Uchodźczynie i ich dzieci potrzebują wsparcia!

Włodarczyk Malina Julia 

Włodarska-Fabisiak Barbara, wykladowca akademicki, muzyk, matka

Włodek Ludwika, socjolożka, pisarka

Wodecka Dorota, dziennikarka Gazety Wyborczej,

Wojcieszak Irena

Wojtaczka Anna

Wojtaszewska Anna, pracownik socjalny

Wojtko Joanna

Wojtkowska Beata 

Wojtulewska Beata, emerytka

Wolfram Urszula, prezeska POPH. Podlaskie Ochotnicze Pogotowie Humanitarne

Wolińska Anna, radczyni prawna

Wolniewicz-Wrabec Justyna, aktywistka, matka, przedsiębiorca

Woydyłło-Osiatyńska Ewa 

Woyke-Polec Dorota, graficzka, wieloletnia dyrektorka artystyczna wydawnictwa Granna

Woźniak Iga, Akcja Demokracja

Woźniewska  Marta, chrześcijanka, urzędniczka, córka, siostra, żona, matka.

Wójciak Ewa , Teatr Ósmego Dnia

Wójcik Joanna, kulturoznawczyni

Wójtowicz Olga, bibliotekarka

Wroniszewska Magda, architekta

Wróbel-Górecka  Dorota 

Wróblewska Kornelia 

Wróblewska Małgorzata

Wrzaskowska Agnieszka,  psycholożka

Wrzosek Ewa, prokuratorka

Wydra Amelia

Wydrych Aśka, aktywistka prozwierzęca,

Wylon Lucyna 

Wyszogrodzka Iwona, dziennikarka, aktywistka

Zabłocka Joanna

Zacharjasz Dorota

Zachwatowicz-Wajda Krystyna

Zagajewska Maja 

Zagórska Monika, Fundusz Obywatelski im. Ludwiki i Henryka Wujców

Zając Małgorzata, badaczka i muzealniczka

Zamojska Eva, pedagożka, UAM w Poznaniu

Zano Aga, tłumaczka literatury

Zapała Joanna, psychoterapeutka, wykładowczyni akademicka

Zaręba-Piotrowicz Luiza

Zaryan Aga,  wokalistka jazzowa

Zarzycka Magda 

Zatorska Marzenna

Zazula Magdalena, matka i babka 6 wnuczek

Zdziechowska Krystyna, lekarz anestezjolog

Ziątek Agnieszka, psycholożka

Zielińska Bożenna

Zielska Musiał Katarzyna

Zientek Sylwia, pisarka

Ziętek Agata 

Ziętkiewicz Magdalena, nauczycielka, tłumaczka, aktywistka

Ziminska Jolanta  

Zińczuk Aleksandra, Wydawnictwo Warsztaty Kultury

Ziułkowska Iwona

Zmarz Koczanowicz Maria reżyserka, prof szkoły filmowej w Łodzi/

Znamirowska Magdalena 

Zowczak Agnieszka

Zowczak-Jastrzębska Krystyna, aktywistka, opozycjonistka, matka i babcia

Żmijewska Ewa,  pedagożka międzykulturowa, nauczycielka akademicka

Żmuda Julia, studentka

Żmuda Majam, studentka

Żurawel Anna, nauczycielka

Żygowska Joanna, kuratorka i badaczka sztuki dla młodych

Żytkowicz Ana

‍

‍

‍

‍

‍

‍

‍

Lista wszystkich sygnatariuszek naszego apelu dostępna jest pod tym linkiem:

‍‍‍

Jędrzej Dudkiewicz: – Kilka dni temu napisała Siostra krótki, ale mocny list otwarty do Karola Nawrockiego, jego żony, marszałka Sejmu oraz posłanek i posłów, odnoszący się weta prezydenta Nawrockiego do ustawy o pomocy ofiarom wojny w Ukrainie. Co Siostra czuła, usłyszawszy o wecie – i pisząc swój list?

Siostra Małgorzata Chmielewska: – Miałam przed oczami twarze moich ludzi. Moich w tym sensie, że tych, którzy mieszkają w naszych domach lub tych, których wspieramy w inny sposób. To na przykład starsze kobiety, które mają dorosłe dzieci z niepełnosprawnościami. Oczyma duszy widziałam moment, kiedy będę musiała im powiedzieć: „Pa, pa, kochani”. Bo o ile będziemy w stanie wciąż zapewniać im miejsce do życia, to już sfinansowanie ubezpieczeń, szkoły, leczenia będzie poza zasięgiem naszych możliwości. Mamy przecież pod opieką również wiele osób z Polski: w kryzysie bezdomności, z niepełnosprawnościami. Wyobrażałam więc sobie cały ten zamęt, to nieszczęście, ten dramat i niepokój ludzi, z którymi na co dzień żyję w tym samym domu, na tym samym podwórku. Znam ich losy, ich sytuację.

To, co czułam, to nawet nie była złość, tylko coś pomiędzy zdumieniem a – nazwijmy to brutalnie – obrzydzeniem, że można tak bezsensownie zarządzać ludzkim życiem

Dlatego napisałam ten list, w którym jest wezwanie: „Zapraszam do osobistego z nimi spotkania. Spojrzenia w oczy i powiedzenia: 'spadaj mały, spadaj starcze, skąd przyszedłeś’”.

To nie są statystyki, liczby, to dotyczy konkretnych osób. Tak jak Stalin powiedział, że śmierć człowieka to tragedia, a śmierć miliona ludzi to statystyka, tak wyobraziłam sobie Putina, który codziennie rano ustawia ołowiane figurki na stole i zrzuca część z nich na ziemię: swoich, Ukraińców, także dzieci. Ale to nie jest zabawa.

Tyle że mój list nie jest przeciwko komuś, a w obronie kogoś – to zasadnicza różnica. Nie jestem człowiekiem walki z kimś, tylko ewentualnie walki o coś, oczywiście także przy pomocy odpowiednich środków. Żyjemy w kraju demokratycznym, wolnym, więc paradoksalnie to, co napisałam, być może wyraża szacunek względem osób, które zostały wybrane po to, by zarządzać Polską, a tym samym losem ludzi tu żyjących, nie tylko Polek i Polaków. Polityczki i politycy zostali wybrani po to, by robić to według pewnych wartości, na których opierała się Solidarność i na których nadal – mam taką nadzieję – opiera i powinno opierać się życie w naszym kraju. Mamy od tego nie tylko Unię Europejską i konstytucję, ale też historię, bo za te wartości Polki i Polacy oddawali życie.

Jakie zdaniem Siostry mogą być najgorsze skutki zawetowania tej ustawy?

Jeżeli do końca września nic się nie zmieni, to najgorszym bezpośrednim skutkiem nie będzie kwestia odebrania 800+, chociaż to oczywiście bardzo ważne. Przede wszystkim osoby, które wjechały do Polski na tak zwanym statusie UKR, czyli jako uchodźcy wojenni z Ukrainy, będą u nas nielegalnie, a tym samym stracą prawo chociażby do edukacji czy ochrony zdrowia. Dodatkowo ci, którzy na podstawie tego statusu zatrudniają Ukrainki i Ukraińców, będą musieli ich zwolnić. W naszej Wspólnocie zatrudniamy kilka wspaniałych osób – jako kierowców, opiekunów – dając w ten sposób szansę rodzinom dzieci z niepełnosprawnościami.

Nie wiem jeszcze, czy 1 października będę zobowiązana donieść, że są u mnie nielegalni uchodźcy, ale to wcale nie jest nierealny scenariusz

Może pan prezydent po prostu nie zdawał sobie sprawy z konsekwencji, jakie niesie za sobą weto tej ustawy? Mam nadzieję, że politycy się ogarną.

Stowarzyszenie Nomada zamieściło niedawno post, z którego wynika, że dzięki decyzji Unii Europejskiej z 2022 roku osoby z Ukrainy powinny mieć zagwarantowaną tymczasową ochronę co najmniej do 4 marca 2027 roku.

Z tego wynika, że nie zostało to powiązane i wzięte pod uwagę przy decyzji o wecie. To reakcja nielicząca się z faktami oraz prawem, któremu podlegamy, także będąc częścią Unii Europejskiej. I to jest właśnie tragiczne, bo ludzie nie wiedzą, co będzie, przeżywają w tej chwili ogromny dramat i niepokój. Mimo decyzji UE, o której pan mówi, trudno powiedzieć, co będzie. Czy ludzie z Ukrainy będą musieli starać się o prawo do pobytu, co zwykle długo trwa i co będzie tym gorsze, że nagle kilkaset tysięcy osób ruszy do urzędów? Nie wiadomo. Czy będą mogli legalnie pracować? Nie wiadomo. Prawo, także to europejskie, działa wtedy, kiedy jest przestrzegane. Tymczasem weto jest sygnałem, że wcale tak być nie musi i nawet to, co w tym momencie zapewnia nasz kraj osobom z Ukrainy, niekoniecznie będzie nadal gwarantowane. A już teraz, nie oszukujmy się, to są ochłapy.

Tym bardziej jeżeli części osób zostanie zabrane świadczenie 800+.

Jak ma pracować mieszkająca na wsi matka, która ma czwórkę dzieci, a wśród nich troje z niepełnosprawnościami? Nie wiem, ile musiałaby zarabiać, żeby móc opłacić wynajem, rachunki oraz załatwić opiekę i wsparcie dla dzieci. Tak samo osoby starsze – gdzie pójdą do pracy, kto je przyjmie? To są często schorowani ludzie; w tym roku zmarło troje uchodźców, którym pomagaliśmy. Takich osób jest bardzo wiele, one nie będą w stanie spełnić wymogów, by dostać 800+ czy cokolwiek innego.

Warto może w tym miejscu dodać, że przekonanie o tym, iż ludzie z Ukrainy mają w Polsce jakieś wielkie przywileje socjalne, to jest zwyczajna bajka

Na przykład osoby z niepełnosprawnościami czy starsze nie mają prawa do pogrzebu. My płacilibyśmy za nie z uzbieranych środków, ale ksiądz proboszcz za takie pogrzeby nie bierze od nas pieniędzy. Nie mają też prawa do pobytu w domu pomocy społecznej, wielu zasiłków, darmowych leków. Nie trzyma ich tutaj „socjal”, tylko często dramatyczna konieczność ochrony własnego życia. Ludzie tęsknią, ogromna część moich mieszkańców chciałaby wrócić do siebie. Są tu osoby, które trafiły do nas dosłownie z dwoma porcelanowymi kubkami, bo to było jedyne, co udało im się zabrać ze zrujnowanego domu w trakcie ucieczki. Wszystkie osoby potrzebowały też pomocy ze względu na zespół stresu pourazowego.

Ustawa, o której rozmawiamy, pod wieloma względami była ważna. Ale czy były w tym dokumencie również zapisy, które się Siostrze nie podobały? Czy dobrym pomysłem była choćby likwidacja, a przynajmniej mocne ograniczenie, funkcjonowania ośrodków zbiorowego zakwaterowania dla osób z Ukrainy?

Ośrodki, o których pan mówi, to w większości miejsca, w których ani ja, ani pan nigdy byśmy nie chcieli wylądować. Współpracujemy między innymi z organizacją działającą w Warszawie, na Dworcu Wschodnim, i dzięki temu wiem, że warunki w nich są bardzo kiepskie, zwłaszcza dla rodzin z dziećmi oraz osób starszych. Do tego, o ile mi wiadomo, za pobyt tam trzeba jeszcze płacić. Tymczasem np. przeciętna emerytura w Ukrainie to w przeliczeniu na naszą walutę 300-400 złotych. Mieszka u nas pani Raisa, profesorka politechniki, była dyrektorka urzędu patentowego, która ma emeryturę 900 zł – i to jest bogactwo. Tym niemniej te ośrodki dawały jakiś punkt zaczepienia, możliwość chwilowego uspokojenia się, odpoczęcia, co potem przekłada się na większą szansę na usamodzielnienie. W naszej Wspólnocie było już prawie 300 osób i wielu udało się stanąć na nogi, a część nawet wyjechała na Zachód.

Wspomnę tu choćby o Oli, która zanim wróciła do Ukrainy, by pochować męża poległego na froncie. Ukończyła szkołę dla opiekunek z nadzieją, że będzie mogła zostać i normalnie pracować w Polsce. Mówię o tym też dlatego, że wiele Ukrainek pracuje na czarno, często właśnie jako opiekunki osób starszych, zmieniając im pampersy, myjąc je. Bez problemu można znaleźć w internecie prośby czy wręcz błagania ludzi, którzy próbują znaleźć opiekę dla starszej mamy czy taty. Powinniśmy więc raczej robić wszystko, by takiej pracy na czarno było jak najmniej i by osoby z Ukrainy dostawały odpowiednie wsparcie. Także ze względu na naszą historię, na te miliony Polaków, którzy uciekali do innych krajów przed wojną czy prześladowaniami i uzyskiwali tam pomoc. Wymaga tego zwykła ludzka przyzwoitość, nie mówiąc już o chrześcijaństwie.

Jak w takim razie odniesie się Siostra do zapowiedzi naszego rządu, który planuje przygotować nową ustawę, zgodnie z zapowiedziami mającą pozbawić dostępu do różnych świadczeń nie tylko osoby z Ukrainy, ale także z innych państw – chyba po to, żeby jakoś dogadać się z prezydentem?

Szczerze mówiąc nie wiem, jakie świadczenia otrzymują obywatele innych państw, traktuję to więc znów jako zwykłą propagandę na temat rzekomych przywilejów. To jest mit.

Uchodźcy, którzy trafiają do Polski, niezależnie skąd, często przebywają w ośrodkach, załatwienie papierów niekiedy zajmuje dwa lata, a potem każe im się te ośrodki opuścić i samodzielnie znaleźć sobie pracę i mieszkanie. Bez żadnych środków do życia

Trzeba to koniecznie odkłamywać, tym bardziej że w ten czy inny sposób każda wojna się kiedyś kończy. Ludzie, którzy do nas przyjechali, ufając, że znajdą tu dach nad głową i wsparcie, jeśli zostaną, ostatecznie wcale nie muszą darzyć wielką życzliwością kraju, który niestety okazał się tak mało gościnny. Poza dostępem do bezpłatnej edukacji i ochrony zdrowia – w której nikt z Ukrainy nie ma pierwszeństwa, to jest totalna bzdura – wsparcie naszego państwa jest w zasadzie żadne. A jeszcze myśli się o tym, by części osób zabrać 800+.

Co w takim razie według Siostry powinniśmy robić jako kraj i społeczeństwo? Jakimi zasadami kierować się przy wspieraniu Ukrainy?

Wartościami humanitarnymi, solidarnościowymi i chrześcijańskimi. Nie oznacza to oczywiście, że jeżeli ktoś z Ukrainy popełni przestępstwo, to należy mu je darować. Oczywiście, że nie. Natomiast powinniśmy zrobić wszystko, by jak najwięcej osób mogło zapuścić u nas korzenie, dostać wsparcie oraz możliwość godnego życia. Zwłaszcza tych, które nie są w stanie samodzielnie sobie poradzić.

Uderzające jest jednak to, co w odpowiedzi na mój list napisał jeden z posłów – sens tego jest taki, że ci, którzy nie płacą podatków, nie tworzą wspólnoty. Czy mój niepełnosprawny Artur też jej nie tworzy? Bo wydaje mi się, że kiedy dzisiaj w markecie rozśmieszył całą kolejkę, stworzył wspaniałą wspólnotę. To, o czym mówię, oceniam jako bardzo groźny trend, od którego w historii zaczynało się spychanie wybranych grup społecznych na margines, łącznie z najbardziej drastycznym przykładem hitlerowskich Niemiec, w których najpierw doszło do likwidacji osób z niepełnosprawnościami i chorobami psychicznymi.

Przy okazji kolejnych protestów osób z niepełnosprawnościami i ich rodzin czytam komentarze w stylu: „Jak se urodziłaś kalekę, to nie z moich podatków ją utrzymuj”

To jest absolutnie dramatyczne i taki kierunek myślenia powinien być duszony w zarodku. Nie po to przez pokolenia budowaliśmy – jako Europa – społeczeństwo solidarne, żebyśmy mieli doczekać powrotu zrzucania ze skały osób z niepełnosprawnościami, jak w starożytnej Sparcie.

Do czego to doprowadzi, jeżeli dalej będziemy podążać drogą, na której obecnie się znajdujemy?

To już doprowadza do nienawiści, ksenofobii, rasizmu i werbalnych, ale nie tylko, ataków wymierzonych w osoby z Ukrainy czy z innych krajów. Niestety to jest kolejna okazja do pokazywania polskich kompleksów, które uwidaczniają się w wyżywaniu się na słabszych. Oczywiście, Polki i Polacy zrobili bardzo dużo dla siebie i ludzkości we wszystkich dziedzinach, od kultury, przez naukę, po sport, bronili też wspaniałych wartości. Jednocześnie ciągłe tego podkreślanie, jak również domaganie się na każdym kroku wdzięczności, świadczy właśnie o kompleksach i braku poczucia własnej wartości. Nie możemy znów doprowadzić do dzielenia ludzi na lepszych i gorszych, tym bardziej że w dalszej perspektywie może to skutkować także uderzeniem w najsłabszych Polaków. Zamiast tego zapewnijmy tak potrzebne wsparcie osobom z Ukrainy, z których ogromna większość chce u nas normalnie żyć i pracować, a których bliscy bohatersko walczą na froncie, także w obronie naszego kraju.

Anna J. Dudek: Prezydent Karol Nawrocki zawetował nowelę ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy, która zakłada przedłużenie ochrony tymczasowej regulowanej unijną dyrektywą. Nawrocki chce m.in., by dostęp do opieki zdrowotnej dla Ukraińców był uwarunkowany odprowadzaniem składki zdrowotnej, a otrzymywanie 800 plus od tego, czy pracują. Jak pani ocenia tę decyzję prezydenta?
‍
Anita Kucharska-Dziedzic: Pan prezydent jest historykiem z wykształcenia, byłym dyrektorem Muzeum Drugiej Wojny Światowej, prezesem Instytutu Pamięci Narodowej, i zawetował nowelę ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w sierpniu. W sierpniu, kiedy celebrujemy pamięć o powstańcach i cywilach opuszczonych przez sojuszników w płonącej Warszawie, pamięć o bohaterach, którzy powstrzymali nad Wisłą moskiewską nawałę, nie tylko na Polskę, ale i na Europę. W sierpniu, kiedy przypominamy, że Polska to „Solidarność” i solidarność. Ale też w sierpniu, kiedy Ribbentrop i Mołotow podpisali haniebny akt. Dla prezydenta Nawrockiego te skojarzenia powinne być oczywiste. I powinien rozumieć, że w historii to weto zapisze się jako wstydliwe, a nie chwalebne dla jego prezydentury. Z tego weta najbardziej cieszą się w Moskwie. Tym bardziej wstyd.

‍Powstał list polskich kobiet, w których matki, babcie, siostry, żony, piszą, że nie godzą się na to. "Nikt w naszym imieniu nie ma prawa stawiać warunków kobietom uciekającym przed wojną". Dodają, że nasz kraj traktuje ukraińskie kobiety jak zakładniczki polityki. List podpisało w ciągu trzech dni ponad tysiąc kobiet. A politycy milczą. I o wecie, i o liście. Co oznacza to milczenie?

Że sondaże są ważniejsze niż wartości.

Za kilka dni będzie można pytać polityków, gdzie podziała się polska Solidarność przez małe i wielkie S. Ciekawa jestem odpowiedzi.

Ale rzecznik Komisji Europejskiej przypomina, że "państwa członkowskie w lipcu podjęły decyzję o przedłużeniu ochrony tymczasowej dla Ukraińców na terenie UE do marca 2027 r.". Zgodnie z dyrektywą o ochronie tymczasowej pomoc Ukraińcom musi być udzielona, powiedział, ale dodał, że zakres świadczeń określają państwa członkowskie. Jest szansa, że to zadziała na prezydenta?

Dla pana Prezydenta ani Unia Europejska, ani Komisja Europejska nie są wyznacznikiem standardów postępowania. Nie miał przecież żadnego problemu z podpisaniem ósemki Menzena.

Weto uderza w kobiety. Ale jeśli popatrzeć na działania poprzedniego rządu i środowiska, z którego wywodzi się Karol Nawrocki, to właściwie nie powinno zaskakiwać. Mówię o obcinaniu funduszy na organizacje kobiece, o sposobie traktowania praw kobiet, o śmierciach kobiet z powodu zmian w prawie.

Weto uderza i w kobiety, i w dzieci. Przede wszystkim w dzieci, bo przecież 800+ jest dla dzieci i na dzieci. Kobiety i dzieci dla skrajnej prawicy to gorszy sort.

Panu prezydentowi jest najbliżej do Konfederacji, a Konfederacja konsekwentnie głosowała przeciw projektom polepszającym bezpieczeństwo socjalne i osobiste bezpieczeństwo kobiet i dzieci. Czy mówimy o bezpieczeństwie socjalnym kobiet i dzieci czy o stosunku do Ukrainy, to prezydent Nawrocki na pewno nie idzie ścieżką prezydenta Andrzeja Dudy. W kontekście Ukrainek pamiętam niechęć Pawła Szefernakera, dzisiejszego szefa gabinetu prezydenta, do jakiejkolwiek pomocy ofiarom gwałtów wojennych w terminacji ciąż pochodzących z gwałtu. Ogrom pomocy świadczonej na początku wojny przez Polaków uchodźcom kontrastował z niechęcią rządzących polityków wobec pomocy zgwałconym; PiS i Konfederacja dwukrotnie odrzucali moją poprawkę umożliwiającą terminację ciąż z gwałtów wojennych do ówczesnych specustaw o pomocy Ukrainie.

Za kulisami głośnych szczytów między USA a Rosją trwają ciche negocjacje. Według doniesień medialnych Waszyngton i Moskwa omawiają szereg umów energetycznych. Dla Kremla mogą one stać się bodźcem do zawarcia pokoju w Ukrainie, a dla Białego Domu podstawą do złagodzenia presji sankcyjnej na Rosję.

Jednak po spotkaniach na Alasce i w Waszyngtonie Rosja nie podjęła żadnych publicznych kroków, które potwierdzałyby jej gotowość do negocjacji.

Czy w takich warunkach można mówić o realnym procesie pokojowym? Jakie ryzyko niesie ze sobą „taktyka marchewki” stosowana wobec Kremla i dlaczego gwarancje bezpieczeństwa dla Ukrainy ponownie stają się tematem numer jeden w dyskusjach transatlantyckich? Rozmawiamy o tym z Kristi Raik, dyrektorką Międzynarodowego Centrum Obrony i Bezpieczeństwa w Tallinie.

Strategia gry na czas

Maryna Stepanenko: – Rezygnacja z Donbasu, brak NATO i w ogóle zachodnich wojsk na terytorium Ukrainy. Warunki, które obecnie głośno stawia Kreml, wyglądają raczej jak ultimatum niż podstawa do negocjacji. Czy Moskwa nie jest zainteresowana pokojowym rozwiązaniem?

Kristi Raik: – Tak, Rosja nie jest gotowa zrezygnować z żadnego ze swoich żądań wobec Ukrainy. Nadal dąży do zniszczenia jej jako suwerennego państwa i jest gotowa rozmawiać tylko o takim porozumieniu pokojowym, które przybliżyłoby ją do tego celu. Stany Zjednoczone i Europa nie wywierają wystarczającej presji, by zmusić Rosję do zmiany podejścia.

Owszem, Stany Zjednoczone dysponują instrumentami, przede wszystkim sankcjami, które mogą zmusić Kreml do zrewidowania swoich żądań, ale jak dotąd prezydent Trump nie wykazał zainteresowania wywieraniem poważnej presji

Zamiast tego od Ukrainy oczekuje się ustępstw – uznania rosyjskiej kontroli nad okupowanymi terytoriami, a nawet rezygnacji z pozostałej części Donbasu, której Rosja nie była w stanie podbić militarnie od 2014 roku. To nie do przyjęcia zarówno z militarnego, jak politycznego punktu widzenia.

Myślę, że Rosja to rozumie, ale mimo to wierzy, że czas jest po jej stronie, i ma nadzieję poprawić swoją sytuację, kontynuując wojnę. Jednocześnie próbuje zrozumieć, co może uzyskać za pomocą dyplomacji, gdy stanowisko USA jest niejednoznaczne i czasami zbyt zbliżone do rosyjskiego.

Rosjanie opóźniają organizację spotkania z Zełenskim, o czym świadczą ostatnie oświadczenia Kremla. Czy europejscy i amerykańscy partnerzy zdają sobie z tego sprawę?

Europejscy przywódcy, którzy są ściśle zaangażowani w ten proces, w ostatnich latach znacznie lepiej zrozumieli podejście Rosji i grę Putina. W przypadku administracji Trumpa sytuacja nie jest tak jednoznaczna. On jest obsesyjnie nastawiony na osiągnięcie pokoju w Ukrainie, ale wydaje się, że nie przejmuje się warunkami, uważając, że to Kijów powinien pójść na kompromis.

Jest wątpliwe, czy wysłucha liderów Ukrainy i Europy, którzy twierdzą, że Putin nie traktuje poważnie pokoju i żeby osiągnąć rzeczywisty postęp, należy osłabić Rosję, a wzmocnić Ukrainę. Jak dotąd te argumenty nie wydają się przekonywać amerykańskiej administracji. Trump zaznaczył również, że nie bierze udziału w przygotowaniach ewentualnego spotkania Zełenskiego i Putina, pozostawiając tę kwestię do rozstrzygnięcia obu stronom. Biorąc to wszystko pod uwagę należy przypuszczać, że w najbliższym czasie takie spotkanie nie dojdzie do skutku.

Gwarancje bezpieczeństwa i presja na Rosję

Czy brak udziału Trumpa w organizacji spotkania między Putinem a Zełenskim będzie oznaczał z perspektywy Stanów Zjednoczonych krok wstecz w dyplomatycznych działaniach na rzecz osiągnięcia pokoju w Ukrainie?

Dla Ukrainy i Europy ważne jest, by Stany Zjednoczone pozostały zaangażowane w bezpieczeństwo europejskie. Europejczycy nadal nie są wystarczająco silni, by poradzić sobie z sytuacją w Ukrainie lub osiągnąć pokój bez udziału USA. Waszyngton nie chce jednak tu wnosić znaczącego wkładu dyplomatycznego.

Negocjacje dotyczące gwarancji bezpieczeństwa pokazują, że Stany Zjednoczone będą odgrywać jedynie minimalną rolę, ale nawet to jest ważne.

Ukraina nadal potrzebuje dostępu do amerykańskiej broni, danych wywiadu i pewnych możliwości w zakresie bezpieczeństwa, chociaż nie potrzebuje obecności wojskowej Amerykanów na swoim terytorium

Czy całkowita rezygnacja Stanów Zjednoczonych z udziału będzie oznaczała zaprzestanie wszelkiego wsparcia dla Ukrainy? To będzie poważny problem. Nawet jeśli Waszyngton po prostu zrezygnuje z drogi dyplomatycznej, a Trump przeniesie swoją uwagę na inne sprawy, wojna będzie trwała. Prawdopodobnie potrwa miesiące, a nawet dłużej, ponieważ stanowiska obu stron pozostają bardzo odległe.

W zeszłym tygodniu Rosja uderzyła w amerykańskie przedsiębiorstwo na Zakarpaciu, gaszenie pożaru trwało ponad dobę. Jak Stany Zjednoczone powinny interpretować ten sygnał?

Cóż, Stany Zjednoczone powinny potraktować to jak przypomnienie, że mają interesy w Ukrainie. Pomysł, że mogą po prostu opuścić Ukrainę, nie jest dla nich korzystny. Nie mogą tego zrobić, bo są zaangażowane, mają tam interesy, a jeśli pozwolą Rosji uzyskać to, czego chce, bezpośrednio zaszkodzi to tym interesom.

Mam więc nadzieję, że ta sytuacja zostanie odebrana właśnie w takim kontekście. Ale oczywiście możliwe jest również, że taka eskalacja może wręcz zwiększyć presję na Ukrainę w celu osiągnięcia jakiegokolwiek porozumienia pokojowego i zmusić ją do ustępstw, by tylko można było powstrzymać bombardowania i zabójstwa.

Wracając do tematu sankcji: Zełenski nalega na zaostrzenie presji, jeśli Putin odmówi spotkania z nim. Ostatnim razem gdy Trump wywierał presję na Rosję, zamiast sankcji Putinowi zorganizowano ciepłe przyjęcie na Alasce. Obecnie prezydent USA ogłasza już nowe terminy osiągnięcia pokoju. Jeśli w ciągu dwóch tygodni nie będzie postępów, mają USA przyjąć nową taktykę wobec Moskwy. Czego można się spodziewać? Przyjęcia w Białym Domu?

Często słyszeliśmy, jak Trump obiecuje zwiększyć presję na Rosję, ale jego zachowanie wskazuje, że uważa, iż pokój w Ukrainie należy zawrzeć z Putinem, a do tego trzeba traktować Putina z szacunkiem. Od Ukrainy jako strony słabszej oczekuje się odpowiedniego zachowania. Nie wykluczam jednak, że Trump podejmie działania, które spowodują realne straty gospodarcze Rosji, zwłaszcza w odniesieniu do jej przemysłu naftowego, co może poważnie osłabić zdolność Moskwy do prowadzenia wojny.

Gospodarka Rosji jest krucha, ale nie ulegnie załamaniu – może wytrzymać wojnę jeszcze przez rok. Tylko poważniejsze straty mogą zmusić Kreml do rozważenia rzeczywistych kompromisów

Obecnie te tak zwane ustępstwa, jak zmniejszenie roszczeń terytorialnych czy propozycja „gwarancji bezpieczeństwa”, które Rosja potem odrzuciła, są manipulacją, a nie prawdziwymi krokami w kierunku pokoju.

By wyjść z tego impasu, Trump musi rozczarować się Putinem, co jak dotąd nie nastąpiło. Tymczasem dla ukraińskich i europejskich przywódców niezwykle ważne jest, by nadal współpracować z Białym Domem. To daje pewien efekt, choć ograniczony. Jednak Europa również musi zrobić więcej. Pomimo silnej retoryki postępy w kwestiach sankcji, pomocy i gwarancji bezpieczeństwa są powolne, a wola polityczna nadal pozostaje w tyle za dostępnymi zasobami.

Nawet jeśli negocjacje nie dojdą do skutku, kwestia gwarancji bezpieczeństwa dla Ukrainy pozostanie kluczowa. Jak Pani zdaniem powinny wyglądać zobowiązania naszych sojuszników i co jest potrzebne, by Ukraina nie podzieliła losu „Budapesztu 2.0”?

Oczywiste jest, że tym razem gwarancje bezpieczeństwa nie mogą istnieć tylko na papierze, jak w przypadku tych z Budapesztu w 1994 roku.

Gwarancje muszą obejmować realną siłę i jasny plan. Najważniejszym elementem jest silna armia ukraińska, wspierana współpracą z europejskim przemysłem obronnym. To najskuteczniejszy środek powstrzymywania Rosji

Ponadto konieczna jest pewna obecność Europy na miejscu. Sama liczba żołnierzy nie rozwiąże kwestii powstrzymywania, ale nawet ograniczone rozmieszczenie wojsk [w Ukrainie] pokaże Rosji, że agresja oznacza starcie nie tylko z Ukrainą, ale także z europejskimi żołnierzami, co przekształciłoby każdy atak w szerszy konflikt. Nie jest jednak jasne, czy będzie to 20 000 czy 50 000 żołnierzy i z jakim mandatem.

Większym wyzwaniem jest wola polityczna. W krajach takich jak Niemcy czy Włochy społeczeństwo sprzeciwia się wysłaniu wojsk, obawiając się eskalacji konfliktu i ofiar. Trzeba im jednak uświadomić, że zapewnienie bezpieczeństwa Ukrainie jest niezwykle ważne dla ich własnego bezpieczeństwa – jeśli Ukraina upadnie, zagrożenie zbliży się do nich. Państwa graniczne, takie jak kraje bałtyckie i Finlandia, rozumieją to lepiej, chociaż ich zasoby są ograniczone.

Ostatecznie odpowiedzialność za podjęcie rzeczywistych zobowiązań spoczywa na największych państwach Europy. Jednak obecnie postępy są powolne, a osiągnięcie porozumienia pozostaje trudne.

Kraje bałtyckie i Polska, czyli pierwsza reduta NATO

W przeciwieństwie do dyskusji na temat wysłania europejskich wojsk do Ukrainy, Moskwa rozpoczęła w Europie kampanię propagandową pod hasłem: „Rosja nie jest moim wrogiem”. Naklejki z tym hasłem pojawiają się w europejskich miastach. Czy taka działalność propagandowa Rosji stanowi realne zagrożenie dla poparcia Ukrainy w UE? Jak unijne kraje mogą przeciwdziałać podobnym kampaniom hybrydowym Kremla?

W niektórych krajach europejskich istnieją grupy społeczne wrażliwe na ten argument. Nie wierzę jednak, że może on zyskać szerokie poparcie. Sami Rosjanie dają jasno do zrozumienia, że są agresorami: nie tylko bezlitośnie atakują Ukrainę, ale prowadzą też operacje i różne formy agresji niewojskowej przeciwko krajom europejskim. Zachowanie Rosji raczej nie przekona większości Europejczyków, że nie powinni się jej obawiać ani uważać jej za zagrożenie. ?

Jednak właśnie to próbuje zrobić Moskwa, podobnie jak w czasach Związku Radzieckiego: identyfikować podziały w społeczeństwach zachodnich, pogłębiać je i współpracować z grupami, które są bardziej podatne na rosyjskie komunikaty

Tu może chodzić o ludzi, których skargi nie mają nic wspólnego z Ukrainą czy Rosją – obywateli niezadowolonych ze swoich rządów, warunków społeczno-gospodarczych, którzy przekierowują swe protesty na sprzeciw wobec idei, że ich kraj powinien wspierać Ukrainę.

Zarazem dla wielu Europejczyków wojna na Ukrainie nadal wydaje się bardziej odległym problemem. Trwa już długo i dla większości nie ma bezpośredniego wpływu na codzienne życie.

Dlatego potrzebne jest przywództwo polityczne – by przekonać obywateli, że ta wojna naprawdę dotyczy nas wszystkich

Jednak pozostaje to trudnym tematem dla polityków, zwłaszcza w krajach geograficznie oddalonych od Ukrainy.

Rosyjskie drony coraz częściej pojawiają się w przestrzeni powietrznej krajów członkowskich NATO. Co Rosja chce w ten sposób osiągnąć?

Rosjanie sprawdzają reakcje tych krajów, by zrozumieć, jak daleko mogą się posunąć ze swoimi prowokacjami. Nieustannie próbują też znaleźć nowe sposoby wywołania strachu i poczucia braku bezpieczeństwa.

Głównym celem Rosjan jest zmniejszenie skłonności krajów NATO do wspierania Ukrainy. Można to sprowokować na różne sposoby. Na przykład starając się sprawić, by Europejczycy poczuli bezpośrednie zagrożenie i skupili się na nim, a nie na wspieraniu Ukraińców

Jednak na przykładzie Polski widzimy, że te metody Rosjan nie są w stanie zmienić stosunku do Rosji, ponieważ Warszawa i tak uważa ją za zagrożenie. Jednocześnie Rosjanie próbują zmienić sposób, w jaki Polska postrzega Ukrainę i własne potrzeby w zakresie obrony. I właśnie w tym zakresie mogą osiągnąć pewien sukces.

Bardzo trudno znaleźć równowagę w reakcji na takie prowokacje, by nie wyolbrzymiać zagrożenia. Myślę, że musimy zyskać pewność, że kraje wschodniego skrzydła NATO są w stanie wspólnie się bronić. A w takiej sytuacji Rosja nie ma żadnych szans. A jeśli podejmuje takie prowokacyjne działania, to po prostu znajdujemy sposoby, by im przeciwdziałać – i nie daje to Rosji żadnych korzyści. Ale tak, można spodziewać się po stronie rosyjskiej nowych sposobów wykorzystania taktyk wojny hybrydowej.

W Polsce po ostatnim takim incydencie przyspiesza się produkcję środków obrony przeciwlotniczej. Szahidy nie są niczym nowym, ale po trzech latach wojny Sojusz okazał się nieprzygotowany do zestrzeliwania dronów uderzeniowych. Świadczą o tym incydenty właśnie w Polsce i na Litwie, gdzie drony same się rozbijały, a nie zostały zestrzelone. Jakie ograniczenia techniczne czy organizacyjne powstrzymują Sojusz przed skutecznym przechwytywaniem dronów uderzeniowych na wczesnych etapach?

Jest to raczej kwestia techniczna związana z obronnością, więc nie sądzę, bym miał wystarczającą wiedzę do udzielenia wyczerpującej odpowiedzi. Jednak ogólnie rzecz biorąc, wojna z wykorzystaniem dronów jest czymś, za czym wszyscy próbują nadążyć, obserwując, jak szybko Ukraina i Rosja rozwijają swoje możliwości w tej dziedzinie.

Sytuacja wciąż się zmienia, obie strony nieustannie wprowadzają innowacje, a kraje zachodnie po prostu za nimi nie nadążają. Kolejną kwestią jest obrona przeciwlotnicza. To jedna ze słabych stron Europy i wszyscy o tym wiedzą. Jednym z pierwszych problemów, które Europejczycy muszą rozwiązać, by przygotować się na ewentualne zmniejszenie udziału USA w europejskiej obronie, jest rozwój własnych możliwości w zakresie obrony przeciwlotniczej. A to oczywiście wymaga czasu.

Jednak po części jest to również kwestia polityczna. Jak reagować w sytuacji, gdy pojawia się rosyjski dron? Jaki powinien być poziom gotowości? I czy można traktować te incydenty jako przypadkowe? Nie sądzę. Musimy reagować natychmiast, a dyskusje przeprowadzać później.

„Putin chce całego Donbasu” — oświadcza Trump w rozmowie z Zełenskim po zakończeniu szczytu w Anchorage. Jednocześnie gospodarz Białego Domu faktycznie ogłosił zmianę kursu dyplomatycznego — nie ma już mowy o zasadzie „najpierw zawieszenie broni, a potem negocjacje”. Zamiast tego Trump poparł koncepcję „porozumienia pokojowego", która pokrywa się ze stanowiskiem Kremla i pozwala Rosji narzucić format: negocjacje w warunkach trwających działań wojennych. Według słów Trumpa, Ukraina powinna zgodzić się na porozumienie pokojowe, ponieważ Rosja jest „bardzo dużym państwem, a Ukraina nie”.

Kto wygrał na szczycie na Alasce, jakie są możliwe dalsze scenariusze i zagrożenia rozwoju wydarzeń oraz jak Europa może obronić swoje interesy w świecie dyplomacji Trumpa i Putina — zebraliśmy opinie ekspertów.

Benefis Kremla

Spotkanie w Anchorage wygląda jak zwycięstwo Putina — ocenia ukraiński dyplomata, były ambasador Ukrainy w USA (2005–2010) i we Francji (2014–2020) Ołeh Szamszur. Jego zdaniem, rosyjski przywódca osiągnął na szczycie wiele: udało mu się sprzedać swoją nową „wygraną” rosyjskiej opinii publicznej i międzynarodowej scenie — zarówno przyjaciołom, jak i wrogom. Przede wszystkim wyszedł z dyplomatycznej izolacji i po raz kolejny uzyskał odroczenie wdrożenia ostrzejszych sankcji — bezpośrednich i wtórnych. Sama postawa Putina, podkreśla Szamszur, nie zmieniła się ani na jotę:

— W swoich wystąpieniach był cyniczny i obłudny, a zarazem pozostał wierny dotychczasowej narracji: usprawiedliwianiu wojny i deklaracjom o zamiarze kontynuowania agresji.

Szczyt nie przeszkodził mu też w przeprowadzeniu kolejnych ataków na ukraińskie obiekty cywilne i kontynuowania letniej ofensywy.

„Putin dostał czerwony dywan od Trumpa, Trump nie dostał nic” — napisał na X niemiecki dyplomata Wolfgang Ischinger, który do 2022 roku kierował Monachijską Konferencją Bezpieczeństwa. — „Wynik 1:0 na korzyść Putina: brak nowych sankcji. Dla Ukraińców: nic. Dla Europy: całkowite rozczarowanie”.

Z wywiadu dla Fox News wynika, że podczas rozmowy z rosyjskim przywódcą poruszano kwestie ustępstw terytorialnych i gwarancji bezpieczeństwa dla Ukrainy. Publicznie Trump stwierdził, że razem z Putinem „ogólnie uzgodnili warunki zakończenia wojny”: — „Myślę, że jesteśmy blisko finału”.

O Ukrainie i Europie bez Ukrainy i Europy

Mimo że Putin nie spełnił żadnego z wcześniejszych warunków Trumpa dotyczących zakończenia wojny Rosji przeciwko Ukrainie, otrzymał spotkanie, podczas którego bezpieczeństwo Ukrainy i Europy omawiano bez udziału Ukraińców i Europejczyków — zauważa Jana Kobzova, współdyrektorka programu bezpieczeństwa europejskiego w Europejskiej Radzie Spraw Zagranicznych (ECFR).

To kolejny korzystny wynik dla Kremla, wpisujący się w putinowską wizję świata, w której wielkie mocarstwa decydują o losie mniejszych — i która jest całkowitym zaprzeczeniem europejskiego sposobu myślenia:

— „Większość Europejczyków, a zwłaszcza Ukraińców, ma pełne prawo być zaniepokojona takim rozwojem wydarzeń. Gorączkowa aktywność dyplomatyczna, telefony i spotkania online w ostatnich dniach pokazują, że w Europie w pełni zdają sobie sprawę z wysokiej stawki i ryzyka, jakie niósł ten szczyt”.

Ale mimo szybkich bonusów, które Putin otrzymał jeszcze przed rozpoczęciem szczytu, jest zbyt wcześnie, by porównywać sytuację z Monachium czy Jałtą.

Na Kremlu prawdopodobnie wychodzą z założenia, że mają przewagę na polu bitwy i jeśli nie uda się uzyskać ustępstw drogą dyplomatyczną, będą kontynuować ofensywę w Ukrainie — podkreśla ekspertka:

— „Ale Putin będzie musiał działać ostrożnie i w jakiś sposób reagować na ambicję Trumpa, żeby zostać rozjemcą między Ukrainą a Rosją. Jeśli nie okaże żadnej elastyczności, może to skłonić prezydenta USA do spełnienia jego gróźb w sprawie nowych sankcji wobec Moskwy i jej sojuszników”.

Gwarancje bezpieczeństwa i reakcja Europy

Źródła CNN twierdzą, że Amerykanie oferują gwarancje bezpieczeństwa w formule artykułu 5 NATO, ale bez udziału samego NATO. Tę propozycję Trump miał najpierw przedstawić Zełenskiemu, a następnie powtórzy w rozmowie z europejskimi przywódcami.

Prezydent Francji z zadowoleniem przyjął gotowość Stanów Zjednoczonych do wniesienia swojego wkładu w gwarancje bezpieczeństwa dla Ukrainy:
— „Będziemy pracować z nimi oraz ze wszystkimi naszymi partnerami w »koalicji chętnych«, z którymi ponownie się spotkamy, aby osiągnąć konkretne postępy” — oświadczył Emmanuel Macron.

Kanclerz Niemiec Friedrich Merz zapewnił, że Ukraina nadal może liczyć na pełne wsparcie Niemiec.

Przewodnicząca Komisji Europejskiej Ursula von der Leyen podkreśliła, że silne gwarancje bezpieczeństwa dla Ukrainy i Europy są nieodłącznym elementem każdej umowy pokojowej. Szefowa europejskiej dyplomacji Kaja Kallas jest przekonana, że Rosja nie zamierza w najbliższym czasie zakończyć wojny w Ukrainie, ale Stany Zjednoczone mają siłę, by zmusić Moskwę do poważnych negocjacji.

„Gra o przyszłość Ukrainy, bezpieczeństwo Polski i całej Europy weszła w decydującą fazę. Dziś jeszcze wyraźniej widać, że Rosja szanuje tylko silnych, a Putin po raz kolejny pokazał się jako przebiegły i bezwzględny gracz. Dlatego utrzymanie jedności całego Zachodu ma kluczowe znaczenie” — ocenił premier Polski Donald Tusk.

Według brytyjskiego premiera Keira Starmera, Trump jak nigdy wcześniej zbliżył wszystkich do zakończenia wojny. Kolejnym krokiem mają być dalsze rozmowy z udziałem Zełenskiego.

W Waszyngtonie rozważane są trójstronne negocjacje: Trump–Zełenski–Putin. Na Kremlu twierdzą, że taki format nie był bezpośrednio omawiany na Alasce — jednak na zakończenie spotkania w Anchorage Putin publicznie zaproponował Trumpowi kolejne spotkanie w Moskwie.

Wołodymyra Zełenskiego już dziś, 18 sierpnia, oczekują w Waszyngtonie i – jak podają źródła portalu Axios – już 22 sierpnia Trump chciałby spotkania we trójkę.

Rosyjskie gry w przedłużające się negocjacje

Cele wojny Rosji nie zmieniły się od momentu jej inwazji na Ukrainę w 2022 roku. Na szczycie Putin jasno dał do zrozumienia, że chce najpierw omawiać tak zwane „pierwotne przyczyny” wojny, które Kreml definiuje jako rozszerzenie NATO oraz pojawienie się w Ukrainie władzy sprzeciwiającej się rosyjskiemu wpływowi — analizuje Neil Melvin, dyrektor ds. bezpieczeństwa międzynarodowego w brytyjskim Królewskim Zjednoczonym Instytucie Studiów Obronnych (RUSI).

„Wielka umowa pokojowa” Putina w rzeczywistości oznaczałaby podporządkowanie Ukrainy.

Teraz uwaga przesuwa się na walkę o kolejne kroki. Wiele zależeć będzie od działań Trumpa. Putin wyraźnie dąży do wciągnięcia USA w długotrwałe negocjacje, a Trump bez wątpienia nadal jest zainteresowany pośrednictwem w „umowie pokojowej” –  nie tylko dlatego, że to najprostsza droga do Pokojowej Nagrody Nobla – kontynuuje Neil Melvin:

— Jednak pod koniec szczytu Trump zdawał się dawać do zrozumienia, że teraz to Ukraina i Europejczycy powinni prowadzić proces dalej.

Jeśli Putinowi nie uda się wciągnąć Trumpa w kolejny cykl dwustronnych strategicznych szczytów, zadowoli się już tym, że Trump po prostu się zmęczy i de facto wycofa.

Pojawia się pytanie: jaką rolę mogą w rzeczywistości odegrać Europejczycy? Współdyrektorka programu bezpieczeństwa europejskiego Europejskiej Rady Spraw Zagranicznych (ECFR) Jana Kobzova odwołuje się do niedawnej analityki ECFR, która wskazuje: niezależnie od tego, jak zakończy się wojna, UE ucierpi znacznie bardziej niż USA.

Dla Europy kluczowe znaczenie ma to, czy Ukraina za kilka lat stanie się państwem stabilnym i prosperującym — nawet jeśli nie będzie kontrolować całego swojego terytorium — czy też zła ugoda uczyni ją krajem słabym, niestabilnym i podatnym na hybrydowe lub bezpośrednie ataki Rosji:

— Sam fakt, że Trump i Putin mogą samodzielnie decydować o przyszłości Ukrainy, a w istocie także o bezpieczeństwie Europy, już zmobilizował przywódców UE do zwiększenia wydatków na obronność, wzmocnienia pomocy wojskowej dla Ukrainy i bardziej aktywnej współpracy z Trumpem i jego zespołem, aby przekazać swoje stanowisko i wyznaczyć czerwone linie. Ostatnie rozmowy telefoniczne z Trumpem pokazują, że zasadniczo im się to udało — przynajmniej w krótkiej perspektywie.

Zelensky w Waszyngtonie: kolejne kroki

Według doniesień Reutersa, wśród żądań Putina przedstawionych podczas szczytu z Trumpem znalazły się następujące: Ukraina miałaby całkowicie wycofać wojska z obwodów donieckiego i ługańskiego w zamian za zamrożenie linii frontu w obwodach chersońskim i zaporoskim. Rosja rzekomo gotowa byłaby zwrócić okupowane tereny na północy obwodu sumskiego i w północno-wschodniej części obwodu charkowskiego.

Moskwa domaga się również formalnego uznania rosyjskiego suwerenitetu nad Krymem. Reuters podkreśla jednak, że nie wiadomo, czy chodzi o uznanie przez sam rząd USA, czy też przez wszystkie państwa Zachodu wraz z Ukrainą.

Putin chce także zniesienia przynajmniej części sankcji wobec Rosji, a Ukraina miałaby zrezygnować z członkostwa w NATO — w zamian za gwarancje bezpieczeństwa poza strukturami Sojuszu. Wśród żądań znalazły się także: oficjalny status języka rosyjskiego w Ukrainie oraz swoboda działania Rosyjskiej Cerkwi Prawosławnej.

Stanowisko Kijowa w sprawie Donbasu jest niezmienne: Siły Zbrojne Ukrainy nie opuszczą Donbasu — wielokrotnie podkreślał to Zełenski. Równie nie do przyjęcia są inne warunki przedstawione przez Putina.

Jednocześnie, zdaniem dyrektora ds. bezpieczeństwa międzynarodowego Rusi Neila Melvina, z perspektywy Kijowa szczyt pozwolił uniknąć najgorszego scenariusza — umowy zawartej za plecami Ukrainy między Trumpem a Putinem. Teraz kluczowym wyzwaniem dla Zełenskiego jest nie dopuścić, by Putin wciągnął Trumpa w serię rozmów o szerokiej agendzie gospodarczo-politycznej, w której wojna w Ukrainie zostałaby stopniowo zdegradowana do kwestii drugorzędnej w relacjach amerykańsko-rosyjskich:

— Zełenski uda się do Waszyngtonu, by przeciwstawić się temu scenariuszowi. Jego główne zadania podczas poniedziałkowego spotkania w Gabinecie Owalnym to: wzmocnić determinację Trumpa do dalszego zaangażowania oraz przekonać go do zwiększenia presji na Putina — zarówno poprzez kolejne sankcje, jak i poprzez rozszerzenie wsparcia wojskowego dla Ukrainy.