Historie

Mój pastor mnie rozgrzeszył

Z bohaterką tego artykułu poznałyśmy się w 2014 roku na szkoleniu wojskowym. Cicha i pozornie spokojna 23-latka przyciągała uwagę starannością i zaangażowaniem. "Doskonałość nie ma granic", – żartowała. Chodziła jednocześnie do kościoła baptystów i szkoły snajperskiej Dzikie Pole. Mówiła, że chce iść na wojnę, bronić kraju.

Kościół był przeciwny – powiedzieli jej, że wierzącemu nic do wojny. Dopiero w 2016 roku trafiłą na pastora, który przyznał, że tak, wierzący może chwycić za broń i walczyć. Biblia tego nie zabrania, ale trzeba prosić o błogosławieństwo i żyć w zgodzie z Bogiem. - Jeśli nie możesz przeznaczenia uniknąć, to idź z Bogiem – powiedział pastor.

–Tak też zrobiłam – mówi Kukułka. – Cieszyłam się, że otrzymałam potwierdzenie, że mogę robić to, do czego czułam powołanie.

Swój pseudonim Kukułka wybrała, zainspirowana pracą fińskich snajperów, którzy strzelali z drzew [podczas wojny zimowej 1939-1940 –autor]. Podobały się jej również zdjęcia kukawki kalifornijskiej. - To taki mały ptaszek - wyjaśnia dziewczyna, sama drobna i niska. – Bardzo zabawny, z krótkimi nóżkami, prawie nie lata, ale jest dobrym biegaczem. Może przetrwać na pustyni w zimne noce.

Olena Bondarenko: – Dlaczego musisz być na wojnie?

Kukułka: Dręczyło mnie sumienie. Byłam na Majdanie i czułam, że robię słusznie. Potem, w 2014 roku, pojechałam na Krym jako fotoreporterka, zaczęła się wojna na Donbasie. Chciałam być fotografką wojenną, dokumentalistką filmującą historie o wojnie i żołnierzach w okopach. Ale trudno mi było pracować przez służby prasowe i konieczność uzyskania pozwoleń. Jest to trudne teraz, trudne było i wtedy. Bardziej zaradni docierali do pożądanych miejsc dzięki przyjaciołom i znajomym. Ja jestem introwertyczką, nie mam wielu przyjaciół, trudno mi było pracować w tym trybie. Ale musiałam coś robić. Zdecydowałam się zostać żołnierką.

Uczyłam się wszystkiego, co mogłam. Byłam wszędzie, gdzie tylko się dało. W 2014 roku przeszłam szkolenie w URA (Ukraińska Armia Rezerwowa – autor). Potem poligon Dzikie Pole. Strzelaliśmy ze wszystkiego co wpadło w ręce. Potem kupiłam własną broń, Mossberg Patriot kaliber 308 i kontynuowałam naukę.
Nauczyłam się precyzyjnego strzelania.

OB: Patrzenie przez obiektyw kamery i lunetę snajperską to różne rzeczy. Zwłaszcza, że nie strzelasz w kierunku, jak piechota, lecz precyzyjnie w cel.

К: Szczerze mówiąc, nie widzę większej różnicy. To jest okłamywanie samego siebie. Jeśli jesteś żołnierzem na wojnie, to zabijasz innych ludzi. Musisz być ze sobą szczery i to zaakceptować. Nawiasem mówiąc, artyleria zabija znacznie więcej ludzi niż snajper. Każdy żołnierz zabija. To normalne na wojnie. Chciałam być snajperką. Przeanalizowałam swój zestaw cech, które mogłyby się przydać na wojnie. Nie mogę obsługiwać artylerii, nie mogę nosić ciężkich pocisków przez długi czas. Ale mogę dużo chodzić. Mogę nosić plecak. Potrafię celnie strzelać.

Czy dziewczyny potrafią strzelać?

Kukułka wstąpiła do wojska w 2016 roku.

Najpierw w jednostce mobilizacyjnej powiedzieli mi, że kobiety nie mogą ubiegać się o stanowisko snajpera – mogą się uczyć medycyny lub iść do kuchni. Nie czułam pociągu do medycyny. Nie chciałam iść do garów. Ale w ciągu zaledwie kilku miesięcy wszystko się zmieniło. W sierpniu dostałam telefon – już byłam potrzebna jako snajperka (uśmiecha się).

24 lutego 2022 roku Kukułka przybyła do jednostki mobilizacyjnej o siódmej rano. Nie mogła się już dostać do swojej 58. brygady, ponieważ ta znajdowała się w sektorze zaciętych walk. Trafiła do 72. brygady, niedaleko stolicy.

Dziewczyna wspomina 72. brygadę jako wielkie nieporozumienie. To tutaj po raz pierwszy zetknęła się z postawą, że kobieta w wojsku to zło. W brygadzie panowało przekonanie, że dziewczynom należy darować kwiaty, przepuszczać w drzwiach, podawać rękę, nie dawać broni i trzymać na drugiej linii.

– Nigdzie cię nie puścimy, – mówili doświadczonej snajperce, rzekomo zatroskani. – Najgorsi i najlepsi mówili to samo – wspomina Kukułka. – Mówili, że nie mogą pozwolić mi wyjść na linię boju, bo co będzie jeśli kobieta umrze im na rękach. To było irytujące.

OB: Z pewnością nie tylko tak mówili.

К: Przykładów jest wiele. Pojechałam kiedyś na poligon, by przystrzelać SVD [karabin wyborowy Dragunowa – autor].  Strzelałam do płyty o wymiarach 25 na 30 cm. Oczywiście trafiłam, usłyszałam charakterystyczny dźwięk, ale płyta była dobrze zamocowana i utrzymała się. – Nie wierzę, że trafiłaś – mówi kierownik strzelania. – Nie sądzę, żeby dziewczyny umiały strzelać.

Innym razem na poligonie kierownik natychmiast zawołał: "Wszystkie kobiety do mnie!". Było nas aż dwie.
– Jazda, pokazywać – mówi – że nie na darmo wam płacimy, rozłóż i złóż karabin! Podobne szpilki wbijali na każdym kroku.

Jakoś pojechałam z towarzyszem broni, aby pomóc mu wyregulować lunetę termowizyjną. On w ogóle nie rozumiał, jak to się robi. "Nie tłumacz mi, bo i tak nie pojmę – powiedział – Po prostu zrób żeby działało". Półtorej godziny bawiłam się z jego karabinem, wycelowałam. Oddałam broń, jeszcze raz pokazałam jak trzeba ustawić. Kolega strzelił, trafił, podziękował mi. W prezencie dał mi nawet tabliczkę czekolady. Wracamy samochodem, a on zaczyna opowiadać, jakim jest świetnym myśliwym: jak polował na dziki, łosie, zające. I mówi z dumą, że w ich łowieckim kole nie akceptują moskali i kobiet. Ja, kobieta, przed chwilą tobie, „wielkiemu” myśliwemu, broń przystrzelałam! A ty w mojej obecności taki tekst zasuwasz!

OB: Jak reagujesz na takie ataki?

К: Wściekam się. Tłumaczę, złoszczę się, znowu tłumaczę. Ale są ludzie, do których żadne słowa nie docierają.Na przykład, bierzemy nosze z ranną osobą, chwytam tam, gdzie stoję, a jest to cięższa strona. Proponują mi zamianę miejsc. Ci, którzy już mnie znają, rozumieją, że ze mną to nie przejdzie i uciszają zbyt „troskliwych”. W ten sposób wywalczam sobie prawo do robienia wszystkiego na równych zasadach.

OB: A co z wiarą?

K: (wzdycha) Wierzę w istnienie Boga. Ale trudno mi sformułować dokładnie. Czy modlę się? Tak, opowiadam Bogu o moich kłopotach i troskach. Zaczynam: "...rozumiem, że to wszystko moja wina, ale proszę, wysłuchaj mnie, Panie..."

W brygadzie hipsterów i przedsiębiorców

Kukułka pragnęła przenieść się z 72. brygady i udało się. Dostała się do 47. batalionu, znanego jako batalion Markusa [Walerij Markus – słynny uczestnik wojny rosyjsko-ukraińskiej, współzałożyciel fundacji charytatywnej – autor].Kukułka nazywa czterdziesty siódmy towarzystwem zmotywowanych hipsterów i przedsiębiorców. Towarzysze broni tutaj mogą zażartować z jej zielonych włosów – śmieją się, że zasnęła z głową skierowaną na północ – ale traktują ją jak równą sobie.

W ciągu dwóch lat wielkiej wojny batalion przekształcił się w pułk, rozrósł i stał się brygadą. Wiele się zmieniło. Na początku maja brygada została przeniesiona pod Zaporoże. W czerwcu rozpoczęła się kontrofensywa. We wrześniu stała pod Robotyniem. Teraz batalion jest pod Awdijiwką, w najgorętszym miejscu.

Kukułka przez cały czas w akcji. Właśnie wróciła z pozycji.

OB: Co właściwie robisz?

К: Mamy dwa typy zadań, ale przez ostatnie dwa tygodnie wykonywaliśmy zadania piechoty, aby utrzymać pozycję. Wychodzimy na dzień lub dwa. Jeśli pojawi się wróg, strzelamy. Są też zadania specjalne. To również trwa dzień lub dwa. Musimy utworzyć pozycję, obserwować, przekazywać informacje i działać, gdy mamy odpowiedni rozkaz.

OB: Czy mając na uwadze doświadczenia wojenne, nadal uważasz, że dokonałeś właściwego wyboru?

К: Tak. Jak najbardziej. Bycie snajperem to coś dla mnie. Lubię pracę w mojej specjalizacji. Odczuwam satysfakcję, gdy osiągam wynik. Nie mam problemów moralnych z tym związanych i nigdy nie miałam. Obciążenie którego doznaję jest granicą tego, co mogę robić. Więcej nie potrafiłabym zrobić, mniej byłoby nieciekawie.

OB: Czy teraz jesteś traktowana jak równa mężczyznom?

К:Pluton mnie docenia jako jednostkę bojową. Teraz jestem jedną z najbardziej aktywnych uczestniczek pod względem wyjść, zdrowia i chęci do działania. Czasami zauważam zdziwienie, gdy na przykład melduje z pozycji nie mój partner, a ja. Słyszę, jak dyżurny operacyjny jest zaskoczony kobiecym głosem w krótkofalówce. Nie przeszkadza mi to jednak w pracy. Mamy tu teraz bardzo mało ludzi. Każdy gotowy do wyjścia na pozycje jest mile widziany.

OB: Czy doświadczyłaś jakiegoś przewartościowania wartości związanych z Wielką Wojną?

К: Dużo pracujemy. Miewałam słabsze stany, kiedy szukałam swojego miejsca. Teraz jestem tam, gdzie chciałam być. Praca mnie motywuje. Może zabrzmi to cynicznie lub niepoprawnie względem cywilnych, ale lubię to. Nie lubię tylko zadań piechoty z powodu błota.

Błoto to najbardziej przygnębiająca rzecz. Trzeba przejść przez błoto, siedzieć w nim dzień lub dwa, a potem się z niego wydostać. Wyobrażam sobie, że pójdzie atak na nasze okopy, a ja nie będę w stanie biec w lepkim błocku! Grzęźniesz w błocie, trzyma cię za nogi, nie ma mowy o manewrach. Zobaczymy, co będzie przy minus 15.

Śnieg w lipcu

Kiedy wracamy do bazy, jest naprawdę przyjemnie. Mamy bardzo dobre warunki. Wprowadziliśmy się do opuszczonego wiejskiego domu. Dom jest mniej więcej cały. Toaleta oczywiście na zewnątrz. Ale dom ma prawdziwy piec, a my dodatkowo mamy grzejnik. Ogrzaliśmy dom i wracamy do ciepła. Niedaleko jest miasto, możemy pojechać coś zjeść, czasem wziąć kąpiel. Mózg może się zrelaksować. Dla mnie to bardzo ważne uczucie, że jest miejsce, do którego można wrócić. Że jest dokąd wyjść z okopu. Że mam mieszkanie w Kijowie. Widziałem zniszczone bloki pod Orichowym. Strasznie mi żal ludzi, którzy stracili swoje domy.

Ludzie potrzebują jakiejś kotwicy. Tak, siedzisz w okopie, ale wiesz, że wyjdziesz, umyjesz się, zjesz normalnie, wyśpisz się w cieple. Że pewnego dnia wrócisz do domu. Jeśli opuścimy te pozycje, wróg będzie nacierał.

OB: Jak widzisz rozwój sytuacji?

К: Dobrze kiedyś powiedział Załużny (generał Walerii Załuzny – Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych Ukrainy – autor): mała armia radziecka nie pokona dużej armii radzieckiej. Dopóki nie nauczymy się na własnych błędach, nie zmienimy podejścia do taktyki i strategii – zwłaszcza strategii – nie wygramy.

Stosując stare metody bardzo szybko tracimy piechotę. Potrzebujemy więcej wyszkolonych ludzi i innego podejścia. Nasza brygada była dobrze wyszkolona. Ale niestety straciliśmy dużo ludzi, ponieważ ktoś wyżej postawiony nie dbał o ich życie i nie wykorzystywał mądrze.

Wróg ma więcej ludzi. Atakują głupio. Idą we dwóch, pojedynczo, jeden po drugim, lezą tam, gdzie jest wielu naszych żołnierzy. Niby wiedzą, ale idą i idą; wybijamy ich, lecz znów się pchają w to samo miejsce. Często bez broni, bez hełmów. Czytałam historie z drugiej wojnie światowej o tym, że niemieccy strzelcy karabinów maszynowych tracili zmysły, ponieważ radzieccy żołnierze szli na nich z cegłami w rękach. We mnie to nie budzi moralnego cierpienia. Ale zaskakuje. Na co oni liczą?

OB: Czy ukraińska armia ma wystarczającą ilość broni?

К:Na naszym odcinku frontu pożądane jest posiadanie broni innego kalibru, co pozwoliłoby nam walczyć dalej. Fundacja „Wróć żywy” rozpoczęła zbiórkę na 100 karabinów kalibru 375. Amunicję mamy. Mamy karabiny – Fundacja Markusa kupiła dla brygady. We wszystkich brygadach w sektorze Awdijiwki brakuje dronów (dronów kamikadze, dronów typu mavic). Przewidujemy głód pocisków większego kalibru.

OB: Każdy nowy dzień na wojnie jest zwycięstwem. Liczysz takie dni?

К:Pamiętam, swój pierwszy dzień do Rabotynia. Nasza pozycja znajdowała się tuż przy drodze, którą wszyscy chodzili, było pełno sprzętu. Ze strony wroga leciało na nas wszystko co możliwe. Strzelały moździerze, operował czołg. Dron nie przestawał latać nad nami. Obok naszej pozycji ciągnęli rannego. Moi towarzysze wyszli z ukrycia, by pomóc. Dron najwyraźniej uchwycił ten moment – pierwszy pocisk nadleciał szybko i dość celnie. Myślałam, że celują w grupę z rannym. Drugi pocisk był bliżej. Trzeci i czwarty spadły kilka metrów ode mnie, bardzo głośno. Wtedy zdałam sobie sprawę, że celują w kryjówkę, w moją pozycję. Spojrzałam w górę, pamiętam ujęcie jak z filmu – spada na mnie szaro-biały popiół po spalonych drzewach. Jest lipiec, a jakby padał śnieg. W tym momencie zdałam sobie sprawę, że muszę natychmiast zmienić pozycję.

OB: Czy wierzysz jeszcze w Boga?

К: Tak, wierzę. Może nie tak często, jak by trzeba, ale czuję potrzebę dziękowania Mu. Widzę swoje niezwykłe szczęście, wierzę, że nie bierze się ono z niczego, że moje szczęście nie zależy tylko ode mnie. Często mam więcej szczęścia niż inni.

Kukułka odpocznie w bazie dwa dni. A potem znowu wylatuje.

Титульне фото: Ignacio Marin / Anadolu Agency/Abaca/East News

‍

16 stycznia na Ukrainie obchodzony jest Dzień Pamięci Obrońców Lotniska w Doniecku. Nasi chłopcy bronili tej twierdzy przez 242 piekielne dni - dopóki nowy terminal nie został wysadzony przez wroga i zawalił się, grzebiąc pod gruzami ukraińskich "cyborgów". Legendarna fraza: "Ludzie wytrzymali, beton nie" pochodzi z filmu "Ochotnicy Bożej czwórki", jedynego dokumentu, który został nakręcony bezpośrednio na lotnisku podczas walk. Jego reżyser, Łeonid Kanter, zaryzykował wejście w sam środek walk, uzbrojony jedynie w kamerę.

Kanter to znany podróżnik, reżyser, producent i weteran ATO. Jest autorem filmu biograficznego "Człowiek z taboretem", w którym swoej podróże autostopem ku czterem oceanom: Spokojnemu, Atlantyckiemu, Indyjskiemu i Arktycznemu artysta wieńczy siadaniem na taborecie - symbolu wolności - na brzegu każdego z nich (film dokończył po śmierci reżysera jego przyjaciel Jarosław Popow). Kanter jest również założycielem artystycznej wioski Obyrok w regionie Czernihowa w Ukrainie, która stała się miejscem wielu festiwali artystycznych, szkół edukacyjnych i pokazów filmowych, występów i wydarzeń ekologicznych, co roku przyciągających setki ludzi z całego świata.

Jako filmowiec Łeonid Kanter jest najbardziej znany ze swoich filmów dokumentalnych "Ochotnicy Bożej czwórki" (2015) o obrońcach lotniska w Doniecku i "Mit" (2017) o światowej sławy ukraińskim śpiewaku operowym Wasylu Slipaku, który zginął na froncie. Łeonid miał pseudonim "Tarantino".

W czerwcu 2018 roku 36-letni Łeonid popełnił w wiosce Obyrok samobójstwo, a moment swojej śmierci nagrał kamerą wideo. To był szok dla wszystkich, którzy go znali: dlaczego młody, przystojny, odnoszący sukcesy mężczyzna, ojciec trójki dzieci, nagle postanowił odebrać sobie życie. Diana Karpenko, była żona reżysera i matka trójki jego dzieci, uważa, że to jest cena, którą jej rodzina musiała zapłacić za pracę Łeonida w strefie działań wojennych. I za filmowanie na lotnisku w Doniecku śmierci ukraińskich żołnierzy.

Mężczyzna z taboretem i kamerą

- Lonia postanowił udać się do strefy walk, choć nie miał żadnego doświadczenia wojskowego - mówi nam Diana. - Do wstąpienia do Gwardii Narodowej zachęcił go Myrosław Haj, kolega ze studiów i przyjaciel. Nawiasem mówiąc, to dzięki niemu poznaliśmy się z Lonią.

- Byłam wtedy w 11 klasie, uczęszczałam na zajęcia do studia teatralnego, w którym uczył Miryk. Obaj wykładali też na Uniwersytecie Teatru, Kina i Telewizji Karpenka-Kary, przyjaźnili się. Kiedy Łeonid zdecydował się pojechać na swoją pierwszą "taboretową" wycieczkę, Myrosław pojechał z nim. Wcześniej Myrosław przyszedł do naszego studia z plecakiem i z entuzjazmem powiedział: "Ten plecak zobaczy Paryż!". Też bardzo chciałam pojechać na taką wycieczkę, ale nie wierzyłam, że to realne. Potem wstąpiłam na uniwersytet i dołączyłam do tej ich imprezy. Lonia z przyjaciółmi i taboretem popłynęli na Ocean Atlantycki, później na Ocean Spokojny. Na trzecią wyprawę, na Ocean Arktyczny, już mnie zaprosił. To właśnie na tej wyprawie narodziło się między nami silne uczucie. Wróciłam z wyprawy w ciąży, z Magdaleną, i pobraliśmy się.

W 2007 roku Leonid opuścił swoje wygodne mieszkanie w Kijowie i pracę w studiu filmowym Lizard films i przeprowadził się wraz z ciężarną żoną do na wpół opuszczonej wioski Obyrok w obwodzie czernihowskim. Tutaj zbudowali artystyczną farmę, gdzie zamiast miejskiego betonu i zanieczyszczeń mają czystą wodę, świeże powietrze i warzywa ze swojego ogrodu. Kiedy w 2014 r. wybuchły walki w Donbasie, Leonid Kanter zgłosił się na ochotnika do Gwardii Narodowej.

- Nie byłam zadowolona z jego decyzji - przyznaje Diana - ale też nie odmówiłam. I nie było do końca jasne, co dzieje się na wschodzie. To nie tak jak teraz, kiedy ludzie są bombardowania i lecą pociski. Z wiadomości w mediach wyglądało to na coś w rodzaju kontynuacji Majdanu - przywożono broń, działały grupy wywrotowe. Potem pojawiły się czołgi i pojazdy opancerzone. Oczywiście martwiłam się, zwłaszcza że szkolenie w Lwowie trwało zaledwie dwa tygodnie. Czego można nauczyć osobę, która przez całe życie była pacyfistą i nigdy nie trzymała broni w rękach, w tak krótkim czasie?

Początkowo został umieszczony na posterunku kontrolnym, miał sprawdzać pojazdy. Potem dwóch zwiadowców z jego oddziału zginęło podczas misji bojowej, a ich śmierć mocno dotknęła Lonię. Wrócił stamtąd zły i rozczarowany - miał już dość arogancji dowódcy i nieporządku w armii. A ponieważ nie tylko obserwował, ale także to wszystko filmował, zbierając materiał do dokumentu "Wojna na własny koszt", jego relacje z dowódcą były bardzo napięte.

Łeonid opuścił Gwardię Narodową. Zdał sobie sprawę, że dokumentalista jest znacznie bardziej skuteczny niż żołnierz, bo może relacjonować ważne wydarzenia. Rozpoczął pracę nad filmem, który pokazywał w różnych jednostkach.

Ze wspomnień Łeonida Kantera: "Jeździłem do wielu batalionów, ale kiedy trafiłem do Prawego Sektora, byłem zdumiony. Nie było tam szefów idiotów, którzy chcieli tylko wydawać rozkazy, nie było "towarzyszy". Chłopaki witali się słowami: "Chwała Ukrainie!" i wspólnie się modlili. A główną nagrodą dla nich była możliwość pójścia na front. Zdałem sobie sprawę, że chcę nakręcić film o DUK [Ukraiński Korpus Ochotniczy - red.], a Dmytro Jarosz pozwolił mi pojechać i nakręcić wszystko, co chciałem. Spaliśmy z chłopakami, jedliśmy razem i chodziłem z nimi na patrole. Z moim współreżyserem Ivanem Jasnijem nakręciliśmy kawałek - przywieźliśmy go do Kijowa, rozebraliśmy na części, napisaliśmy scenariusz, a potem wróciliśmy do ATO. I tak cztery razy. Za czwartym razem wiedziałem, że jadę na lotnisko w Doniecku".

Już od progu zdałam sobie sprawę, że patrzę na inną osobę

- W tym czasie Lonia i ja mieliśmy już bardzo napięte relacje - przyznaje Diana. - Nie zawsze znajdowaliśmy wspólny język i często się kłóciliśmy. Myślałam o złożeniu pozwu o rozwód, lecz on z nienacka pojechał na lotnisko w Doniecku. Bez broni, tylko z kamerą. I wpadł - znam go - w wir wydarzeń. Od czasu do czasu wysyłał mi +, że żyje. Raz napisał "Żywy. Kocham". Bardzo się o niego martwiłam. Nie jestem osobą religijną, nie znam żadnych modlitw poza "Ojcze Nasz", ale wtedy modliłam się cały czas. I prawdopodobnie go wymodliłam.

Najgorzej było w dniu, kiedy Rosjanie zaczęli otaczać lotnisko. Lonia powiedział mi później, że nasi ludzie czekali na pomoc, ale ona nigdy nie nadeszła. "Bohema" [aktor i reżyser Andrij Szaraskin, dowódca jednej z kompanii bojowych Prawego Sektora - red.] postanowił udać się do terminalu, gdzie pozostawiono nasz sprzęt, bronić go i odeprzeć atak wroga. Tylko kilku chłopaków zgodziło się pójść, a wśród nich był oczywiście Łeonid. Kiedy chłopaki wrócili z terminalu i przyszli do dowódcy 5. kompanii, Walerija Czobotara, ten bardzo ich zbeształ za lekkomyślność. To sytuacja znalazła się w filmie "Ochotnicy z Bożej czwórki", kiedy dowódca mówi: "Ta wojna nie jest po to, byście wszyscy tu zginęli. Jest po to, byście wrócili żywi i wychowali swoje dzieci".

- Kiedy Lonia wrócił do domu żywy, byłam bardzo szczęśliwa. Ale w chwili gdy go zobaczyłam zdałam sobie sprawę, że patrzę już na inną osobę. Jego oczy były rozbiegane, był czarny i wychudzony i w niczym nie przypominał tamtego energicznego i wesołego Loni. Dziś wiemy już, czym jest zespół stresu pourazowego. Wtedy wiedziałam tylko to, że mój mąż bardzo się zmienił. Jednak na fali tej radości, że wrócił żywy, zaczęliśmy rozmrażać nasz związek i zdecydowaliśmy się na trzecie dziecko.

- Myślałam, że po mojej drugiej córce, Patagonii, która urodziła się w taksówce podczas podróży do Argentyny, nic mnie już w ciąży i porodzie nie zaskoczy. Ale się myliłam. Z synem Darianem też mamy wyjątkową historię: w momencie poczęcia "zamówiłam", że będzie chłopcem z ciemnymi włosami i jasnymi oczami. Nie mogłam tylko określić, czy powinny być niebieskie, czy zielone. Teraz jego oczy raz są niebieskie, innym razem zielone - zależy od światła. Miałam z nim niesamowitą więź, odkąd byłam z nim w ciąży. Kiedy np. nie mogłam zdecydować, czy chcę, aby mąż był obecny przy porodzie, w ostatniej chwili syn dał mi znać, że tak, chce jego obecności.

Lonia przyjechał do Kijowa późnym wieczorem (był wtedy w Obyroku) - a ja byłam bliska porodu, bo "uzgodniłam" z Darianem, że urodzi się w dniu przesilenia letniego. 21 czerwca, kiedy pojawiły się  zaczęły się pierwsze oznaki skurczów, powiedziałam: "Synu, jestem bardzo zmęczona. Poczekajmy do rana". I urodziłam rano.

- Przez pierwsze sześć miesięcy po narodzinach Dariana Lonia latał jak na skrzydłach, a w naszej rodzinie panowała harmonia, miłość i spokój. Ale się skończyło. Teraz wiem, że jeśli nic nie zrobisz z PTSD, to nie ustąpi samoistnie i może skutkować czymś gorszym później. W przypadku Loni doprowadziło to do strasznej tragedii.

Później, po jego śmierci, przypomniałam sobie, co do mnie napisał po walkach na lotnisku w Doniecku, kiedy był za granicą. Było tam zdanie: "Zakochałam się w śmierci". Na początku nie zrozumiałam, potem byłam przerażona i odpisałam: "Myślisz o samobójstwie? Wyobrażasz sobie, co się stanie z dziećmi, ze mną?". Szybko zmienił temat i nigdy więcej o tym przy mnie nie mówił. Ale wygląda na to, że ta myśl była w jego głowie, a dzwonki alarmowe wciąż dzwoniły.

W reakcji na jakiś niewinny żart Lonia potrafił się wściec i wyjść, trzaskając drzwiami. Widok zwykłego przedmiotu - na przykład karty bankomatowej, której zapomniałam w domu - potrafił wpędzić go w dziką agresję. Poszłam do psychoterapeutki. Powiedziała: "Nie mogę wydać diagnozy na odległość, ale z opisu brzmi to jak PTSD. Masz dwa wyjścia: rozwieść się albo nauczyć się z tym żyć". Próbowałam się nauczyć. Nie reagować na ostre ataki na mnie i dzieci, nie brać obelg do siebie. Kiedy emocje opadły, spokojnie wyjaśniłam Loni, że nie może tak traktować mnie i dzieci. Czasami wydawało mi się, że nie do końca pamiętał te swoje emocjonalne reakcje i myślał, że wszystko jest w porządku. Zaczął nawet przepraszać, ale jego zachowanie nie zmieniło się jakoś radykalnie.

Kilka razy zaczynałam rozmowę o tym, żeby poszukał pomocy u specjalisty. "Dlaczego miałbym chodzić do terapeuty? Czy ja zwariowałem? Przecież nic mi nie dolega" - słyszałam w odpowiedzi. Coraz trudniej było się z nim komunikować, zwłaszcza gdy pracował nad swoimi filmami.

Ze wspomnień Łeonida Kantera: "Najbardziej przerażający był montaż. A raczej kontrast między wojną a spokojnym życiem. Bo kiedy wracasz z frontu, masz kilka dni, żeby się przestawić, uciec. A kiedy montujesz, siedzisz tam cały dzień, doświadczając tych emocji w kółko. A potem wychodzisz na zewnątrz i wydaje ci się, że w Kijowie nie ma wojny. Wszyscy spacerują, bawią się, śmieją. I to jest niezwykle trudne".

W liście pożegnalnym Lonia napisał, że zawsze mnie kochał

- Kontynuowałyśmy wspólne projekty: Festiwal Chleba w Obyroku, filmy (reprezentowałam "Ochotników Bożej czwórki" w Iranie, wyprodukowałam i współfinansowałam film "Mit"), ale czułam, że oddalamy się od siebie - kontynuuje Diana. - Miałam też własne projekty: Eksperyment Edukacyjny i obozy letnie, a także trójkę dzieci, które były głównie na mojej głowie. A to ciągłe napięcie gdy nie wiesz, kiedy Lonia może się zdenerwować, było nie do zniesienia.

W pewnym momencie zdałam sobie sprawę, że nie znam już mężczyzny, z którym kiedyś wzięłam ślub i miałam dzieci. Ostrzegłam Łeonida, że wycofuję się ze wszystkich naszych wspólnych projektów i złożyłam pozew o rozwód. Separacja i mój wyjazd z Obyroku nie były łatwe. Przez pierwsze dziewięć miesięcy w ogóle się nie widywaliśmy, a ja unikałam jakiejkolwiek komunikacji. Dopiero po tym, jak w kwietniu napisał do mnie list z przeprosinami, spotkaliśmy się kilka razy - krótko, w sprawach służbowych. Na przykład kiedy musiałam wyrobić córce paszport - Lonia zamierzał pojechać z dziećmi na wycieczkę do Ameryki we wrześniu 2018 roku. Ale trzy miesiące wcześniej, w czerwcu, znaleziono go martwego w Obyroku. Zastrzelił się.

Przed śmiercią zostawił kilka listów pożegnalnych, z których jeden był przeznaczony dla mnie. Napisał, że zostawia nam pieniądze i gdzie są kluczyki do samochodu. Było też zdanie: "Jakkolwiek dziwnie to zabrzmi po tym wszystkim, zawsze cię kochałem".

- Jak myślisz, co było powodem jego samobójstwa?

- Jak wyjaśniła mi psychoterapeutka, zdarza się, że człowiek podejmuje taką straszną decyzję pod wpływem emocji, kiedy wydaje mu się, że nie poradzi sobie z sytuacją. Zupełnie inaczej jest, gdy myśli o samobójstwie pojawiają się w głowie od dłuższego czasu. Zazwyczaj jest to cały zestaw przyczyn, które ostatecznie przeradzają się w program autodestrukcji, który może być wywołany przez jakieś trudne wydarzenie. Myślę, że lotnisko w Doniecku było takim wyzwalaczem dla Leonida. Kiedy spotkaliśmy się po raz pierwszy, powiedział, że lepiej umrzeć młodo i zażartował: "Nie daj Boże, żebym dożył starości".

Być może wpłynęła na niego przedwczesna śmierć ojca, który osierocił go w dzieciństwie. Być może przyczynił się do tego kryzys wieku średniego - zwłaszcza biorąc pod uwagę barwne życie, jakie mieliśmy z Łeonidem. Dużo podróżowaliśmy, mieszkaliśmy w różnych miejscach, mieliśmy różne doświadczenia. Być może myślał: Co dalej? Czego jeszcze mogę doświadczyć na tej planecie w tym ludzkim wcieleniu? Ale i tak uważam, że doświadczenie wojny miało największy wpływ na Lonię.

- Niestety wiele osób cierpiących na zespół stresu pourazowego nie szuka pomocy psychologicznej, wierząc, że ich psychika sama sobie poradzi. Ale tylko specjaliści mogą poradzić sobie z PTSD. Nie rozmawiałam z Leonidem przez ostatni rok, ale z Facebooka wynikało, że ma się bardzo dobrze. Dużo podróżował, jego pokazy filmowe były wypełnione po brzegi. Teraz zdaję sobie sprawę, że były w nim dwie różne osoby. Jedna planowała jesienną podróż do USA z dziećmi i organizowała pokazy swojego nowego filmu, druga przygotowywała się do samobójstwa. To, że było planowane, odkrył po fakcie przez Myrosław Haj. Przeprowadził dochodzenie i przesłuchał wszystkich swoich kolegów i przyjaciół, którzy ostatnio mieli kontakt z Łeonidem. Ustalił, że Lonia cierpiał na ciężką depresję. Niestety w naszym społeczeństwie depresja nie jest postrzegana jako poważny problem, którym należy się zająć.

Teraz żyję tu i teraz

- Co stało się z Obyrokiem po śmierci Loni?

- Przez pierwsze sześć miesięcy nic tam nie robiłem, to byłoby dla mnie zbyt trudne. Ale potem zdałem sobie sprawę, że nasza artystyczna wioska żyje już własnym, niezależnym życiem. Wokół Obyroka utworzyła się społeczność, ludzie rozpoczęli wspólne projekty, przyjaźnie, a kilka par nawet się pobrało. Ja też się zaangażowałam: zaczęłam organizować obozy dla dzieci, festiwale i spotkania z przyjaciółmi. Podczas pandemii przeniosłam się nawet na farmę - tutaj było więcej wolności. Jednak wraz z rozpoczęciem inwazji na pełną skalę działalność w Obyroku znowu ustała. Część mężczyzn jest teraz na froncie, a niektóre rodziny, tak jak my, przeniosły się do innych krajów.

- Jak to się stało, że znalazłaś się w Polsce?

- Pod koniec stycznia 2022 roku codziennie oglądałam wiadomości, słuchałam opinii o możliwym wybuchu wojny. Byłam tak zaniepokojona, że zabrałam dzieci i wyjechałam do zachodniej Ukrainy. Trochę się uspokoiłam, więc 24 lutego mieliśmy właśnie wracać do Kijowa... Gdzie jechać - to była kwestia otwarta. Mam wielu znajomych i przyjaciół na całym świecie. Zapraszali mnie do różnych miast i krajów, ale wybrałam Polskę.

Znajoma napisała, że da nam schronienie na miesiąc w mieszkaniu swoich przyjaciół. To była dobra opcja, aby się zatrzymać i zdecydować, co dalej. Nadal tu mieszkamy. Warszawa jest o wiele wygodniejsza do życia niż Kijów, a co najważniejsze, mogę tu zapewnić moim dzieciom o wiele więcej bezpieczeństwa. Znalazłam szkołę waldorfską dla dzieci, taką samą jak ta, do której chodziły w Kijowie [to najbardziej rozpowszechniony niezależny system edukacji na świecie - przyp. aut.]. Jeśli chodzi o mnie, kiedy trochę doszłam do siebie, zaczęłam myśleć o tym, co mogę zrobić, aby nie tylko zarobić pieniądze, ale także przynieść korzyści Ukrainie. Pracowałam nad serialem o adaptacji ukraińskich dzieci w polskich szkołach, a teraz wraz z moim zespołem stworzyliśmy internetowy projekt edukacyjny - wykłady o tradycjach Bożego Narodzenia i Nowego Roku w Ukrainie dla dzieci i dorosłych. Rozpoczynamy też regularny kurs języka ukraińskiego i literatury dla dzieci osób wewnętrznie przesiedlonych oraz dla emigrantów, którzy przebywali za granicą przez długi czas i zaczynają tracić swój ukraiński.

Po śmierci Loni, a zwłaszcza po inwazji na pełną skalę, miałam bardzo silne poczucie, że życie jest skończone: budzę się z myślą, że muszę zrobić to i tamto, a może jutro umrę. Wcześniej by mnie to przerażało. Ale teraz zdaję sobie sprawę, że nie powinnam robić odległych planów, lecz żyć tu i teraz. I bez względu na to, jak jest ciężko, bez względu na to, jak bardzo jest to bolesne, musisz codziennie znajdować powody do radości. I sprawiać, by każdy dzień był tak piękny, jak to tylko możliwe.

‍

Brat Olgi Kifyak-von-Kraimer, primabaleriny Opery Narodowej i Honorowej Artystki Ukrainy, zginął na froncie. Jej ojciec zmarł w pierwszych dniach inwazji: nagłe zatrzymanie akcji serca wskutek silnych emocji. A kiedy Olga kończyła pracę nad tańcem, który zadedykowała swojej rodzinie, do teatru przywieziono trumnę jej kolegi i partnera na scenie, Honorowego Artysty Ukrainy Ołeksandra Szapowała. On również zginął na froncie.

- Sasza został tu przywieziony, byśmy mogli się z nim pożegnać"- mówi Olga. - Podobnie jak mój brat Dmytro poszedł na front na ochotnika. Nie wiem, jak to wyjaśnić, ale podczas pracy nad tańcem miałam wrażenie, że Dmytro i Ołeksandr przy mnie byli.

Spektakl poszedł bardzo łatwo, jak gdyby obaj obserwowali nas z góry i pomagali nam. Mój taniec-requiem nazywa się "Skrzydła Ukrainy", ponieważ czuję, że ci, którzy odeszli, owijają nas skrzydłami i chronią.

Do tej pory "Skrzydła Ukrainy" widziała tylko publiczność Opery Narodowej. Olga ma jednak nadzieję, że wkrótce jej niezwykle wrażliwy i emocjonalny taniec zobaczą także Europejczycy.

"Skrzydła Ukrainy" to moja osobista historia, a jednocześnie historia milionów Ukraińców. Chciałbym, aby zagraniczna publiczność obejrzała ten występ i zrozumiała, przez co my, Ukraińcy, przechodzimy każdego dnia.

Kilka minut przed swą nagłą śmiercią mój ojciec powiedział matce: "Teraz cię zostawię"

Wiadomość o rozpoczęciu rosyjskiej inwazji dotarła do niej w Stanach Zjednoczonych, gdzie była w trasie koncertowej. Wraz z rodzeństwem próbowała zorganizować ewakuację rodziców z Kijowa.

- Moi rodzice mieszkali ostatnio w obwodzie czerniowieckim. Do Kijowa przyjechali w interesach 22 lutego, dwa dni przed inwazją - mówi Olga. - Kiedy Rosjanie już bombardowali miasto, matka powiedziała, że ojciec chce opuścić Kijów i planuje jechać autostradą na Żytomierz. Błagałam ich, żeby tego nie robili - były już informacje, że okupanci strzelają do ludzi w samochodach. Rodzice przenieśli się więc do mieszkania mojej siostry w centrum Kijowa, gdzie spędzili kilka tygodni. Przez ten ciągły ostrzał ojciec był przygnębiony. Nie chciał schodzić do schronu podczas ataków rakietowych.

Mój brat Dmytro był w stanie ewakuować ich z Kijowa. W tym czasie służył już w siłach zbrojnych. Jego żona i syn pochodzą z Buczy. Cudem udało im się wyjechać, nim Rosjanie wkroczyli do miasta. Kiedy upewnił się, że oboje są bezpieczni, Dmytro dołączył do obrony terytorialnej. Po wyzwoleniu Buczy pojechał tam jako wolontariusz, by dostarczyć leki i żywność tym, którzy przeżyli. Blok, w którym mieszkał z rodziną, ocalał, ale wszystkie mieszkania były splądrowane przez okupantów.

To wtedy Dmytro zdecydował się wstąpić do sił zbrojnych. Przed wojną pracował w branży IT, tworzył oprogramowanie dla dużych firm. Przed podpisaniem kontraktu powiedział o tym rodzicom. Ojciec prosił go, by tego nie robił, jednak kilka godzin później oddzwonił i powiedział: "Synu, rób to, co podpowiada ci serce. Nie mogę cię powstrzymać".

Po powrocie do domu w obwodzie czerniowieckim mój ojciec, który nigdy wcześniej nie narzekał na zdrowie, powiedział, że czuje ucisk w klatce piersiowej. Tydzień później obudził się chory, ciśnienie krwi gwałtownie spadło. W pewnej chwili powiedział do matki: "Teraz cię opuszczę. Chcę się z tobą pożegnać".

Rodzice żyli ze sobą przez wiele lat, każde było dla tego drugiego miłością życia. Tata zdołał jeszcze powiedzieć mamie, że bardzo ją kocha. Wybiegła z pokoju tylko na sekundę, a kiedy wróciła, był już nieprzytomny. Zmarł przed przyjazdem karetki. Nagłe zatrzymanie akcji serca. Nie trzeba być wielkim ekspertem, by zrozumieć, że przyczyną był silny stres.

Przykro mi, że nie uratowaliśmy twojego brata

Dmytro był jedynym dzieckiem, które mogło uczestniczyć w pogrzebie ojca.

Mogłam wrócić do Ukrainy dopiero po zakończeniu trasy. Udało mi się zobaczyć z Dmytro, nim pojechał na front. Pamiętam, jak wrócił do domu i zaczął się pakować. "Jutro jedziemy do Bachmutu - powiedział - Nie wiem, czy stamtąd wrócę". Przytulił mnie, a ja tak bardzo chciałam wierzyć, że wróci.

Byliśmy w stałym kontakcie. Wysyłałam mu śpiwór, powerbank, różne rzeczy... 8 sierpnia 2022 r. kontakt się urwał. Dwa dni później bratowa odebrała telefon z wojskowego biura rekrutacyjnego: "Mamy dla ciebie wiadomość. Przyjedziemy". Przywieźli pogrzeb.

O okolicznościach śmierci brata Olga dowiedziała się później.

- Wróg ostrzelał ich pozycje z wyrzutni rakiet Grad - mówi Olga. - W momencie rozpoczęcia ostrzału Dmytro i inni chłopcy byli w domu. Wybiegli, bym się ukryć, i wtedy zobaczyli, że żołnierz, który sterował dronem, leży przy wejściu do schronu. Trzeba było go ewakuować, więc Dmytroj otworzył drzwi do stojącego w pobliżu samochodu... Wtedy rąbnęła druga salwa. Na auto poleciały cegły, szkło i kawałki betonu. Później chłopaki zadzwonili do nas i powiedzieli: "Wybaczcie, że go nie uratowaliśmy".

Nie mogliśmy zobaczyć Dmytro po raz ostatni - widzieliśmy tylko jego zamkniętą trumnę. Kiedy Julia, jego żona, i ja dotarłyśmy do kostnicy, przebierali go w mundur wojskowy. Żołnierze stanęli przed nami i nie pozwolili nam na niego spojrzeć. Prosiliśmy, by pokazali nam chociaż rękę lub nogę, ale odmówili. "Zapamiętajcie go takim, jakim był za życia" - powiedzieli. Potem zamknęli trumnę na kłódkę i złamali klucz, byśmy nie mogły jej otworzyć.

Nigdy nie zapomnę chwili, kiedy trumnę przywieziono do domu, a mama krzyczała: "Otwórz, chcę dotknąć mojego syna!". Do dziś nie wiem, czy decyzja o zamknięciu trumny była słuszna. Ale nie wiem też, czy bylibyśmy w stanie żyć dalej, gdyby została otwarta...

Noc przed pogrzebem Dmytro spędził w domu, jak to jest w zwyczaju na ukraińskich wsiach. O świcie moja matka zasnęła obok trumny. Po zmianie świec, które miały palić się przy zmarłym przez cały czas, wyszłam na ganek, usiadłam na schodach i pomyślałam: "Dimasik, mój kochany, co ja mogę dla ciebie zrobić?". I wtedy narodził się pomysł tańca - który teraz nazywa się "Skrzydła Ukrainy". Chciałam wyrazić swój ból i ból wszystkich tych, którzy stracili bliskich w tej strasznej wojnie.

Po pogrzebie wróciłam do Kijowa. Zwróciłam się do Ksenii Iwanienko, naszej utalentowanej choreografki, i razem stworzyłyśmy ten numer. Występuję w nim ze śpiewaczką operową Ksenią Bachritdinową-Krawczuk, dyrygentką jest Ałła Kulbaba. Jestem bardzo wdzięczna koleżankom, które wsparły mój pomysł.

Podczas pracy nad tym numerem naprawdę czułam obecność Dmytra. Czuję ją za każdym razem, gdy tańczę. Nawet nie tańczysz tego numeru, ty nim żyjesz. Kiedy zdjęcia brata i ojca pojawiają się podczas mojego tańca, to tak, jakbym znów mogła być z nimi. To sprawia, że czuję się lepiej.

Czasami przychodzą do nas w snach. Mamie śniło się, że tata i Dmytro są razem. Szli, trzymając się za ręce, obaj mieli na sobie białe koszule, które zdawały się świecić. Są pochowani obok siebie. Zawsze łączyła ich szczególna więź.

Małemu Łuce, mojemu bratankowi, powiedzieli, że tata jest w niebie. Kiedy przynieśli trumnę, zapytał: "Mamo, jeśli będę bardzo, bardzo smutny, czy Bóg wskrzesi mojego tatę?". Wyciął serduszka z papieru i przyczepił je do trumny...

Niedawno Łuka skończył siedem lat i na przyjęciu urodzinowym powiedział, że chce zostać wynalazcą. Kiedy zapytałam go, co chciałby wynaleźć, odpowiedział: "Robota, który ma broń zamiast ramion. Tak zemszczę się za tatę". Nigdy nie mówiliśmy przy nim o zemście, nasza rodzina zawsze żyła w miłości. I nawet teraz, kiedy ludzie pytają mnie, czy czuję nienawiść do Rosjan, odpowiadam, że nie. Jest mi ich żal, bo pewnego dnia zdadzą sobie sprawę z tego, co zrobili. Ta świadomość będzie dla nich najstraszniejszą karą.

Jak możemy wykonać "Jezioro łabędzie", skoro Moskwa wystawia je na wsparcie rosyjskiej armii?

Olga mówi, że praca pomogła jej przetrwać tragedie. Jest tym, co ją teraz trzyma.

- Opera Narodowa Ukrainy została ponownie otwarta w maju 2022 r. - mówi. - Gdyby teatr był zamknięty, pewnie bym oszalała. Mówią, że czas leczy, ale nie w moim przypadku. Ból jest stępiony, ale nie znika. Często chodzę do pracy i widzę przed sobą tatę i brata. Przypominam sobie nasze serdeczne rozmowy, a moja ręka sięga po telefon, by zadzwonić do jednego z nich. I wtedy zdaję sobie sprawę, że już nigdy nie będę w stanie tego zrobić.

Praca pomaga mi się przestawić. Emocjonalny kontakt z publicznością też jest teraz wyjątkowy. Kiedy rozlega się alarm przeciwlotniczy, przerywamy występ i wszyscy udają się do schronów przeciwbombowych. Ale kiedy alarm się wyłącza, wracają i kontynuujemy.

Pamiętam, jak w sylwestra 2023 roku tańczyliśmy "Królową Śniegu" dla dzieci. Występ przerwał alarm, rozpoczął się ostrzał Kijowa. My, artyści, byliśmy w naszym schronie, a publiczność w swoim. Zaproponowałam kolegom, byśmy poszli do tamtego schronu podnieść dzieci na duchu. Były przeszczęśliwe!

Cała kolejka ludzi chciała zrobić sobie z nami zdjęcia. Naliczyłam dwanaście wybuchów, ale dzieci ich nie słyszały - były szczęśliwe, że artyści do nich przyszli. W naszym schronie życie toczyło się dalej!

Po rozpoczęciu inwazji wielu moich kolegów wyjechało za granicę i są tam do dziś. Ale ja, mimo ciągłego ostrzału, czuję się bezpieczniej w Ukrainie. Na początku wielkiej wojny w Stanach Zjednoczonych wariowałam z powodu nieznanego, martwiłam się o moich bliskich. W Ukrainie, paradoksalnie, czuję się lepiej. Tutaj jestem u siebie.

W maju 2022 r., po powrocie do domu, pojechałam do Buczy. Było dla mnie ważne, by zobaczyć wszystko na własne oczy. Na żywo to było o wiele bardziej przerażające niż na zdjęciach: spalone, zrujnowane domy, samochody, w których żywcem spłonęli ludzie. Ta podróż tylko wzmocniła moje pragnienie pozostania w Ukrainie z moim narodem.

Wyjeżdżam za granicę w trasę koncertową, której celem jest mi.n. zbieranie funduszy dla Ukrainy. Teraz, w styczniu, zaczynamy trasę w Kanadzie, gdzie mamy zaplanowane 22 koncerty galowe. Będziemy zbierać pieniądze dla fundacji Ołeny Zełenskiej, Pierwszej Damy Ukrainy, o nazwie "Nadia Ukraina". Zostaną one przeznaczone na pomoc naszemu krajowi i odbudowę. Zaprezentujemy kulturę ukraińską, a także fragmenty znanych na całym świecie baletów "Korsarz", "Giselle" i "Don Kichot".

Już na początku inwazji nasz repertuar uległ zmianie: teatr odmówił wykonywania dzieł rosyjskich kompozytorów. Jak możemy wystawiać "Jezioro Łabędzie", skoro Teatr Bolszoj w Moskwie wystawia je, by wesprzeć rosyjską armię? Teraz wystawiamy wspaniałe ukraińskie sztuki - "Lileję", "Pieśń lasu" i inne.

Jeśli chodzi o występy w Ukrainie, to teraz, w czasie wojny, każdy z nich stał się dla mnie wyjątkowy. Podczas pierwszego pokazu "Skrzydeł Ukrainy" wszyscy widzowie wstali w chwili, gdy pojawiły się zdjęcia mojego brata i ojca. Myślę, że nie ma na Ukrainie osoby, której ta wojna by nie dotknęła. Dlatego wszyscy przeżywają ten taniec razem ze mną...

Moje pierwsze spotkanie z kobietami, które w Ukrainie były zaangażowane w działalność obywatelską, a w Polsce tę działalność wznowiły, odbyło się w Warszawie pod koniec 2022 roku.

Obok mnie siedziały kobiety, które opuściły rozdarte wojną regiony Ukrainy. Niektóre wyrwały się prosto spod okupacji, tylko z jednym plecakiem, trzymając za ręce dzieci czy prowadząc rodziców - staruszków. Niektóre figurowały na rosyjskiej liście do likwidacji. Były "winne" pracy w sektorze publicznym, realizowania różnych europejskich programów, prowadzenia fundacji, walki o prawa człowieka i wiary w europejską przyszłość Ukrainy.

Słuchając historii tych kobiet nie mogłam powstrzymać podziwu. W Ukrainie rozwiązywały dziesiątki problemów: opiekowały się kobietami z grup wymagających szczególnej troski, organizowały wolny czas dla osób starszych, promowały socjalizację niepełnosprawnych, organizowały festiwale, promowały ukraińską kulturę, rozwijały swoje społeczności, oczyszczały rzeki, walczyły z korupcją, zmieniały prawo. W Polsce większość ludzi natychmiast rzuciła się w wir pracy społecznej i wolontariatu. I nie traktują tego jak swoje szczególne osiągnięcie. Po prostu inaczej nie potrafią. Aktywność i bycie "niespokojnymi" leżą w ich naturze.

Zasiej nasiona, a wykiełkują

Kateryna Stacenko jest dziennikarką i działaczką społeczną. W Enerhodarze zajmowała się sprawami młodzieży, organizacją wydarzeń kulturalnych i wspieraniem żołnierzy ATO [operacja antyterrorystyczna na wschodzie Ukrainy przeciew donieckim i ługańskim separatystom, rozpoczęta wiosną 2013 r. - red]. Przez kilka lat poprzedzających wybuch wojny działała w Klubie Kultury Polskiej im. Henryka Sienkiewicza w Enerhodarze.

- Bardzo bałam się obudzić pod okupacją, to był mój największy strach - wspomina ostatnie tygodnie przed inwazją na pełną skalę. - Więc kiedy Ludmiła Kostuszewicz, szefowa polskiego klubu, zaproponowała, żebyśmy pojechały do Krosna, zgodziłam się. Pojechałyśmy na kilka tygodni, a jesteśmy tu już drugi rok.

W Krośnie wszyscy mieszkańcy Enerhodaru zostali zakwaterowani w akademiku, większość nadal w nim mieszka. Wznowienie działalności społecznej przyszło Katerynie w sposób naturalny.

- Ludmiła Kostuszewicz zabrała nas do Polski, a sama pospieszyła ratować innych ludzi. Czasami wyciągała ich spod nosa okupanta. W Krośnie, które stało się naszym drugim domem, pod jednym dachem zgromadziły się dziesiątki przerażonych matek z dziećmi i starszych rodziców. Szybko stało się jasne, że nie możemy wrócić do Ukrainy, bo nasze miasto jest pod okupacją. Ktoś musiał pomóc ludziom z dokumentami i legalizacją pobytu, a potem jakoś ich ze sobą skontaktować, umożliwić ich dzieciom adaptację. To było moje zadanie, bo już wtedy znałam podstawy polskiego. Znałam też kogoś z urzędu miasta w Krośnie, bo przed wojną organizowaliśmy wizyty studyjne: polskie dzieci przyjeżdżały do nas, nasze dzieci przyjeżdżały do Krosna.

W ciągu niemale dwóch lat Kateryna stworzyła i zarejestrowała organizację pozarządową "Pod jednym niebem", złożyła wnioski i zdobyła kilka grantów.

- Zdecydowaliśmy się zarejestrować. W przeciwnym razie nie mielibyśmy dostępu do lokalnych programów - wyjaśnia Kateryna. - Nasze ukraińskie organizacje nie mają tu żadnej pozycji prawnej.

W ramach zdobytych grantów zorganizowano warsztaty, wydarzenia kulturalne i wspólne wyjazdy dla mieszkańców akademika.

- To moja dobrowolna, dodatkowa praca - zaznacza Kateryna - bo moim głównym źródłem utrzymania jest praca w lokalnej szkole. Nie mamy wiedzy na temat księgowości, podatków w Polsce i wymagań darczyńców. Nie możemy więc zapewnić zwrotu kosztów nauczycielom na warsztatach w naszych projektach, nie mówiąc już o jakichkolwiek kosztach administracyjnych dla zespołu.

Kateryna nie narzeka jednak na przeciążenie. Mówi, że w ten sposób nawiązuje kontakty i zaspokaja potrzebę komunikacji, podróży i wypoczynku dla swoich dzieci i ich rówieśników.

- Chodzę wszędzie tam, gdzie jestem zapraszana - mówi. - Te spotkania często owocują nowymi partnerstwami, przydatnymi i praktycznymi rzeczami dla naszej społeczności w Krośnie. Niedawno w ramach jednego z projektów udało nam się kupić maszynę do szycia, nici i druty do robótek. Teraz nie musimy już nigdzie biegać, aby naprawić nasze ubrania. Sprzedajemy dzianiny, a dochód idzie, na cele charytatywne, dla mieszkańców Enerhodaru, którzy opuścili miasto i żyją teraz jako osoby wewnętrznie przesiedlone w Ukrainie. Wszystkie wydarzenia, które organizujemy, dają początek nowym projektom, działaniom i inicjatywom. Na jednym z nich poznałam aktywistów z Fundacji Wielkie Serce dla Dzieci. Dowiedziałam się, że prowadzą projekt integracyjny dla młodzieży "Wakacje naszych marzeń" pod auspicjami UNICEF. Zgłosiliśmy się i zabraliśmy dzieci do Austrii. Jeździły na nartach, zwiedzały muzea, poznawały miejscowe rodziny. Tak to wszystko działa. To nie jest klasyczna praca w sektorze publicznym - to raczej nowe, dodatkowe możliwości.

Według Kateryny działalność publiczna powinna stać się czymś powszechnym wśród Ukraińców. - Na przykład w Polsce istnieją setki różnych fundacji, nieformalnych grup, inicjatyw wolontariackich, stowarzyszeń właścicieli domów, obrońców owadów i drzew, miłośników książek, opiekunów bibliotek itp. - wylicza. - To jak nasiona, które zasiewasz, a one rosną i stają się społeczeństwem, w którym dobrze się żyje. Nie bój się zrobić czegoś dla zabawy.

Waluta, której nie trzeba wymieniać

- Co mogę powiedzieć o mojej działalności obywatelskiej... Ja tu tylko wycieram smarki dzieciom - żartuje Natalia Denisowa z Sum. - Kiedy masz dzieci, trudno ci kontynuować pracę. Czasami czuję się wypalona i zupełnie wykończona. Latem zorganizowałam święto Iwana Kupały, zgodnie z naszymi tradycjami, a jesienią organizuję warsztaty. Ale robię to bardziej z altruizmu i entuzjazmu niż z jakichkolwiek innych powodów. Czasami robię to ostatkiem sił.

Natalia wychowuje dwóch synów. Jeden z nich, ośmioletni Jarosław, jest niepełnosprawny. W Sumach przez wiele lat była zaangażowana w ochronę praw rodzin i matek wychowujących niepełnosprawne dzieci. W Polsce wraz z koleżankami wznowiła tę działalność w formie stowarzyszenia zwykłego.

- Konsultowaliśmy się z doradcami w sprawie formatu działalności - wyjaśnia. - Istnieje wiele form, nawet z elementem komercyjnym, ale trzeba wybrać odpowiednią dla swoich potrzeb i możliwości. Jako że jestem tu sama z dwójką dzieci, trudno mi znaleźć czas na aktywność. Ale nicnierobienie też nie jest dla mnie łatwe.

Natalia została niedawno laureatką programu Ashoka w Polsce. W Słupsku stworzy przestrzeń dla matek. Chce pomóc im znaleźć choć trochę czasu dla siebie - by pójść do lekarza, fryzjera, na siłownię, wypić kawę z przyjaciółmi czy choćby pobyć samej. W tym czasie dziećmi zajmie się niania.

Kontakty społeczne, reputacja i dziedzictwo poprzednich projektów to najbardziej solidna waluta, która nie zna granic i nie wymaga wymiany. To pomoże ci znaleźć wsparcie dla twoich pomysłów w nowym miejscu. Natalia jest tego pewna.

Pukać do wszystkich drzwi

Niektóre aktywne Ukrainki chcą wrócić do pracy w sektorze publicznym. Jest im bliski i zrozumiały, mają w nim wysokie kwalifikacje, wiele planów i pomysłów. A wiele polskich organizacji - z własnej inicjatywy lub na prośbę darczyńców - jest gotowych zaangażować Ukrainki. Trzeba tylko wyjść z inicjatywą i zapukać do wszystkich drzwi.

Tetiana Harmider z Kijowa była w stanie przywrócić w Warszawie "Specjalne wycieczki" dla dzieci ze spektrum autyzmu i znaleźć pracę w sektorze publicznym. Jej syn Bohdan ma 15 lat i cierpi na autyzm. Gdy uczęszczał do szkoły specjalnej w Kijowie, Tetiana zastanawiała się, dlaczego dzieci nie wychodzą poza jej mury.

- Kiedy pytałam nauczycieli o wycieczki szkolne, mówili mi, że mogą w nich brać udział tylko te dzieci, które są "spokojne, zrównoważone i łatwe do opanowania". Mój Bohdan do takich nie należy - wspomina Tetiana.

Tak narodziła się inicjatywa, która przekształciła się w organizację pozarządową "Wyjątkowe życie". Tetiana wzięła na siebie organizację wycieczek dla dzieci i młodzieży ze spektrum autyzmu.

- Jasno określona codzienna rutyna jest bardzo ważna dla dzieci ze spektrum autyzmu - wyjaśnia Tetiana. - Chodzi o regularne wykonywanie różnych czynności, posiadanie stałego miejsca zamieszkania, a nawet spożywanie tych samych posiłków. Dzięki temu, że podróżowanie stało się częścią życia uczestników naszych projektów, dzieci stosunkowo łatwo zniosły ewakuację.

W Warszawie ona, jej syn i młodsza córka zamieszkali w schronisku dla uchodźców. Tatiana zaczęła wykorzystywać swoje talenty podróżnicze także dla dobra innych dzieci. Po krótkich wycieczkach i wyprawach mali uchodźcy regenerowali się emocjonalnie.

- Nie miałam wątpliwości, że muszę wznowić mój projekt zarówno w Warszawie, jak w Kijowie. Zaczęłam pisać listy do różnych organizacji. Niektóre zapraszały nas na wycieczki, inne oferowały zniżki, nawiązały się partnerstwa.

Niemiecka fundacja dała pieniądze na wznowienie działalności organizacji pozarządowej i pomogła znaleźć organizację partnerską w Polsce, która zatrudniła Tetianę. Tak Tetiana wróciła do pracy w sektorze publicznym.

"Status uchodźcy nie wymazuje tożsamości, nie niszczy doświadczenia, nie pozbawia umiejętności". Te słowa, wypowiedziane przez Natalię Czermoszencewą, przedstawicielkę organizacji pozarządowej New Generation (Ukraina), na spotkaniu z działaczami społeczeństwa obywatelskiego w Polsce zainspirowały wiele ukraińskich kobiet, które spotkałam w Warszawie w zeszłym roku. Ciebie też powinny zainspirować. Aktywizm nie zna granic. Jeśli uważasz, że Twoja sprawa jest ważna, działaj, wierz, szukaj partnerstwa, wsparcia i zachęty. Na pewno odniesiesz sukces.

‍

Ukraiński Batalion Kobiet zjednoczył te, którym zależy na pomocy wojsku, zapewnianiu amunicji wojsku i wsparcia kobietom dotkniętym wojną. Wśród członkiń Batalionu są tylko kobiety odważne i silne. Czekają na swoich mężów, braci i synów walczących na froncie, chcą przybliżyć zwycięstwo. Aliona Daniłowa, założycielka Batalionu, opowiedziała Sestrom o swej pracy wśród wolontariuszek.

Oksana Szczyrba: W Pani rodzinie trzy pokolenia mężczyzn poszły na front jako ochotnicy: Pani ojczym, mąż i brat. Jak Pani to odebrała?

Aliona Daniłowa: W 2014 roku mój ojczym pojechał bronić Ukrainy i wkrótce trafił do niewoli. Po 9 miesiącach wolontariusze pomogli go odbić. Dziś znów broni Ukrainy na polu bitwy. Mój mąż jest żołnierzem od 2014 roku, był ochotnikiem podczas Rewolucji Godności i zaraz po niej pojechał bronić naszego kraju na wschodzie. W 2018 roku został poważnie ranny. Stracił nerkę, śledzionę, część żołądka i wątroby. Mimo to 24 lutego znów wyjechał, by bronić Ukrainy.

Mój brat - ma teraz 20 lat - zdecydował w szkole, że będzie wojskowym, jak mój ojczym. Wstąpił do Liceum Wojskowego w Odessie, a następnie do tamtejszej Akademii Wywiadu, gdzie nadal studiuje. Od razu podpisali z nim kontrakt. Od trzeciego roku studiów studenci są zabierani na misje bojowe. Potem wracają do akademii, nadrabiają teorię i znów zaczynają ćwiczyć. Trzymam się i pomagam, jak mogę. My, Ukraińcy, nie mamy innego wyjścia, jak być rodziną.

OSz: Skąd pomysł stworzenia Ukraińskiego Batalionu Kobiecego?

AD: Przyjechałam do rodziców, nie mogłam znaleźć noclegu i dowiedziałam się, że mój 18-letni brat też bronił Ukrainy. Dużo rozmawiałam z dziewczynami i kobietami, które również przeżywały wydarzenia wojenne. To było bardzo trudne psychicznie. Postanowiłam stworzyć społeczność, w której kobiety byłyby przydatne naszym obrońcom. To tu zaczyna się historia Ukraińskiego Batalionu Kobiecego. Zjednoczyłam dziewczyny, aby razem wspierały siły zbrojne.

OSz: Czym dokładnie zajmuje się wasza organizacja?

AD: Zespół Ukraińskiego Batalionu Kobiecego składa się wyłącznie z kobiet, mamy ponad 50 członkiń. Z zawodu jestem dziennikarką. Są wśród nas piłkarki, dziennikarki, piosenkarki, aktorki, menedżerki, marketingowcy, nauczycielki, ekonomistki, lekarki, historyczki, psycholożki i reprezentantki innych zawodów.

Niektóre mają krewnych na froncie, inne swoich bliskich straciły, ale wszystkie chcą być przydatne dla naszych żołnierzy. Batalion daje im poczucie siły i pocieszenie. W sumie ponad 3000 osób z całego świata jest zaangażowanych w nasze działania - pomagają w przekazywaniu darowizn, w kampaniach informacyjnych albo po prostu rozmawiają o Ukrainie. Pracujemy 24/7 na zasadzie wolontariatu, choć mamy też pełnoetatowe prace, hobby i dzieci.

Od prezydenta Ukrainy otrzymałyśmy nagrodę "Złote serce". Projekt "Nagroda dla wolontariuszy" wyróżnił nasz zespół nagrodą za pomoc dla wojska, ufundowaną przez laureatów Pokojowej Nagrody Nobla za rok 2022 z Centrum Wolności Obywatelskich.

Pomagamy ukraińskim obrońcom, informując o zapotrzebowaniu na amunicję wojskową. Wspieramy kobiety dotknięte wojną i stajemy się ich głosem w mediach. Promujemy ukraińską kulturę, opowiadając o bieżących wydarzeniach i dziedzictwie historycznym. I pokazujemy światu prawdziwe życie Ukraińców podczas wojny poprzez nasze własne projekty medialne.

Ukraiński Batalion Kobiecy zorganizował wydarzenia online i offline. W miarę możliwości współpracujemy z mediami, by przyciągnąć kobiety do pomocy i wsparcia naszej organizacji, ukraińskiego wojska i naszych sztandarowych projektów, takich jak "Głos kobiety".

OSz: Jak mogę zaangażować się w działania Batalionu?

AD: Wciąż rekrutujemy nowe osoby, które chcą do nas dołączyć. Dziewczyny z wielkim sercem są u nas mile widziane. Wystarczy chęć pracy na rzecz zwycięstwa i napisanie do nas w mediach społecznościowych.

OSz: Jak szybko udało ci się nawiązać współpracę w zespole?

AD: Szybko. Dla nas to ciężka codzienna praca. Wciąż zmieniamy nasze wewnętrzne formaty i podejście do naszych działań.

OSz: Jak wybierasz osoby, którym chcesz pomóc?

AD: Pomagamy zarówno obrońcom, jak oskarżonym. Zespół pracuje wyłącznie nad oficjalnymi zgłoszeniami. Jeśli jakaś jednostka potrzebuje pomocy, wypełnia formularz lub pisze do nas w mediach społecznościowych. Mye dostarczamy instrukcje i przygotowujemy oficjalny wniosek tak szybko, jak to możliwe. Mamy już kilka działów. Pomagamy wszystkim, którzy potrzebują pomocy.

OSz: Batalion umożliwia darowiznę albo samodzielny zakup. Co ludzie kupują? Chętnie przekazują darowizny?

AD: Format samodzielnego zakupu jest częścią akcji "Tajemniczy święty Mikołaj. Podaruj żołnierzom święta" i "8 marca na froncie". Pytamy wojskowych, czego potrzebują - rękawic taktycznych, latarek, leków, bielizny termicznej, mundurów i czy czegoś innego. Na podstawie oficjalnych próśb tworzymy listy i wysyłamy je do wszystkich, którzy chcą wziąć udział w akcji. Ludzie sami decydują, czy wygodniej im kupić przedmiot, czy przekazać darowiznę.

OSz: Na czym polega istota projektu "Głos kobiety"?

AD: To projekt społeczno-psychologiczny, który zapewnia kobietom pomoc psychologiczną i opowiada o wojnie w Ukrainie ich oczyma. Staramy się pokazać światu doświadczenie narodu ukraińskiego, zwłaszcza doświadczenie kobiet, które pokonały wiele wyzwań, by uciec i uratować swoich bliskich. Każda kobieta może podzielić się swoją historią i otrzymać bezpłatną pomoc psychologiczną, wziąć udział w zajęciach arteterapii online.

Mamy całodobową linię pomocy psychologicznej. Linki do historii z projektu "Głos kobiety" można znaleźć tutaj.

OSz: Opowiedz nam o projekcie "Tajemniczy święty Mikołaj".

AD: Już drugi rok z rzędu dostosowujemy znaną na całym świecie noworoczną zabawę w wymianę prezentów "Tajemniczy święty Mikołaj" do wojennych realiów Ukrainy. "Podaruj żołnierzom Boże Narodzenie" to akcja charytatywna, w której każdy, komu zależy, wybiera przedmiot (lub kilka) z listy potrzeb, którą nasi wolontariusze opracowali na prośbę naszych obrońców. Potrzeby obejmują koce, materace, leki, rękawice taktyczne, siatki maskujące itp. Tak dobieramy prezenty, aby koszt każdego mogła pokryć jedna osoba. W tym roku rozpoczęliśmy akcję 20 listopada, paczki docierają do nas niemal codziennie, musieliśmy nawet przedłużyć akcję o kilka dni. Wśród darów były pocztówki od dzieci. Pakowałyśmy te paczki ze łzami w oczach.

OSz: Jaka jest najtrudniejsza część Pani pracy?

AD: Upewnienie się, że spotkanie zakończy się tak szybko, jak to możliwe, a nasi obrońcy otrzymają amunicję, która sprawi, że poczują się choć trochę chronieni. Oczywiście praca organizacji ma swoje ograniczenia, ale mamy zespół, w którym wszystkie kobiety są niesamowicie zmotywowane. No, i mamy wspólne cele, więc razem dajemy radę ze wszystkim.

OSz: Co batalion oznacza dla Ciebie?

AD: Jest miejscem siły. Tutaj każdy ma swoją historię, podobne wartości, łączy nas wspólny cel. Na początku inwazji na pełną skalę, kiedy trudno było zebrać siły i pracować, nie rozpaczałam, ale stworzyłam tę społeczność, która jest teraz dla obrońców niezawodną strażą tylną. Rozwijamy się każdego dnia.

OSz: W jednym z wywiadów powiedziałaś, że w zespole był konflikt językowy. Opowiedz o tym.

AD: Nie mogę powiedzieć, że był to konflikt językowy. Tak czy inaczej dla nas ważne jest, by wszyscy członkowie zespołu mówili po ukraińsku. Razem robimy wiele, aby przekazać ludziom wartość komunikowania się w ojczystym języku. Zaczęliśmy od siebie i zależy nam, by wszyscy obywatele Ukrainy robili to samo.

Niedawno wolontariuszka Ukraińskiego Batalionu Kobiet podzieliła się na swoim Instagramie historią o tym, jak świadomi są nasi młodzi ludzie. W 2014 roku zdali sobie sprawę, że język to miecz!

OSz: Czy nie uważa Pani, że aktywność wolontariuszy spadła od początku inwazji? Jaki jest tego powód?

AD: Nie spadła. Mój kanał jest pełen wolontariuszy, którzy pomagają każdego dnia. Inna sprawa, czy spadła aktywność osób, które chcą tych wolontariuszy wspierać. W tym przypadku - tak.

OSz: Jakie jest największe osiągnięcie Ukraińskiego Batalionu Kobiecego?

AD: Największą wartością są ludzie, którzy robią wszystko 24/7, by przybliżyć nasze zwycięstwo.

OC: Jak zapamiętała Pani 24 lutego? Kiedy mąż szedł na front, próbowała go Pani zatrzymać?

AD: W styczniu i lutym 2022 roku Żenia przygotowywał się do wojny: czyścił broń, chodził na strzelnicę i porządkował swój plecak. 24 stycznia obudził się około 4:30 i przeczytał pierwsze doniesienia o eksplozjach w Charkowie. Obudził mnie słowami: "Alenuszka, wojna się zaczęła. Proszę, uważaj na siebie. Ja wyjeżdżam". Był już ubrany i gotowy. Nie bardzo rozumiałam, dokąd jedzie i na jak długo, a kiedy zdałam sobie z tego sprawę, już żegnaliśmy się w drzwiach. Wyobrażasz sobie? Pozwalasz komuś odejść i nie wiesz, czy jeszcze go zobaczysz... Po prostu nie zdajesz sobie sprawy z tego, co się dzieje.

OSz: Jak wojna zmieniła Pani życie?

AD: Wojna uświadomiła mi, kto jest kim. To bardzo ważne, bo nie można żyć we mgle marzeń i nadziei, że ludzie się zmienią. 24 lutego był jedną nocą, jednym porankiem, jednym dniem, w którym każdy musiał podjąć decyzję za siebie. Stałam się jeszcze bardziej dumna i kochająca mój kraj.

OSz: Pani marzenia?

AD: By wszyscy jak najszybciej wrócili do domu cali i zdrowi. Nie mam innych marzeń. Reszta to rzeczy, które chcę zrealizować. Chcę, żeby każdy miał dokąd wrócić i do kogo wrócić.

W przededniu nowego roku 2024 portal Sestry zapytał ukraińskie kobiety, które schroniły się przed wojną w Niemczech, o podsumowanie roku mijającego. Zadaliśmy następujące pytania: Co przyniósł ci rok 2023? Jakie były Twoje osiągnięcia, ważne wydarzenia i sukcesy? Co straciłaś w 2023 roku? Jakie są Twoje oczekiwania w 2024? Gdzie będziesz świętować Nowy Rok? Jakie zdanie najbardziej zapadło Ci w pamięć w mijających 12 miesiącach?

Публікуємо відповіді українок з Берліна, Бонна, Дрездена та Фюрстенау. А як на ці запитання відповіли б ви?

Jewgenia Mosałowa

42 lata. Jest działaczką na rzecz praw zwierząt. Od kwietnia 2022 r. mieszka w Fürstenau w Dolnej Saksonii.

1. Co przyniósł Ci rok 2023? Jakie są Twoje osiągnięcia, ważne dla Ciebie wydarzenia, sukcesy?

Kiedy wybuchła wojna, wraz z rodziną i zwierzętami przebywałam w Buczy, gdzie cudem przetrwaliśmy okupację. W kwietniu 2022 r. niemiecka organizacja ochrony zwierząt PETA ewakuowała za granicę moje zwierzęta - 30 psów i 19 kotów - a także mnie i moje bliźniaki Iwankę i Andrija (mają teraz prawie pięć lat). Nasi przyjaciele z Niemiec zaplanowali tę podróż i cała rodzina pojechała do granicy w karawanie trzech autobusów. PETA czekała na nas w Mukaczewie ze specjalnym dużym samochodem do transportu zwierząt oraz samochodem dla mnie i dzieci.

Tegorocznym osiągnięciem jest dla mnie nauka języka niemieckiego, która pozwala mi porozumiewać się bez tłumacza z Lidią i Eduardem, którzy od wielu lat wspierają moje zwierzęta i szukają dla nich nowych rodzin. To oni zainicjowali naszą ewakuację i jako pierwsi otworzyli przed nami drzwi swojego domu.

Poznałam też nowych przyjaciół. To babcia Angelica i dziadek Harold, którzy otoczyli moje dzieci miłością, troską i prezentami. Cieszę się, że mogę komunikować się bezpośrednio z moimi przyjaciółmi Rolfem i Susanne, którzy stali się prawdziwą rodziną dla moich dwóch psów z Buczy. Oni również pomagają mi i moim zwierzętom, wysyłając góry prezentów dla dzieci i zwierząt.

2. Co straciłaś w 2023 roku?

Mój brat Iwan zginął na wojnie. Miał 21 lat. Był tylko dzieckiem, a jednak odważnym człowiekiem, bohaterem, który stanął w obronie swojej ojczyzny, a nawet zdołał ukraść wrogowi transporter opancerzony. Powiedział swojej matce: "Jeśli nie my, to kto obroni Ukrainę?". Kiedy po raz ostatni rozmawiałam z nim przez Vibera, zalałam się łzami i podziękowałam mu za ochronę i możliwość wypicia kawy w bezpiecznym miejscu. A on uśmiechnął się tak nieśmiało i powiedział: "No dalej, nie płacz, pokaż mi swoich siostrzeńców...". A dziś nie ma go już wśród nas.

Oprócz tej strasznej straty, cały 2023 rok za granicą spędziłam na walce z rakiem u kilku moich zwierząt. Będąc tutaj, kontynuowałam ratowanie skrzywdzonych psów w Ukrainie. Zapewniłam schronienie ośmiu zwierzętom.

3. Jakie są Twoje plany i oczekiwania na rok 2024?

Mam nadzieję, że w 2024 roku spełni się marzenie prawie całego świata: wojna się skończy, żołnierze i cywile wrócą do swoich domów, by budować pokój i wychowywać następne pokolenie w szczęściu i miłości.

Moje dzieci, jak wszystkie dzieci w Ukrainie, wiedzą, czym jest wojna: kiedy jest głośny ostrzał i wszystko płonie, kiedy wrogie oddziały przejeżdżają przez podwórko i trzeba uciekać do korytarza, żeby się schować, kiedy małymi rączkami kruszysz tak cenny suchy chleb i leczysz najsłabsze i chore psy, bo one też muszą przeżyć. Kiedy obcy ludzie przystawiają ci karabin maszynowy do głowy, a ty masz dopiero trzy lata. I przez następne dwa lata nie zapominasz o tym wydarzeniu i opowiadasz o nim ze szczegółami, jakby to wydarzyło się wczoraj.

Kiedy wyjechaliśmy do Niemiec, myślałam, że koszmary Iwana: "Mamo, wstawaj, tam są czołgi!" się skończyły. Ale nie. On i Andrij czasem krzyczeli przez sen coś o wojnie, a czasem o śwince Peppie albo mamrotali coś po niemiecku. A raz, nie otwierając oczu, Iwanko wspiął się na brata i wszystkie psy śpiące z dziećmi w łóżku, przylgnął do moich pleców i krzyknął: "Nie, nie, nie strzelaj, nie!".

4. Gdzie przywitasz Nowy Rok?

W Fürstenau, w czysto rodzinnym gronie: ja, dzieci, zwierzęta. A świętować będziemy po zwycięstwie.

5. Jakie zdanie najgłębiej zapadło Ci w pamięć - albo takie, które sama często powtarzasz?

"Chcę wrócić do domu!" i "Niech oni wszyscy umrą!".

Liubow Butkowska

60 lat. Mieszka w Berlinie. Z zawodu bibliotekarka. Jej 55-letni mąż jest na wojnie. 22-letni syn pracuje w Kijowie.

1. Co przyniósł Ci rok 2023? Jakie są Twoje osiągnięcia, ważne dla Ciebie wydarzenia, sukcesy?

Do Berlina, gdzie od ponad dekady mieszka moja córka z mężem i wnukami, przyjechałam 10 marca 2022 roku. W 2023 roku, po 9 miesiącach nauki, zdałam egzamin z niemieckiego na poziomie B1. Uważam to za swoje osiągnięcie, biorąc pod uwagę fakt, jak trudny jest niemiecki.

Moim atutem, a tym samym sukcesem, są nowi niemieccy przyjaciele, którzy nas wspierają. Mam gdzie mieszkać i co jeść: Niemcy troszczą się o mnie, zwykłą uchodźczynię z Ukrainy, nie wspominając o pomocy w trudniejszych sytuacjach, np. w bezpłatnym leczeniu chorych na raka z Ukrainy. Każdego ranka w duchu dziękuję Niemcom za moje spokojne życie.

2. Co straciłaś w 2023 roku?

W wieku 94 lat zmarła osoba, która była bardzo ważna dla mnie i mojego syna. Była Honorową Nauczycielką Ukrainy, nauczycielką historii z prawie 60-letnim doświadczeniem, matką mojej bliskiej przyjaciółki Marii Fiedorowny Gotowcewej, która zmieniła nasze życie. Przez ostatnie 20 lat była dla mnie jak matka, ponieważ opiekowała się mną, a ja czułam jej ciepło całym sercem. Mój syn, poznawszy ją, tak zainteresował się historią, że wstąpił na wydział historyczny instytutu.

3. Jakie są Twoje plany i oczekiwania na rok 2024?

Pomóc mojej rodzinie i przyjaciołom, którzy zostali w Ukrainie. Marzę o tym, by częściej widywać miłość mojego życia, mojego męża Giennadija. Zakochaliśmy się w sobie od pierwszego wejrzenia. Wcześniej nigdy w coś takiego nie wierzyłam, ale stało się to w pierwszej chwili. I to nie była jakaś romantyczna randka, lecz czysto biznesowa znajomość. Musiałam naprawić samochód, a ten zielonooki facet zgłosił się na ochotnika, by mi w tym pomóc. Od tego momentu prawie się nie rozstawaliśmy.

Poznaliśmy się jako dorośli ludzie, zakończyliśmy związki z naszymi byłymi, byliśmy wolni i gotowi na nowy etap w naszym życiu. Każde z nas miało jednak jasny plan na przyszłość i wytrwale dążyło do realizacji swoich celów. To spotkanie zmieniło wszystko. Jestem wdzięczna losowi, że do niego doszło. Wybrałam najlepsze z najlepszych: w lutym 2022 roku Gena wstąpił do Gwardii Narodowej.

Nie było sensu go powstrzymywać. W końcu skoro zdecydował się coś zrobić, zrobił to. Latem 2022 roku wyszkolił się na pilota drona i otrzymał nagrodę. Jestem z niego dumna.

W tym roku pozwolili mu na dwutygodniowy urlop w Berlinie, skąd pojechaliśmy do Włoch. Był szczęśliwy, że choć przez krótki czas mógł zanurzyć się w normalnym, spokojnym życiu. A potem znów wrócił na Ukrainę. Na wojnę.

4. Gdzie przywitasz Nowy Rok?

W Berlinie, z nowymi przyjaciółmi, z którymi zbliżyłam się w ciągu ostatniego roku.

5. Jakie zdanie najgłębiej zapadło Ci w pamięć - albo takie, które sama często powtarzasz?

"Wierzę w zwycięstwo! Wszystko będzie Ukrainą!"

Natalia Kłoczanina

48 lat, nauczycielka języków obcych. Mieszka w Bonn. Uczy niemieckiego w szkole. Przebywa w Niemczech od 1 kwietnia 2022 roku.

1. Co przyniósł Ci rok 2023? Jakie są Twoje osiągnięcia, ważne dla Ciebie wydarzenia, sukcesy?

Ból, strata, świadomość własnej bezradności, niesprawiedliwość świata - to trwa od 2022 roku. Nie zamierzałam wyjeżdżać, bo przydawałam się w domu, w rejonie Kijowa. Zbierałam mieszanki zapalające, wspinałam się na dachy w poszukiwaniu czujników rozrzuconych na drodze ostrzału artyleryjskiego, zawoziłam leki do przychodni, napełniałam worki z piaskiem, dawałam schronienie sąsiadom z małymi dziećmi w moim garażu itp.

Wyjechałam, bo byłam jedyną osobą z całej licznej rodziny, która mogła wywieźć noworodka siostrzenicy za granicę i ochronić go przed atakami rakietowymi. Granicę przekraczaliśmy pieszo: mój syn z kotem w plecaku, siostrzenica z dzieckiem i ja z walizkami. Moja mama miała ataki paniki, więc zostawiliśmy ją w Ukrainie. Przyjechała do nas pół roku później.

Zrobiłam wiele rzeczy, które można uznać za osiągnięcie: zabrałam moje dzieci i dzieci, które nie były moje, w bezpieczne miejsce; walczyłam o przetrwanie (zmieniłam trzy prace, trzy mieszkania, próbowałam zmagać się z niemiecką biurokracją, ale zostałam przez nią zmiażdżona); jestem aktywnie zaangażowana w stowarzyszenie Ukrainer in Bonn e V., pomagające Ukrainie. Prowadzę grupę dziewiarską, materiały dostarczam szwaczkom przy wsparciu międzynarodowej organizacji Wool for Ukraine. Uczestniczę też w biegach praw człowieka i demonstracjach wspierających Ukrainę. No i sama wyciągnęłam siebie i mojego syna z ciężkiej depresji.

Udzieliłam licznych wywiadów niemieckiej prasie, w tym wywiadu na żywo dla talk show Kölner Treff w stacji WDR. Podczas tego wieczoru zebrano ponad 200 000 euro darowizn dla matek w potrzebie (Mütter im Not).

Nie mam z czego być dumna. Wszystko, co robię, robię z bólem i przeszkodami.

2. Co straciłaś w 2023 roku?

Rok 2023 odebrał mi szczęśliwe życie. Mój najstarszy syn jest w Ukrainie, nie mieszkam w swoim pięknym mieszkaniu. Straciłam związek z mężem, zdrowie i lekkość. Straciłam rodzinę, zwierzaka, pieniądze i samochód. Zepsuł się tuż przed polską granicą - oczywiście kanistry, które sprzedali mi rodacy, nie zawierały benzyny. A moja kotka Bella uciekła gdzieś w stresie i się zgubiła.

W Niemczech czuję się jak gość. Jak turystka, która utknęła w miejscu, w którym złamała wszystkie prawa i zgubiła dokumenty, więc odsiaduje wyrok. I przywraca te wszystkie dokumenty, bo w przeciwnym razie nie będzie mogła wrócić do domu. Widzę piękne domy, piękno krzewów i tramwajów, czuję ciepło ogrzewania w szkole podstawowej, w której uczę, i w pociągach, ale uczucie domu nigdy nie nadeszło. Nie jest nawet blisko.

3. Jakie są Twoje plany i oczekiwania na rok 2024?

Jedyną rzeczą, której naprawdę chcę, jest zakończenie wojny. Wszystko inne to nonsens.

4. Gdzie przywitasz Nowy Rok?

W Turyngii, z moją matką. Mieszkałam tam, potem znalazłam pracę w Bonn. Pół roku szukałam tam mieszkania, pomieszkiwałam u życzliwych ludzi, śpiąc na dmuchanym materacu. W końcu mieszkanie znalazłam.

5. Jakie zdanie najgłębiej zapadło Ci w pamięć - albo takie, które sama często powtarzasz?

Najbardziej zapadającym w pamięć zwrotem jest ten, który najczęściej słyszę od niemieckich władz: Es tut mir leid - "Przykro mi, ale nie mogę ci pomóc". A ja staram się powtarzać sobie słowa dzielnego żołnierza Szwejka: "Jakoś to będzie, bo jeszcze nigdy tak nie było, żeby jakoś nie było".

Wyszło smutno, ale to naprawdę był najgorszy rok w moim życiu.

Natalia Marenko

Artystka, z zawodu dziennikarka, pracowała w Zaporoskiej Telewizji i Radiu ALEX. Od marca 2022 roku mieszka w Dreźnie.

1. Co przyniósł Ci rok 2023? Jakie są Twoje osiągnięcia, ważne dla Ciebie wydarzenia, sukcesy?

Po wielu moich znajomych na Ukrainie i w Niemczech widzę, że ludzie przestali gonić za dobrami materialnymi i nauczyli się doceniać zwykłe rzeczy: ciche niebo, uścisk dziecka, spotkania z rodziną i przyjaciółmi. Więc oto jestem. Kto by pomyślał, że ja, osoba, która kochała barwne życie z wyjazdami służbowymi, podróżami, wystawami i koncertami, teraz za najwyższą wartość uznam słowa: "Mamo, cześć, żyję, nasz dom jest bezpieczny".

Każdy poranek zaczyna się od tych słów mojego najstarszego syna, który obecnie mieszka w Zaporożu i pracuje w firmie zbrojeniowej. I te codzienne słowa są dla mnie najważniejszym wydarzeniem w ciągu całego roku.

2. Co straciłaś w 2023 roku?

Punkt odniesienia dla tego, kiedy wojna się skończy. Trudno bez niego żyć.

3. Jakie są Twoje plany i oczekiwania na rok 2024?

W przyszłym roku marzę o otwarciu sklepu w Dreźnie, promującego ukraińską sztukę i sztukę ludową moich rodaków, sprzedającego ich produkty - haftowane koszule, biżuterię, obrazy, naczynia z petrykiwskimi motywami [ukraińskie dekoracyjne i ozdobne malarstwo ludowe, które pochodzi ze wsi Petrykiwka w regionie Dniepru - red.], ceramikę itp. Sprzedaję też własne wyroby - cztery lata temu zaczęłam robić biżuterię z kamieni naturalnych.

Pomysły czerpię z natury: kwiaty, owady, pająki, motyle, koniki morskie często stają się elementami moich naszyjników, koralików i kolczyków. W Zaporożu jeszcze przed inwazją na pełną skalę odbyło się kilka wystaw mojej kamiennej biżuterii. W Niemczech brałam również udział w kilku imprezach charytatywnych poświęconych Dniu Niepodległości Ukrainy, Wielkanocy i Bożemu Narodzeniu. Niemcy chętnie kupują biżuterię wykonaną w kolorach ukraińskiej flagi.

Jako że w Dreźnie istnieje bardzo silna i aktywna ukraińska diaspora, nasza sztuka jest szeroko promowana i doceniana. Ukraińcy stworzyli w Dreźnie znany chór o nazwie "Wola", który występuje w całej Saksonii, a także organizuje amatorskie występy w języku ukraińskim. Marzę o zorganizowaniu charytatywnej wystawy mojej biżuterii o nazwie "Kwitnąca Ukraina" w Niemczech, a może nawet w Polsce - i przekazaniu dochodu z niej na rzecz Ukraińskich Sił Zbrojnych.

4. Gdzie przywitasz Nowy Rok?

Boże Narodzenie i Nowy Rok spędzę z rodziną mojego najmłodszego syna, który mieszka w Niemczech od 13 lat.

5. Jakie zdanie najgłębiej zapadło Ci w pamięć - albo takie, które sama często powtarzasz?

"Trzymajmy się!". Pamiętam, jak od pierwszego dnia wojny zwykli mieszkańcy Zaporoża zaczęli robić koktajle Mołotowa, tkać siatki maskujące, piec ciasta dla obrońców, chwytać za broń i umacniać brzeg Dniepru workami. Dziś, dzięki Bogu, Zaporoże jest wolne, choć nadal jest tam bardzo niebezpiecznie. Ale życie toczy się pełną parą. Mimo ciągłych nalotów działają teatry, filharmonia, duże i małe przedsiębiorstwa. Nasi ludzie są niezłomni i nie do pokonania.

Inwestujemy w zwycięstwo tak bardzo, jak tylko możemy. Każdy jest na swoim miejscu. Nasi wolontariusze w Dreźnie nadal pomagają naszym wojskowym. Oprócz darowizn, niedawno wysłałam naszym chłopakom małe żółte i niebieskie aniołki, aby ich chroniły. Tak więc dla mnie hasło na 2023 rok brzmi: "Trzymajmy się!". A kolejne to "Do zobaczenia po zwycięstwie"...

‍

Przeczytaj także ankietę przeprowadzoną wśród ukraińskich kobiet z Holandii, Francji, Danii i Czech w artykule "W tym roku najczęściej wypowiadałam zdanie "Kocham Cię!"".

Aliada jest Gruzinką. Ma 44 lata, od 30 mieszka w Ukrainie. Jako 13-letnia dziewczynka uciekła z matką przed wojną w Gruzji. Lubi śpiewać ukraińskie i gruzińskie pieśni ludowe, działa jako wolontariuszka na rzecz ukraińskich żołnierzy. Atak Rosji na Ukrainę nie był dla niej zaskoczeniem. - Gdy patrzę na wojnę toczącą się dzisiaj w Ukrainie, wspominam to, co było w Gruzji w 1992. Jest sporo podobieństw – ocenia.

Mama osiwiała na moich oczach

Spotykamy się w Dnieprze. Biuro, w którym pracuje, jest dość blisko bloku zniszczonego przez rosyjską rakietę.

– Pamiętam podobne rzeczy z dzieciństwa. Było ciepłe lato, w szkole wakacje. Poszłam do przedszkola, gdzie pracowała moja ciocia, żeby pobawić się z maluchami. Wszystko było, jak zwykle, spokojny sierpień – mówi Aliada. – Nagle wbiegają rodzice z krzykiem: „Zaczęła się wojna!”

Nic nie rozumiałam. Mieszkaliśmy w centralnej części Suchumi. Miałam dobre dzieciństwo: pływałam w morzu, chodziłam po drzewach. Jeszcze wczoraj wszystko było OK, a teraz ciocia oddaje dzieci spanikowanym rodzicom i martwi się, jak się dostać ze mną do domu.

W centrum miasta jeździły czołgi. Nigdy nie zapomnę strasznego grzechotu gąsienic. Dookoła wielu wojskowych. Pobiegłyśmy do domu – i się zaczęło. Moi rodzice byli w szoku.

Byliśmy jedną wielonarodową społecznością: Grecy, Ormianie, Gruzini, Azerowie, Ukraińcy, Żydzi, Abchazowie. Żyliśmy, jak dobrzy sąsiedzi: razem dorastaliśmy, przyjaźniliśmy się, wspólnie obchodziliśmy różne święta, często jedliśmy z jednego talerza.

Abchazowie tuż przed wojną zaczęli się dziwnie zachowywać i wywozić dzieci. Dopiero potem dowiedzieliśmy się, że oni do wojny byli przygotowani. Każdy miał w swoim mieszkaniu arsenał przeróżnej broni. Myśmy wyłączali światło na noc, oni świecili. Gruzini zauważali znaki na drzwiach swoich mieszkań. Działały grupy dywersantów.

Potem w naszym domu pojawił się snajper – strzelał do sąsiadów. Pewnego dnia wracaliśmy rodziną z kwiatami z pogrzebu sąsiada. Zaczął się ostrzał. Ktoś krzyczy: „Kładź się!” Upadłam. Widzę przed sobą przerażoną matkę, widzę jej spojrzenie. Widzę, jak moja matka siwieje na moich oczach. W czasie krótkiej przerwy sąsiadka chwyciła mnie za kołnierz i ciągnąc twarzą prawie po ziemi ukryła za garażem. W mieście nie było prądu, wody, dzieciom nie wolno było opuszczać mieszkań – na ulicach było niebezpiecznie. Piekarnie stanęły, cała produkcja stanęła, jedzenia brakowało. W tamtych czasach w całym mieście działały raptem trzy sklepy spożywcze – ludzie rzucili się wyważać drzwi i wynosić, co było.

W takim zamieszaniu minęły sierpień, wrzesień, październik. Było coraz gorzej.

Mój ojciec zostawiał granat i mówił: Nie śpij. Kiedy przyjdą, zerwij zawleczkę

– Do miast zaczęli ściągać separatyści ze wsi, gwałcili kobiety i dzieci. Nie mieli litości.

Mój znajomy miał zostać przekazany w ramach wymiany ich jeńców na naszych cywilów. Wymiana odbywała się na moście. Gdy tylko ich więźniowie dotarli na drugą stronę, separatyści wysadzili most z cywilami. To byli zwykli ludzie: kobiety z dziećmi, babcie, ten mój znajomy… Wszyscy zginęli na oczach swoich bliskich. Dla mnie to był potworny szok.

Nasza sąsiadka, parę lat starsza ode mnie, została zgwałcona. Powiedziała potem ciotce, jak to było. Do gwałtu na niej zmusili jej własnego ojca. Żołnierze wymuszali erekcję i wciągali córkę na ojca. Dziewczyna zwariowała. Ciotka wywiozła ją do Tbilisi, dbała o nią, lecz ona nigdy nie wróciła do zdrowia.  

Najeźdźcy torturowali całe rodziny i urządzali pokazowe egzekucje na stadionach. Widziałam na własne oczy, jak wpychali ludzi do dużych opon samochodowych i podpalali na oczach publiczności. Tak nas zastraszali. Zabitych nie chowali, ciała po prostu rzucali jedno na drugie – były takie kurhany trupów.

– Gruzja, podobnie jak Ukraina, ma długą granicę państwową z Rosją. I podobnie długo znajdowała się pod wpływem rosyjskiej propagandy. Zarówno w Gruzji, jak w Ukrainie przy wsparciu Rosji separatyści podnieśli głowy. Gruzja okazała się jednak zbyt mała, aby świat zachodni w porę zwrócił na nią uwagę.

Wojnę rosyjsko-gruzińską 1992 roku nazwano lokalnym konfliktem zbrojnym. Sama Federacja Rosyjska udawała formalnie neutralną, ale dostarczała Abchazom sprzęt wojskowy, a wojska rosyjskie brały udział w oblężeniu Suchumi. Ukraińscy ochotnicy działali po stronie rządu gruzińskiego.

W wojnie rosyjsko-ukraińskiej Gruzini byli pierwszymi obcokrajowcami, którzy jako formacja zostali włączeni w skład armii ukraińskiej. W latach 2016-2018 powstał Legion Gruziński, który oficjalnie wchodził w skład Sił Zbrojnych Ukrainy. W marcu 2022 widziałam gruzińskich legionistów w Kijowie – prowadzili szkolenia wojskowe dla cywilnych i jednostek obrony terytorialnej Ukrainy.

„Gdyby Gruzja w porę otrzymała takie wsparcie świata jak Ukraina, nasza rozmowa z Rosją byłaby inna” – mówił przewodniczący Legionu Gruzińskiego Mamuk Mamułaszwili. Jego chłopcy i dziewczyny bronili Kijowa, brali udział w walkach w Hostomlu oraz w okolicach Boryspola. Potem Legion przeniósł się na Donbas.

Rosjanie w Gruzji robili to samo co teraz robią w Ukrainie: „szli na ratunek”. Ponoć chcieli niepodległej Abchazji, a Gruzini rzekomo naruszali prawa Abchazów. Armia rosyjska wkroczyła do Gruzji i wspierała Abchazów. Po stronie abchaskiej stanęli też ochotnicy z Północnego Kaukazu, przede wszystkim czeczeńscy.

Zbrodnie popełniali głównie Rosjanie. Abchazowie, którzy dorastali razem z nami, nie dopuszczali się takich okropieństw. Gorsi byli obcy i ci, co przychodzili z gór. Czeczenów był ogrom.

10 października ojciec podjął decyzję, że ja, siostra i mama musimy wyjechać. Mężczyznom nie wolno było opuszczać kraju. Samoloty ewakuacyjne latały tylko do Moskwy, więc nie miałyśmy wyboru.

– Mama wiedziała, że w Rosji nie zostaniemy. Z lotniska od razu pojechaliśmy na dworzec po bilety na Ukrainę. Mieliśmy krewnych w Charkowie i Dnieprze. Na Dworcu Kurskim było wiele kobiet z Ukrainy – przyjeżdżały z pobliskich miejscowości na handel; wiozły masło, słoninę, warzywa. Widziałam, jak Rosjanie wyzywali je od „chachłów”, wyrywali im torby z rąk, rozrzucali jedzenie i je deptali. W Gruzji takie zachowanie byłoby nie do pomyślenia! U nas szanowano każdą narodowość. Byłam w szoku. Pytałam mamę, dlaczego tak robią i kim są „chachły”. Mama powiedziała, że nie warto słuchać złych ludzi, i bardzo szybko mnie stamtąd zabrała.

W mojej pamięci pozostało jeszcze przeraźliwe zimno Moskwy – Passażyrskiej. W pociągu spałyśmy na jednym materacu i przykrywałyśmy się drugim.  

Po roku czy dwóch mama pomyślała o moich studiach. Mój wujek zajmował wysokie stanowisko w Moskwie – i przyjęli mnie do Moskwy. Codziennie dzwoniłam do mamy i płakałam: „Zabierz mnie stąd”. Nie mogłam żyć w nienawiści. Rosjanie nikogo nie lubią. Nie lubią Ukraińców, Gruzinów. Ludzi Kaukazu po prostu nienawidzą. Znieważają. Wyzywali mnie. Ciocia zadzwoniła do mamy i potwierdziła, że nie wytrzymam. Codziennie toczyłam walki – i to dosłownie – o swoją narodowość. Matka musiała mnie zabrać, a ja przysięgłam, że moja noga nigdy w Rosji nie postanie.

To nie są ludzie. Nienawidziłam ich z wielu powodów. Od dzieciństwa, przede wszystkim z powodu wojny. Widziałam na własne oczy, jakie to drapieżne bestie. Moi rodzice przez wojnę zostali z niczym. Matka z małymi córkami musiała uciekać. Ojciec nie mógł wyjechać, był ciężko ranny, więzili go siedem razy, ustawiali przed lufami karabinów do rozstrzelania. Cudem się uratował. Miejscowy Abchaz z litości rzucił rannego ojca na stos trupów, a potem go stamtąd wyniósł. Wielu moich przyjaciół zginęło. Mój 12-letni przyjaciel zmarł na moich rękach. Wiele dziewczyn, które znałam, zostało zgwałconych. Te dziewczyny nigdy nie wyszły za mąż.

W 2006 roku zmarł mój dziadek i mama wróciła do Gruzji. W 2008 wybuchła wojna w Osetii – Rosjanie zaczęli „wyzwalać” kolejny naród. Gruzja, Abchazja i Osetia mogły się porozumieć same, od wieków żyliśmy obok siebie. A teraz Abchazów i Osetyńców pchają na wojnę w Ukrainie. Amerykanie zrobili film o sierpniu 2008, prawdziwy film [„5 dni wojny” amerykańskiego reportera wojennego Thomasa Andersa – przyp. aut.]. Warto go obejrzeć, bo 30 lat temu nie było takiej jak dziś powszechnej przestrzeni informacyjnej. A Rosja od zawsze mąciła i maczała ręce we krwi.  

Mój brat został mobilizowany na wojnę rosyjsko-gruzińską w 2008 roku. Uciekaliśmy przed wojną i ponownie wdaliśmy się w wojnę. A teraz Rosja zalewa krwią Ukrainę.  

Mówię biegle po ukraińsku i zastanawiam się, dlaczego tak wielu Ukraińców nie mówi w swoim ojczystym języku

Aliada ukończyła studia w Kijowie na kierunku stosunki międzynarodowe, obecnie studiuje prawo.

Mówi, że swoje zamiłowanie do Ukrainy zawdzięcza szkolnej nauczycielce. Jako cudzoziemka była zwolniona z nauki języka ukraińskiego.

- Sposób, w jaki nauczycielka mnie wspierała, rozumiejąc, przez co przeszłam w wieku 13 lat, był miłością. Chciałam się nauczyć ukraińskiego z wdzięczności. Jak można żyć w Ukrainie i nie znać ukraińskiego! Zaczęłam się uczyć, pisałam opracowanie o Łesi Ukraince. Dziwiło mnie, jak to możliwe, że w Ukrainie tak wiele osób nie mówi po ukraińsku.

Jestem Gruzinką, mówię swobodnie po gruzińsku, gruziński jest językiem mojej matki, znam gruzińskie zwyczaje i gruzińskie pieśni ludowe. W Ukrainie należę do gruzińskiej diaspory. Tak samo biegle mówię po ukraińsku.

Ale to straszne, jak propagowanie Rosji i języka rosyjskiego zagnieździło się w Ukrainie. Wszędzie, w tym na szczeblu państwowym. Rusyfikacja jest dla mnie drażniącym tematem.

W 2014 roku, kiedy na Krymie pojawiły się „zielone ludziki”, zdałam sobie sprawę, że albo konflikt Rosji i Ukrainy zostanie natychmiast uregulowany, albo będą kolejne długie lata wojny.

Ukraina łamie teraz zęby Rosji. A świat musi zrobić wszystko, aby zapobiec wyrastaniu nowych

Wyjazd za granicę? Miałam różne oferty pracy, ale w Ukrainie mam rodzinę, tu urodziłam dziecko – jesteśmy przywiązani do tej ziemi. Nie chcę nigdzie wyjeżdżać. Jestem w domu. Dziś Ukraina walczy w obronie całego świata.

Czuję obowiązek, by jej pomagać. Gdyby Ukraina przegrała, gdyby prezydent Ukrainy dał się przekonać do rozmów pokojowych, skończyłoby się to przegraną dla całego świata. Z Rosją obok świat nieustannie będzie żył w strachu, że dziś lub jutro coś się stanie.

- Łatwo rozpocząć wojnę, ale wojna kończy się w Babim Jarze, a takich miejsc w Ukrainie jest już wiele - mówi Mosze Reuwen Asman, naczelny rabin Ukrainy, porównując losy Ukrainy i Izraela - krajów, które mają tych samych wrogów. Jednak ta sama wojna zrobiła też coś niesamowitego: zjednoczyła ludzi, którzy teraz będą walczyć do końca. Od pierwszych dni wojny Mosze Reuwen Asman był wolontariuszem i pomagał potrzebującym. Jest dumny, że to jemu przypadł zaszczyt ratowania ludzi i bycia po stronie światła. O wojnie i życiu w dwóch krajach: w Ukrainie i Izraelu, wolontariacie i swojej misji opowiedział w wywiadzie dla Sestry.eu

Natalia Żukowska: Niedawno wrócił Pan z Izraela, gdzie również trwa wojna. Jak zmieniła społeczeństwo?

Mosze Reuwen Asman: Chociaż Izrael jest przyzwyczajony do wojen, ta była niespodziewana, podobnie jak w Ukrainie. Wszyscy rozumieli, że może dojść do wojny, ale nikt w to nie wierzył. Dzięki jedności narodu Ukrainie udało się przetrwać. To samo stało się w Izraelu. Nastąpiło ogromne zjednoczenie ludzi, było niesamowite wsparcie ze strony wojska. Powiem pani, że nie 100%, ale 150% żydowskich żołnierzy wróciło do domu z całego świata. Nie było potrzeby nikogo ścigać ani zmuszać do wstąpienia do armii. Izraelczycy, podobnie jak Ukraińcy, są gotowi iść do końca, nikt ich nie zatrzyma. Hamas, podobnie jak Hezbollah, musi zostać pociągnięty do odpowiedzialności za okrucieństwa popełnione w Izraelu. Bez względu na to, jak niefortunnie to brzmi, wojna zjednoczyła cały naród zarówno w Ukrainie, jak w Izraelu.

NŻ: Jak teraz wygląda Izrael od środka?

MRA: Życie toczy się dalej. W Izraelu, podobnie jak w Ukrainie, nigdzie nie ma bezpiecznego miejsca. Choć oczywiście są miejsca, gdzie ostrzał trwa nieustannie, od rana do wieczora, i są miejsca, gdzie nie jest aż tak źle, choć pocisk może nadlecieć z dowolnego miejsca. Ale ludzie wszystko rozumieją. Są gotowi zacisnąć pasa, by uwolnić zakładników, pomścić śmierć ludzi. Głównym celem jest jednak zniszczenie wszystkich przestępczych reżimów, takich jak Hamas i Hezbollah.

NŻ: Ukraina i Izrael to kraje oddalone od siebie, ale łączy je straszna rzeczywistość. Autostrada Żytomierz w Ukrainie i autostrada 232 w Izraelu stały się drogami śmierci. Czy nie sądzi Pan, że wojska rosyjskie i Hamas stosują podobne metody?

MRA: Organizacje terrorystyczne takie jak Hamas i Hezbollah mają przemoc i morderstwa we krwi i ideologii. Żydzi przybyli na ziemię, która była kamienistą pustynią, i zdołali zbudować dobrze prosperujący kraj. Bojownicy Hamasu nie robią nic dla zwykłych ludzi. Nawet gdy inne państwa, takie jak Katar, dają im pieniądze na rozwój, nie inwestują ich w edukację czy medycynę - wszystko idzie na produkcję rakiet i broni. Rosja robi to samo. Zamiast atakować Ukrainę, lepiej byłoby dla niej zainwestować te pieniądze we własny rozwój. Mogliby powiedzieć: "Stańmy się lepsi niż Ukraina, będziemy mieć lepszą edukację, opiekę zdrowotną, emerytury". Wybrali jednak inną drogę. W Rosji inwestują też w zabijanie ludzi: swoich i obcych. To jest ideologia zniszczenia, ideologia faszyzmu. Nasi wrogowie mają ten sam charakter pisma. Nie mogłem zrozumieć, dlaczego Rosjanie w Buczy i Irpieniu dopuścili się takich okrucieństw. Okazało się, że chcieli zastraszyć ludzi, by się poddali. Hamas stosował te same metody w Izraelu. Jednak w obu przypadkach terroryści osiągnęli odwrotny skutek. Ludzie powstali i jestem przekonany, że ta walka między światłem a ciemnością zakończy się sukcesem zarówno tu i tam.

Czytaj także: Anna Ukołowa: "Jeśli armia nie zniszczy Hamasu, nie jestem pewna, czy Izrael będzie mógł istnieć"

NŻ: Czy musiał Pan tłumaczyć Izraelczykom, że ich wrogowie zjednoczyli się z tymi, którzy próbują zniszczyć Ukrainę?

MRA: Wyjaśniam to od dłuższego czasu nie tylko zwykłym Izraelczykom. Rozmawiałem o tym osobiście z premierem Benjaminem Netanjahu przed wyborami. Spotkałem się z nim trzy razy i za każdym razem rozmawialiśmy na ten temat. Rozmawiałem również z ministrami. Niektórzy twierdzili, że sprawy nie są tak jednoznaczne. Teraz w zasadzie wszystko jest jasne, nie trzeba już niczego wyjaśniać. Wszyscy wszystko rozumieją, zwłaszcza po przemówieniu Putina, który nie wyraził współczucia dla Izraelczyków, za to oskarżył Amerykę o utrudnianie rozmów pokojowych z Hamasem. Co więcej, kluczowa polityka Izraela uległa oczywistej zmianie. Tel Awiw przestał ostrzegać Kreml przed atakami na Syrię. Niedawno przedstawicielka rosyjskiego MSZ Maria Zacharowa napisała w serwisie X: "Protestujemy przeciwko Izraelowi za zbombardowanie lotniska w Damaszku. To naruszenie prawa międzynarodowego. Co Izrael sobie myśli?" Odpisałem: "Słuchaj, to jest szczyt cynizmu. W pierwszych dniach wojny na pełną skalę w Ukrainie zbombardowaliście wszystkie cywilne lotniska w kraju. Izrael bombarduje to lotnisko, ponieważ dostarczana jest tam irańska broń. A wy bombardowaliście [lotniska] tylko po to, by je zniszczyć". Tak się składa, że Ukraina i Izrael stoją teraz w obliczu podobnego losu. Mają tych samych wrogów. Rosja i Iran stały się partnerami. A czym jest Iran? To faszystowskie państwo, członek ONZ, który otwarcie i dawno temu zadeklarował chęć zniszczenia Izraela i narodu żydowskiego.    

NŻ: Po rozpoczęciu przez Rosję inwazji na Ukrainę na pełną skalę ewakuował Pan swoje wnuki i dzieci do Izraela, wraz z tysiącami innych osób. I znowu musieli słyszeć syreny i ukrywać się przed rakietami. Jak zareagowali na tamtejsze działania wojenne?

MRA: Mam jedenaścioro dzieci. Część rodziny mieszka na Ukrainie, część w Izraelu. Z wielkim trudem ewakuowałem rodzinę po rozpoczęciu inwazji. Byliśmy niedaleko Kijowa. Rosyjska armia strzelała już do naszych samochodów, a my wahaliśmy się, czy zostać pod ostrzałem, czy wyjechać. Moje dzieci i wnuki ukrywały się w prowizorycznych schronach. W Izraelu, dzięki Bogu, w każdym domu są schrony przeciwbombowe. Najtrudniej było usłyszeć pytanie od pięcioletniego dziecka: "Tato, a nas nie zabiją?". W Izraelu dzieci spotkało to samo: naloty i ostrzał, odgłos nalotów jest tam taki sam jak na Ukrainie. Nie mogę zrozumieć, dlaczego ten dźwięk jest tak nieprzyjemny. Dlaczego nie mogą zrobić pięknej muzyki do nalotów? To byłoby psychologicznie łatwiejsze w odbiorze.

Oczywiście wojna jest tragedią dla każdego dziecka. Ma ogromny wpływ na psychikę. Niedawno przeczytałem, że w Izraelu zmarła 12-letnia dziewczynka. Miała atak serca - po prostu ze strachu. To pokolenie dzieci nazywam "dziećmi wojny" NŻ: Czy była chęć ewakuowania tych dzieci do Europy?

MRA: Nie jest jasne, gdzie teraz jest bezpieczniej. Od czasu do czasu w Europie odbywają się antysemickie wiece. Oczywiste jest, że są one opłacane. I widzę tu jednego beneficjenta: Rosję. To nie przypadek, że atak Hamasu na Izrael miał miejsce w dniu urodzin Putina.

NŻ: Jak wyglądał 24 lutego dla Pana rodziny?

MRA: Wiedziałem, że dojdzie do rosyjskiego ataku na Ukrainę, ale jednocześnie to było coś nierealnego. Zawsze mówiłem, że dorastaliśmy w Związku Radzieckim, gdzie uczono nas, że nadjeżdżają niemieckie czołgi - a tu nadjechały rosyjskie. To było jak lustrzane odbicie. Czułem się jak we śnie, myślałem: "To niemożliwe", "Jak to możliwe? Uczono nas, że ludzie radzieccy są dobrzy, a niemiecki faszyzm jest zły". Oczywiście, to było przerażające. Prawdziwą wojnę widzi się na własne oczy, nie poznaje się jej z książki czy filmu. Obudził mnie huk wybuchów. W tym czasie Boryspil i obrzeża Kijowa były bombardowane. Byliśmy 14 kilometrów od Buczy, Irpienia i Hostomla, gdzie toczyły się walki. Zacząłem wydzwaniać do znajomych (do dziś dostaję gęsiej skórki na samo wspomnienie tamtych wydarzeń) i mówiłem krótko: "Wojna". To było straszne.

NŻ: W pierwszych dniach wojny nagrał Pan wiadomość wideo do Rosjan i Żydów w Rosji. Prosił Pan ich o powstrzymanie rozlewu krwi. Był jakiś odzew na ten apel?

MRA: Zwróciłem się do Rosjan przed 24 lutego. To było 27 stycznia w Babim Jarze, w Światowym Dniu Pamięci o Ofiarach Holokaustu. Powiedziałem: "Zatrzymajcie wojnę, łatwo ją zacząć, a potem kończy się takim Babim Jarem". Patrzyłem w wodę. Niestety w Ukrainie jest wiele takich małych Babich Jarów. Potem ponownie zwróciłem się do niech, z Torą w rękach. To przemówienie obiegło cały świat. To był krzyk duszy. To było w dniu, w którym Rosjanie uderzyli w Babi Jar trzema rakietami. Te słowa trafiły do serc milionów ludzi na całym świecie. W tym, nawiasem mówiąc, do Rosjan; odbierałem stamtąd telefony. Wyjaśniłem, że jestem w Ukrainie, mówię po rosyjsku, urodziłem się w Rosji.

Jestem Żydem. Nienawidzę nazistów. Nie pozwolę nikomu wykorzystywać tematu ludobójstwa narodu żydowskiego do zabijania innych ludzi, w tym przypadku Ukraińców. Uważam, że Rosja spekuluje na temacie Holokaustu i faszyzmu‍

NŻ: W marcu zeszłego roku Pana synagoga była domem dla setek ludzi. Jakie historie zapamiętał Pan najlepiej?

MRA: W naszej synagodze mieszkali nie tylko Żydzi, ale i Ukraińcy. Codziennie ewakuowaliśmy 300 osób z Czernihowa. Byli przerażeni, głodni i zziębnięci. Później kobiety i dzieci zostały wysłane za granicę. Było wiele różnych imponujących historii. Opowiem symboliczną. W pierwszych dniach wojny na pełną skalę ewakuowano do nas 92-letnią babcię o imieniu Rachela. W 1941 r. wrzucono ją do ostatniego pociągu odjeżdżającego z Kijowa. Gdyby nie to, trafiłaby do Babiego Jaru. To była jej pierwsza ewakuacja, uciekała przed Niemcami. A teraz musiała uciekać przed Rosjanami. Razem z córką zabraliśmy ją do Kiszyniowa, nie znaliśmy jej przeszłości. Po 2-3 tygodniach do moich rąk trafił artykuł w niemieckiej gazecie z historią tej kobiety. Zmarła w Monachium. Ona, uratowana przed Niemcami, uciekająca przed Rosjanami, zmarła w Niemczech. To była symboliczna historia.

NŻ: Jak zaangażował się Pan się w działalność charytatywną?

MRA: Robiłem to już wcześniej, ale wraz z rozpoczęciem wojny na pełną skalę zacząłem pomagać w ewakuacji ludzi. W tym samym czasie za własne pieniądze kupiłem w Izraelu 15 dużych plecaków medycznych. Było w nich wszystko, co potrzebne do ratowania wojskowych. W sumie przywieźliśmy około pięciuset takich plecaków. Początkowo wysyłaliśmy je do różnych jednostek wojskowych. Potem zdałem sobie sprawę, że musimy je dać tylko tym, którzy są na linii frontu, lub cywilom, którzy są stale pod ostrzałem. Kiedy otrzymałem informacje zwrotne od ludzi, że nasze plecaki medyczne uratowały dziesiątki istnień ludzkich, zdałem sobie sprawę, że jestem szczęśliwym człowiekiem. Cieszę się, że mogę być zaangażowany w ratowanie ludzi, w końcu nie ma nic cenniejszego. Zrobiliśmy wiele i nadal to robimy. Moje stanowisko brzmi: rób wszystko, co konieczne. Nie robimy tego dla PR. Robimy to, by ratować więcej ludzi. Spędzam też dużo czasu na rozmowach z mediami. Dlaczego teraz z panią rozmawiam? Bo zrozumiałem, jak ważne jest mówienie światu prawdy. Pomoc informacyjna jest nie mniej ważna. Przed wojną nie lubiłem udzielać wywiadów. Teraz też nie lubię tego robić, ale robię to, bo nie mogę inaczej.

W Torze mamy przykazanie: "Nie stój na krwi bliźniego swego". Innymi słowy, Tora zabrania nam być obojętnymi, gdy ktoś jest zabijany w naszym sąsiedztwie. Dlatego często staram się mówić obcokrajowcom prawdę o tym, co dzieje się w Ukrainie

NŻ: Wielokrotnie podróżował Pan do wschodniej Ukrainy z pomocą humanitarną. Nie bał się Pan jeździć do miejsc, w których nieustannie dochodzi do strzelanin?

MRA: To przerażające. Rozmawiałem z wojskowymi. Nie ma żołnierza, który by się nie bał, to normalny stan. Ale kiedy robisz dobry uczynek, nie masz czasu się bać. Byliśmy w Chersoniu, kiedy Rosjanie wysadzili elektrownię wodną w Kachowce i trzeba było ewakuować ludzi. Przywiozłem jeepa, który potrafi unosić się na wodzie, i pojechaliśmy nim ratować ludzi. Zaczęli do nas strzelać z drugiej strony Dniepru. Niedaleko nas było lądowisko. Mieliśmy szczęście, że była woda i odłamki nas nie trafiły, ale było nieprzyjemnie. Dziękuję Wszechmogącemu, że nas uratował.

Czytaj także: "Nikt nie chce być zgwałcony ani zabity": izraelskie doświadczenia podczas wojny

NŻ: Pochodzi Pan z Rosji, z dawnego Leningradu. Czy ma Pan tam jakichś krewnych? Utrzymuje Pan z nimi kontakt?

MRA: Po pierwsze, nie jestem z Rosji, jestem ze Związku Radzieckiego - powiedzmy, że z rosyjskiej części Związku Radzieckiego. Mam tam bardzo dalekich krewnych, lecz nie kontaktuję się z żadnym z nich. Tam jest pochowany mój ojciec, który, nawiasem mówiąc, przeżył oblężenie Leningradu.

NŻ: A kontaktuje się Pan się z naczelnym rabinem Rosji Berlem Lazarem?

MRA: Nigdy do mnie nie dzwonił. Znam go, ale też do niego nie dzwonię. Zawsze powtarzam, że w Ukrainie mogę mówić, co chcę. Mogę wyrazić swoją opinię za lub przeciw prezydentowi i nikt mi nic nie zrobi. Ale w Rosji jest niebezpiecznie. Tam za słowo "pokój" grozi 10 lat więzienia.

NŻ: Co może powstrzymać Putina?

MRA: Nie wiem. Ukraina pokazała całemu światu swoją jednością i poświęceniem, że można walczyć ze złem. Ukraina zatrzymała wielką armię, niestety za bardzo wysoką cenę. Jednak jestem pewien, że Bóg jest z Ukrainą. Nie wiem, jak i co powstrzyma Rosję. Ale pamiętajmy, że Związek Radziecki upadł - nikt w niego nie wierzył. I rozpadł się, jak domek z kart. Zło nie może istnieć długo. Najważniejsze, że jesteśmy po stronie dobra i musimy po niej być.

NŻ: Dużo podróżuje Pan po świecie, spotkał się Pan z amerykańskimi kongresmenami. Co chciał Pan im przekazać?  

MRA: Przekonałem się, jak ważna jest dla nich moja opinia. To było jak spojrzenie z zewnątrz. Powiedziałem im, że Ukraina jest demokratycznym krajem, który dobrze rozwijał się przed wojną. Krajem, w którym jest wolność słowa, wolne wybory, możliwość wyboru religii i w którym poziom antysemityzmu jest niższy niż w Europie i Rosji. Wyjaśniłem, co dzieje się na Ukrainie, i powiedziałem, że nie powinniśmy być zmęczeni tą wojną. "To nie jest tylko nasza wojna. Dziś Ukraińcy umierają, by chronić wasze spokojne życie. Dlatego nie macie prawa siedzieć, oglądać telewizji i pić kawę, podczas gdy inni są zabijani". To jest moje przesłanie, które staram się przekazywać wszędzie.  

NŻ: Jak reagują? Czy wyniki tych rozmów są zadowalające?

MRA: Tak, oczywiście. Nie mogę zdradzić szczegółów, ale były przypadki, gdy moja komunikacja i perswazja wpłynęły na bardzo poważne decyzje.

NŻ: Jak wyobraża Pan sobie Ukrainę po zwycięstwie?

MRA: Mam nadzieję, że Singapur będzie kiedyś zazdrościł Ukrainie. By tak się stało, musimy nie tylko wygrać wojnę z Rosją, ale także pokonać korupcję i łapówkarstwo w kraju. To bardzo ważne. Jestem optymistą. Wierzę, że wszystko będzie dobrze, bo dobrych ludzi jest znacznie więcej niż złych. I oczywiście światło pokona ciemność. Będzie zwycięstwo. Wierzę w to!

‍

Na progu nowego roku 2024 portal Sestry poprosił ukraińskie kobiety, które schroniły się przed wojną w różnych krajach świata, o podsumowanie roku minionego. Zadałyśmy im następujące pytania: Co przyniósł Ci rok 2023? Jakie były Twoje osiągnięcia, ważne wydarzenia i sukcesy? Co straciłaś? Jakie są Twoje oczekiwania, jeśli chodzi o rok 2024? Gdzie będziesz świętowała Nowy Rok? Jakie zdanie najbardziej zapadło Ci w pamięć?

Publikujemy odpowiedzi ukraińskich kobiet z Holandii, Francji, Danii i Czech. A jak Ty odpowiedziałabyś na te pytania?

Kateryna Bessarab

29 lat, analityczka podatkowa. Od marca 2022 r. mieszka w Czechach.

"Przed inwazją na pełną skalę pracowałam jako analityczka podatkowa w sektorze publicznym. Mam wyższe wykształcenie informatyczne. Mój mąż, cywil, jest więźniem Kremla. Od 2020 roku jestem zaangażowana w obronę jego praw, praw człowieka, i koordynuję wszystkie procesy mające na celu jego uwolnienie".  

1. Co przyniósł Ci rok 2023? Jakie są Twoje osiągnięcia, ważne dla Ciebie wydarzenia, sukcesy?

Mój mąż, więzień polityczny Ołeksandr Marczenko, został bezprawnie zatrzymany 17 grudnia 2018 r. na okupowanym terytorium obwodu donieckiego przez tak zwane "MGB DRL" i skazany na 10 lat więzienia z artykułu "szpiegostwo". Obecnie przebywa w kolonii karnej o zaostrzonym rygorze nr 8 w Ułan Ude (Buriacja). Po przeprowadzce do Czech mam okazję spotykać się z przedstawicielami europejskich rządów i porozmawiać o losie więźniów politycznych. To dla mnie nowe doświadczenie. I moje osiągnięcie.

Ukończyłam również kurs pracownika socjalnego i pracowałam dla międzynarodowej organizacji MRIYA UA, pomagającej ukraińskim uchodźcom. Zdobyłam doświadczenie w prowadzeniu spotkań w języku angielskim jako tłumaczka symultaniczna.

Nauka języka czeskiego i kultury tego kraju również jest dla mnie osiągnięciem. Ale spotkanie z patriarchą ekumenicznym Bartłomiejem jest prawdopodobnie moim największym sukcesem. To spotkanie zrobiło na mnie tak duże wrażenie, że zmieniłam swoje życie. Przede wszystkim po raz pierwszy zagrałam w hollywoodzkim filmie, miałam małą rolę. Ta zmiana przywróciła mnie do życia.

‍2. Co straciłaś?

Найголовніше: надію! Надію, що війна закінчиться швидко, надію, що чоловіка повернуть додому за обміном у найближчій час.  ‍

3. Jakie są Twoje plany i oczekiwania na rok 2024?

Niech ta wojna się skończy, a mój ukochany mąż wróci do domu. Chcę być wolna w swoich pragnieniach i te pragnienia realizować. Mam wiele planów na 2024 rok, w tym znalezienie ciekawej pracy, ponieważ moja praca jako pracownika socjalnego kończy się w 2023 roku. Planuję również podszlifować swój czeski.

4. Jak będziesz świętowała Nowy Rok?

Marzenie - Paryż, nigdy tam jeszcze nie byłam. Jadę tam ze względu na wyjątkową energię tego miasta, by mieć siłę na kolejny rok.

5. Jakie zdanie najbardziej zapadło Ci w pamięć? Zdanie, które często powtarzasz?

"Cud czeka na nas gdzieś na skraju rozpaczy".

Łesia Szelest

47 lat, dziennikarka, Holandia.

Dyrektorka stacji radiowo-telewizyjnej "Trostianiec" w Trostiańcu, w obwodzie sumskim. Jest mężatką, ma dwoje dzieci.

1. Co przyniósł Ci rok 2023? Jakie są Twoje osiągnięcia, ważne dla Ciebie wydarzenia, sukcesy?

W kwietniu 2022 roku przeprowadziłam się z rodziną ze Lwowa do północnej Holandii. Pracowałam w zakładzie produkcji warzyw - osiem godzin dziennie, w zimnie, bardzo ciężka praca fizyczna. Ale w sierpniu 2023 roku wróciłam do Ukrainy, ponieważ zaoferowano mi bardzo odpowiedzialne stanowisko dyrektorki stacji "Trostianiec". Uznałam, że muszę przydać się mojemu krajowi. Ta decyzja nie była łatwa, bo musiałam na jakiś czas opuścić moje dzieci. Zostały z babcią w Holandii, tam było bezpiecznie. Regularnie komunikujemy się przez wideo, chodzą do szkoły, znają angielski i uczą się holenderskiego. Są szczęśliwe.

Jestem dumna z mojej nowej pracy: tworzymy programy o wojsku, filmy o poległych bohaterach i ich rodzinach, wolontariuszach oraz o życiu w nieokupowanym mieście przy linii frontu, 30 kilometrów od granicy z Rosją. Opowiadamy o tym, jak udaje się przetrwać jego mieszkańcom i odzyskać siły. Pomagamy zbierać fundusze na pomoc ukraińskim siłom zbrojnym.

Wśród moich osiągnięć mogę również wymienić to, że moje cztery opowiadania zostaną włączone do zbioru i wkrótce opublikowane. Poza tym lokalna gazeta w Trostianets opublikowała obszerny wywiad ze mną. Zaczęłam też prowadzić serię programów z psychologiem, co jest dla mnie nową rolą. Uczę się angielskiego i robię duże postępy.

Jestem dumna, że mieszkam w domu moich rodziców i mam możliwość wspierania mojej starszej matki, aby jej życie było szczęśliwsze i mniej samotne. Jestem też dumna z tego, że spotykam ludzi, którzy znali, pamiętają i szanują mojego ojca Ołeha Szelesta. Przez czterdzieści lat pracował jako dziennikarz w stacji "Trostianiec". Zmarł w 2017 roku.

2. Co straciłaś w 2023 roku?  

Moim największym smutkiem jest to, że ja i moje dzieci mieszkamy w różnych krajach. I świadomość, że wojna może potrwać jeszcze długo i trzeba być na nią psychicznie przygotowaną.  

W porównaniu z europejskimi dochodami, moje dochody stały się niższe, ale rozumiem swoją misję. Dokonałam świadomego i oczywiście słusznego wyboru, wracając do Ukrainy.

3. Jakie są Twoje plany i oczekiwania na rok 2024?

Planuję zabrać moje dzieci do Ukrainy i mam nadzieję, że tu będzie bezpiecznie. Moje opowiadania zostaną opublikowane w zbiorach literackich. Planuję nadal pisać na blogu o swoim życiu i być może zacząć pisać książkę. Czytelnicy proszą mnie o to od dłuższego czasu. Chcę kontynuować pracę w spółce telewizyjno-radiowej i rozwijać lokalną telewizję.

4. Jak będziesz świętowała Nowy Rok?

Odwiedzę moje dzieci w Holandii, a stamtąd polecimy do Portugalii.

5. Jakie zdanie najbardziej zapadło Ci w pamięć? Zdanie, które często powtarzasz?

Ukraiński publicysta Witalij Portnikow powiedział, że my, Ukraińcy, będziemy musieli przyzwyczaić się do myśli, że cień śmierci będzie w pokoju obok nas przez wiele lat. Sama najczęściej mówiłam: "Kocham cię" - swoim dzieciom, matce i mężowi.

Olga Awramienko

40 lat, menedżerka HR, od marca 2022 roku mieszka z córką we Francji.

1. Co przyniósł Ci rok 2023? Jakie osiągnięcia, ważne wydarzenia, sukcesy?

Moja córka poszła do liceum, a ja na Uniwersytet ILCF, gdzie intensywnie uczę się francuskiego. Znalazłam bratnią duszę. Jest Belgiem, od dawna mieszka we Francji. Zostaliśmy sobie przedstawieni przez wspólnych znajomych, a on, podobnie jak ja, przez wiele lat był sam i szukał miłości.

Miałam też pewną historię. Kiedy przyjechałam do Francji, podejmowałam każdą pracę, którą mogłam dostać: pracowałam na lotnisku, w barze i sprzątałam - bo musiałam wynająć mieszkanie. Później znalazłam pracę w piekarni, pracowałam tam przez sześć miesięcy. I chociaż sama praca nie była trudna, to było piekło. Właścicielka zachowywała się bardzo dziwnie: krzyczała na wszystkich, rzucała w nich przedmiotami itp.

Moja cierpliwość się wyczerpała i zdecydowałem się odejść, ale zwolnienie zamieniło się w siedem kręgów piekła, ponieważ właścicielka piekarni nie oddawała mi dokumentów przez trzy miesiące. Musiałam wynająć prawnika, chodzić do sądów i zgromadzić grubą stertę dokumentów. Ale wygrałam, dostałam to, czego chciałam, a nawet odszkodowanie pieniężne.

To zwycięstwo bardzo mnie zainspirowało. Inni Ukraińcy, których znam, również są zainspirowani. Gdziekolwiek jesteśmy, bez względu na to, jak bardzo boimy się obcych krajów, ich systemów i praw, nie możemy się poddawać. Musimy walczyć o to, co mamy, z godnością i wytrwałością.

2. Co straciłaś w 2023 roku?  

Bliski związek z moim krajem. W 2022 roku tak bardzo chciałam wrócić do domu, tęskniłam za nim, codziennie płakałam i myślałam: "Gdybym tylko mogła wrócić!". W 2023 roku przyzwyczaiłam się do myśli, że moje życie toczy się we Francji. Pomogli mi przyjaciele z kręgu osób, które uciekły przed wojną, francuscy znajomi i chyba ludzka natura, bo codzienne wyzwania i zadania odciągają mnie od bolesnych myśli.  

3. Jakie są Twoje plany i oczekiwania na rok 2024?

Liczę na to, że nauczę się francuskiego do poziomu C1 i znajdę dobrą pracę, która mnie zainspiruje.

4. Jak będziesz świętowała Nowy Rok?

W Belgii z moim ukochanym, jego rodzicami, siostrą, bratem i dziećmi, czyli jego córką i moją córką.

5. Jakie zdanie najbardziej zapadło Ci w pamięć. I jakie sama często powtarzasz?

"Uwierz w siebie, w swoje przeznaczenie, w swoją siłę, a wszystko się spełni".

Ałła Szorina

Kierownik projektu. Od kwietnia 2022 roku mieszka w Danii.

Pracuje dla duńskiej firmy IVAEKST i europejsko-ukraińskiego hubu biznesowego w Kopenhadze. Jest matką dwójki dzieci.

1. Co przyniósł Ci rok 2023? Jakie osiągnięcia, ważne wydarzenia, sukcesy?

Czuję się tak, jakby rok 2023 przypominał 5-7 zwykłych lat: akademik dla Ukraińców w Danii, w którym mieszka ponad 200 osób z traumą wojenną, ciągłe napięcie wynikające z różnic między kulturą duńską i ukraińską oraz poczucie, że po prostu nie ma wystarczająco dużo energii i czasu, aby zrobić wszystko.

Moje ciało jest w Kopenhadze, ale serce na Ukrainie. Przez cały rok szukałem dowodów na to, że zwycięstwo nadchodzi. Każdego dnia przez dwie godziny w drodze do i z pracy słuchałam opinii ekspertów na temat sytuacji w Ukrainie, a następnie szukałam podcastów i wykładów motywacyjnych na temat radzenia sobie ze stresem związanym z tymi informacjami. W Danii istnieje bardzo silny społeczny standard mówienia o dobrych rzeczach, bycia pozytywnym, szczęśliwym i zainspirowanym. Ale jak mogę być zainspirowana, gdy moi przyjaciele i koledzy giną na froncie, a mój telefon ciągle dzwoni z ostrzeżeniami o nalotach, których nie wyłączam, bo moja rodzina, przyjaciele i rodzice tam są?  

Jednocześnie życie w dwóch światach nauczyło mnie bycia pozytywną i aktywną w nowym duńskim społeczeństwie. Kolejnym moim atutem są podobnie myślący ludzie, których miałam szczęście poznać dzięki wolontariatowi. Organizujemy wydarzenia, które są ważne dla ukraińskiej społeczności w Danii (Dzień IT z Microsoftem, wydarzenia kulturalne) i staramy się zbierać datki dla Ukrainy.

Sukces i radość? Od stycznia moja córka Sniżana rozpoczęła naukę w kopenhaskim gimnazjum. Bardzo jej się to podoba. I cieszę się, że po trudnym okresie w zeszłym roku, kiedy walczyliśmy z duńskim systemem o prawo ukraińskiego dziecka do ukończenia ukraińskiej szkoły online, teraz plan jej edukacji jest stabilny.

Obie kontynuujemy naukę duńskiego. Mała Dania stała się niezawodną przyjaciółką Ukrainy w tej wojnie. A ja uczę się języka z szacunku dla wkładu Duńczyków w pomoc naszemu krajowi.

2. Co straciłaś w 2023 roku?

Zdolność do marzeń. Próbowałam zachować list z marzeniami i pragnieniami, ale się nie udało. W Kopenhadze miałam okazję spotkać znanych ludzi, strategów w polityce międzynarodowej. Pytałam ich: "Dlaczego?" i "Kiedy?", lecz nie słyszałam odpowiedzi, których oczekiwałam.

Pracując w centrum wolontariatu na przedmieściach Kopenhagi spotkałam setki Ukraińców, którzy, podobnie jak moja córka i ja, przybyli do Danii tylko z plecakiem. Słuchałam historii ludzi, spontanicznych wyznań o tym, jak zaczęła się dla nich ta cholerna wojna, gdzie byli, co widzieli, jak uciekli i jak przedostawali się po 24 lutego do tego centrum wolontariatu, gdzie dostawali garnek lub letnie buty. Słuchałam opowieści o Mariupolu, Siewierodoniecku, Kijowie, Chersoniu, Charkowie, o dziesiątkach nienazwanych miast i wsi, o bardzo dramatycznych wydarzeniach. To pewnie także z tego powodu straciłam optymizm, umiejętność bycia lekką i radosną.

3. Jakie są Twoje oczekiwania na rok 2024?

Z niecierpliwością czekam na zwycięstwo Ukrainy. Wraz z moimi kolegami planuję wdrożyć szereg projektów edukacyjnych dla naszych współobywateli w Danii i Ukrainie, które pomogłyby zorganizować współpracę z wykorzystaniem zasobów duńskiego społeczeństwa. W 2024 roku chciałbym jechać na wakacje nad ciepłe morze i po raz pierwszy od początku wojny doczytać do końca przynajmniej jedną książkę.

4. Jak będziesz świętowała Nowy Rok?

Boże Narodzenie i Nowy Rok planuję spędzić w domu w Kijowie.

5. Jakie zdanie najbardziej zapadło Ci w pamięć? Zdanie, które często powtarzasz?

"To nie jest na zawsze"...

Jej obrazy znajdują się w kolekcjach rodziny Clintonów, Brada Pitta, George'a Clooneya, Sophii Loren i Nicolasa Sarkozy'ego. W jej żyłach płynie królewska krew, a jej twarz została uwieczniona na Pomniku Niepodległości na Majdanie. Kristina Katrakis jest amerykańską artystką i właścicielką galerii, a także ambasadorką Funduszu Narodów Zjednoczonych w Ukrainie. Jako obywatelka USA mogła uciec przed wojną za ocean. Zamiast tego wraz z mężem zorganizowała centrum pomocy humanitarnej w Worochcie, gromadziła też fundusze i dostarczała niezbędne artykuły z zagranicy. Dzięki jej pracy pomoc otrzymało już ponad sto tysięcy osób. W tym samym czasie Kristina i jej zespół pracowali z entuzjazmem przez prawie dwa lata, nie otrzymując ani grosza za swoją pracę.

Teraz zakrojona na szeroką skalę międzynarodowa misja "Be the light" dostarcza niezbędne produkty przesiedleńcom wewnętrznym w różnych częściach Ukrainy, pomaga jednostkom wojskowym, ratuje zwierzęta z okupowanych terytoriów i linii frontu itp. Kristina i jej mąż Roman wielokrotnie podróżowali na linię frontu, ewakuując ludzi i wyprowadzając konwoje spod ostrzału. Niedawno Forbes Baltics uznał Kristinę Katrakis za jedną z najbardziej wpływowych osób o bałtyckich korzeniach na Ukrainie.

Kiedy mój syn Marko przejeżdża obok steli na Majdanie, zawsze mówi: "O, mama!"

Дарія Горська: Христино, вітаю з черговою нагородою. У Forbes Baltics вас включили завдяки дідусю — литовському історику і археологу Симону Гедиміну-Пільке. До того ж у ваших жилах тече кров останнього короля Грузії та Вірменії, королів Сардинії та П’ємонту, грецьких і українських митців, польських принців і графів...

Kristina Katrakis: Jestem jak ketchup Heinz 57, w którym jest wiele różnych przypraw. Jestem bardzo dumna z mojej rodziny, moich przodków, w szczególności z polskich przodków. To starożytny ród Rzewuskich, byli bogatsi niż sam król i finansowali wiele historycznych kampanii wojskowych. Moja praprababka Ewelina Hańska była żoną Honoré de Balzaca i dzięki niej teksty Balzaca zostały zachowane i opublikowane. Majątek Eweliny znajdował się we wsi Wierchiwnia w obwodzie żytomierskim. W czasach sowieckich rodzina została rozstrzelana przez bolszewików, a naprzeciwko posiadłości wzniesiono pomnik Lenina. Ilekroć zwracałam się do różnych struktur z prośbą o usunięcie tego pomnika, nikt nie reagował. Więc sami rozwaliliśmy go młotami kowalskimi. Mam nadzieję, że kiedyś stanie tam pomnik Eweliny i Balzaka.

ДГ: Ви говорите польською?

KK: Płynnie. Od dzieciństwa rozmawiałam po polsku z jedną babcią, po grecku z drugim dziadkiem i po ukraińsku z moim ojcem. Co tydzień ojciec uczył mnie nowego wiersza Tarasa Szewczenki, a w niedzielę musiałam go recytować przed pomnikiem tego poety. W ten sposób nauczyłam się "Kobziarza" [tomik wierzy i ballad romantycznych Szewczenki - red.]. Ale ponieważ od dziesiątego roku życia mieszkałam w Stanach Zjednoczonych (mój ojciec został zaproszony do stworzenia dużego pomnika w Chicago i cała rodzina się tam przeprowadziła), myślę głównie po angielsku - studiowałam i pracowałam w Ameryce. Kiedy więc w 2011 roku wróciłam do Kijowa, musiałam nauczyć się ukraińskiego od nowa.

ДГ: Ваш батько Анатолій Кущ ліпив монумент «Незалежність» з вас. У сестри Либіді теж ваше обличчя. Коли бачите ці пам’ятники, впізнаєте в них себе?

KK: Nie myślę o tym. Ale mój syn Marko, kiedy przejeżdża obok steli na Majdanie, zawsze mówi: "O, mama!". Z zewnątrz wygląda to zabawnie.  

Maria Prymaczenko dała mi swój obraz i powiedziała: "To jest czerwona bestia, która połknęła gwiazdy". Wkrótce wybuchła elektrownia atomowa w Czarnobylu

ДГ: Ви малюєте з двох років. Коли батьки почали помічати ваші здібності до образотворчого мистецтва?

KK: Byłam dziwnym dzieckiem. Nie chodziłam do przedszkola, uwielbiałam szachy, wygrywałam turnieje nawet z dorosłymi. Uwielbiałam książki, przeczytałam "Iliadę" i "Odyseję" w wieku czterech lat. Rysowanie było moim pierwszym językiem i używałam go do przekazywania światu swoich myśli.

ДГ: А коли вам було шість, стався Чорнобиль, який поділив ваше життя на «до» і «після», адже ваша родина мешкала зовсім поруч з ЧАЕС…

KK: Mieszkaliśmy w Oranomie, który znajdował się na skraju 30-kilometrowej strefy wokół reaktora. Wioski położone bliżej zostały ewakuowane, nasza nie. Byłam dzieckiem i wydarzenia w Czarnobylu wydawały mi się czymś niesamowitym, wręcz mistycznym. Na krótko przed wypadkiem to, że do niego dojdzie, przewidziała sama Maria Prymaczenko [sławna ukraińska malarka ludowa - red.]. Przyszłyśmy z mamą zobaczyć tę artystkę - Maria wyszła nam na spotkanie, taka piękna, niebieskooka, już o kulach. Dała mi swój obraz i powiedziała: "Patrz, to czerwona bestia, która połknęła gwiazdy". Wkrótce po tym eksplodował czwarty blok energetyczny elektrowni atomowej w Czarnobylu. Cenię ten obraz Prymachenko i uważam Czarnobyl za bestię, która połknęła gwiazdy.

W noc wypadku wydarzyła się jeszcze jedna dziwna rzecz: nietoperz wleciał do naszego domu i zaplątał się w moje włosy, polała się krew. Mój grecki dziadek powiedział, że to bardzo zły znak. Rano zobaczyłam, że trawa na polu stała się srebrna. Błyszczała w słońcu!

Dopiero teraz zdajemy sobie sprawę, że był to pył radiacyjny. Wtedy nikt nic nie wiedział, krowy były wypuszczane na pastwiska, piliśmy ich mleko... Tydzień później pojawiły się u mnie poparzenia od promieniowania, rany, które się nie goiły. Potem spuchło mi gardło, guzy mnie dusiły - zaczęłam mieć problemy z tarczycą. Razem z innymi chorymi dziećmi zostałam przewieziona do Lwowa - bez rodziców. Szpitale nie chciały nas przyjąć, bo byliśmy ofiarami Czarnobyla. Po drodze konwojenci kilkakrotnie zatrzymywali autobus, zmuszali nas do rozbierania się, polewali zimną wodą z węży, podawali jod i kors. Pamiętam urządzenie, które mierzyło u mnie skumulowaną dawkę promieniowania - strasznie świeciłam. Przeszłam operację tarczycy, po której mama przez kilka tygodni trzymała mnie w ramionach, żebym się nie wykrwawiła na śmierć. Jestem jej niezmiernie wdzięczna za opiekę nade mną.

Konsekwencje Czarnobyla odczuwałam przez całe życie. Przez długi czas nie mogłam zajść w ciążę, potem poroniłam, a kiedy w końcu urodziłam dziecko, zmarło szóstego dnia z diagnozą "czarnobylskie serce" - było pełne maleńkich dziur. Bardzo ciężko przeżyłam tę stratę - również dlatego, że mój ówczesny mąż zostawił mnie w szpitalu z umierającym dzieckiem. Złożyłam pozew o rozwód. By nie zwariować, pisałam, przelewałam swój ból na obrazy. Moja seria "Zona" była wystawiana w największych muzeach na świecie i zdobyła międzynarodową nagrodę "Freedom to create".

ДГ: Кожна ваша серія — це історія кохання, болю, втрати. Чи не важко вам продавати свої роботи? Як ви відриваєте їх від серця?

KK: Dla mnie malowanie obrazu jest jak noszenie dziecka i rodzenie. Ale oderwanie go ode mnie nie boli. Kiedy obraz jest skończony, przestaje dla mnie istnieć, pozwalam mu odejść w świat, tak jak pozwalam odejść moim dorosłym dzieciom. Nie mam w domu żadnych swoich prac, z wyjątkiem tych, nad którymi pracuję. Bo jeśli wiszą na ścianach, zawsze będę myśleć o tym, co można by poprawić. A to irytujące. Obraz musi iść w świat i spełniać swoją misję - wywoływać w ludziach emocje. Nie zrobi tego w moim domu.

ДГ: Ваші роботи є в колекціях видатних голлівудських акторів, президентів України, США, Франції. Чи є покупець, яким пишаєтесь найбільше?

KK: Zazwyczaj po prostu dowiaduję się od dealerów, że jakaś celebrytka kupiła moją pracę. To oczywiście miłe, ale czasami pasywna relacja artysta-kupujący przeradza się w coś więcej. Tak było na przykład z Mary Lambert [słynną hollywoodzką reżyserką i twórczynią teledysków, która kręciła teledyski m.in. Madonny - red.]. Czuła moją serię "Zona" głęboko, jak nikt inny. Mary stała się moją przyjaciółką i kreatywną partnerką. Zamierza nakręcić serial o Czarnobylu na podstawie wspomnień dzieci z Silver Fields, które zostały opublikowane w USA. Pracowałam jako dyrektorka artystyczna przy jej filmach. Inną podobnie myślącą osobą jest żona piosenkarza Bono Ali Hewson, która założyła międzynarodową organizację Chernobyl Children International w Irlandii. To dla mnie bardzo ważne, ponieważ po utracie dziecka też dużo pracowałam, pomagając dzieciom dotkniętym skutkami katastrofy w Czarnobylu.

Znam kobietę, która uratowała dziesiątki ludzi z konwoju ostrzelanego przez Rosjan

ДГ: Христино, чому ви вирішили переїхати з Америки в Україну?

KK: Po rozwodzie z pierwszym mężem i śmierci dziecka mieszkałam w Grecji, malując kościół św. Mikołaja na wyspie Milos. Odebrałam telefon z Kijowa i zostałam zaproszona do objęcia stanowiska kuratorki muzeum sztuki współczesnej. Nic mnie nie powstrzymywało: skończyłam malować kościół i pojechałam do Ukrainy. To tu poznałam mojego obecnego męża Romana.

ДГ: В музеї?

KK: Nie, w domu (śmiech). Potrzebowałem dokumentu przetłumaczonego na niemiecki, a Roman jest lingwistą i właśnie wrócił z Monachium. Polecili go nasi wspólni znajomi. Od pierwszego wejrzenia, od pierwszej filiżanki kawy, poczuliśmy się tak, jakbyśmy znali się całe życie. Rok wcześniej Cyganka z wyspy Milos przepowiedziała mi tę miłość. Powiedziała: "Twój mąż przyjdzie do twojego domu". "A kim on będzie, hydraulikiem czy elektrykiem?" - roześmiałam się. "Nie - ona na to - poznasz go przez wspólnych znajomych". I tak się stało. Jesteśmy małżeństwem od dziesięciu lat. Nasz syn Mark ma osiem lat. Dla naszej rodziny jest Bożym błogosławieństwem .

Nawiasem mówiąc, to właśnie inicjatywa Romana zapoczątkowała ruch wolontariuszy, który później przerodził się w międzynarodową misję pomocy Ukraińcom "Be the Light".

A stało się to tak: 24 lutego o 5 rano naszego sześcioletniego syna Marko obudziły wybuchy: "Mamo, co to jest?". "Wojna, synku". Następnego dnia wyjechaliśmy do zachodniej Ukrainy. Jedynym miejscem, w którym udało nam się znaleźć nocleg, była Worochta. Rano Roman poszedł do miasta kupić jedzenie, ale półki w sklepach były puste. A ludzie przychodzili i przychodzili...

Pierwszego dnia przybyło dwa tysiące uchodźców wewnętrznych, tydzień później było ich już pięć tysięcy. Roman powiedział: "Musimy utworzyć punkt pomocy i wykorzystać wszystkie nasze kontakty i zasoby. W przeciwnym razie wkrótce w mieście zapanuje głód". Wokół nas zebrało się wielu ludzi, zarówno miejscowych, jak przyjezdnych z Mariupola, Melitopola i Enerhodaru. W Worochcie nadal znajduje się magazyn, w którym ludzie z kartami osób wewnętrznie przesiedlonych mogą dostać wszystko, czego potrzebują: rzeczy, żywność, produkty higieniczne, ubrania. Wspólnie z lokalnymi władzami udało nam się przekształcić ośrodek rekreacyjny w stałe, bezpłatne miejsce zakwaterowania dla takich osób. Zapewniamy trzy posiłki dziennie oraz opiekę medyczną dla chorych i starszych. Worochta to prawdziwy kurort. Jednak nie da się tam zatrzymać ludzi na lata, dlatego teraz staramy się powoli angażować przesiedleńców w prawdziwe życie, pracę i wolontariat. Wielu z tych, którym pomogliśmy, teraz też chce pomagać.

Jestem bardzo dumna także z tego, że do naszej misji dołączyli ukraińscy ministrowie i urzędnicy wysokiego szczebla, znany producent i aktor Andy Cohen oraz producent Charles Wessler, który zdobył Oscara za film "Green Book". I nasz głównodowodzący Walerij Załużny, z którego wsparciem nasza misja może pomóc nie tylko cywilom, ale także żołnierzom na froncie.

Poza działalnością centrum humanitarnego w Worochcie - dostarczamy pomoc: żywność, leki, produkty higieniczne do innych regionów. I sami tam jeździmy, by dostarczyć te rzeczy osobom, które ich potrzebują. Tam, gdzie jest niebezpieczeństwo - Kostantyniwka, Kupiańsk, Czasiw Jar, Bahmut - mój mąż jedzie ze swoim zespołem, a ja zostaję z dzieckiem. Roman jest koordynatorem kryzysowym ONZ i inicjatorem wielu projektów. Pracuje również w wywiadzie międzynarodowym. Innymi słowy, to on utrzymuje naszą rodzinę. Ja od prawie dwóch lat od Fundacji ONZ za moją pracę wolontariacką nie dostałam nic.

Kiedyś z powodzeniem pracowałam jako artystka, kuratorka i koordynatorka projektów. Jednak od dwóch lat nie jestem w stanie tego robić, ponieważ każdy dzień jest teraz poświęcony misji.  

ДГ: Але ж ви все одно пишете?

KK: Obecnie pracuję nad nową serią prac poświęconych doświadczeniom wojennym. Nasze archiwum zawiera niesamowite historie, o których w odpowiednim czasie dowie się cały świat. Na przykład o konwoju, który został ostrzelany w pobliżu Makarowa. Byli w nim starsi ludzie i samochody z napisem "DZIECI", ale to nie powstrzymało Buriatów, którzy otworzyli ogień z czołgów i transporterów opancerzonych. Jedna babcia została tak poraniona, że części jej ciała poleciały na wnuki. Kiedy wyciągnięto ją z samochodu, jeszcze żywą, błagała: "Dobijcie mnie". Jeden z wrogów odpowiedział: "Nie, nie jesteśmy mordercami". A swojemu towarzyszowi powiedział: "Ona nie dożyje poranka". "Kim ty jesteś, żeby decydować, jak długo mam żyć!?" - oburzyła się ta piękna, starsza kobieta. I przeżyła, na przekór wrogowi. Teraz jest w Niemczech ze swoją rodziną.

Była też inna historia, Oleny Samojlenko, która w pojedynkę wyprowadziła cały konwój spod ostrzału. Miała 33 lata, pochodziła ze Zdviżywki. Rosjanie najechali ich wioskę, czołgi stały na każdym podwórku. Ludzie ukrywali się w piwnicach przez dwa tygodnie i zaczęli głodować. Potem ci, którzy mieli małe dzieci, próbowali w nocy uciekać do tych, w których gospodarstwach były krowy, ale zostali postrzeleni w nogi. Nie mieli nic do stracenia, więc postanowili wyjechać w konwoju. Wtedy nie mogliśmy do nich dotrzeć, te osady były pod kontrolą Czeczenów. W pobliżu Makarowa konwój znalazł się pod ostrzałem. Żaden z tych w pierwszych samochodach nie przeżył - zostali po prostu rozerwani na strzępy. Ich szczątki wyciągano z samochodów i zakopywano przy drodze, a rannych zostawiano na ziemi, by umarli. Pewna kobieta postanowiła spróbować uratować ocalałych. Jej mąż miał roztrzaskaną głowę, najstarszy syn był w szoku. Była przerażona, że Rosjanie zgwałcą i zabiją jej córkę - nastolatkę, prawdziwą piękność. Jej najmłodsze dziecko miało trzy lata. Przekradła się więc nocą przez trzciny do sąsiedniej wioski i zabrała ze sobą tylu, ilu mogła. Ale jak zabrać tych, którzy nie mogą chodzić? Zaryzykowała życie i poszła negocjować z Rosjanami, by pozwolili jej zabrać rannych. Przekonała ich, dali jej nawet samochód! Zaciągnęła dzieci i dorosłych - rannych i krwawiących - do samochodu, usiadła za kierownicą i zawiozła ich do szpitala. A potem wracała po innych. Odbyła pięć lub sześć takich podróży i uratowała cały konwój. Sama. Takie historie pozostają w pamięci na zawsze.

Podobnie jak historia o strażnikiem granicznym. Proszę sobie tylko wyobrazić: trzeciego dnia wojny spotykamy naszą pierwszą ciężarówkę z pomocą humanitarną na granicy z Rumunią. Strażnik graniczny, patrząc na nasze paszporty - mój i mojego sześcioletniego syna - pyta: "Co tu robicie, jesteście Amerykanami. Dlaczego nie wyjedziecie?". "I co, zostawić wszystkich na śmierć, wyjechać z Ukrainy? Kto nam pomoże, jeśli wszyscy wyjadą?" Byłam zaskoczona: ten dorosły mężczyzna nagle... zaczął płakać.

ДГ: Варіант виїзду ви взагалі не розглядали?

KK: Pomogliśmy w wyjeździe wielu rodzinom, ale sami zdecydowaliśmy się zostać. To był świadomy wybór dla wszystkich, nawet dla Marka. Już na początku odbyłam z nim poważną rozmowę i zapytałam wprost, czy chce, abym wywiozła go za granicę. Powiedział, że zostanie z tatą i będzie bronił Ukrainy. I tak się stało. Jest z nami już od dwóch lat, rozładowuje ciężarówki i dostarcza rzeczy dzieciom, które przyjechały ze wschodu. Patrząc im w oczy, słuchając ich historii, zawsze mówi: "Mamo, nie możemy teraz nigdzie jechać. Jest jeszcze tylu ludzi, którym trzeba pomóc! Kiedy wojna się skończy, pojedziemy nad morze". Mark ma nawet medal od Załużnego za pomoc Ukrainie. Nasz syn ma własną misję i jesteśmy z niego bardzo dumni, dlatego nawet nie mówimy o wyjeździe do USA. Dziennikarze nazywają mnie "symbolem Ukrainy", ponieważ stela "Niepodległość" ma moje rysy. Więc niech mi pani odpowie: Jeśli ja, symbol kraju, ucieknę, to co stanie się z Ukrainą?

Od 18 lat pomaga potrzebującym. Adriana Porowska jest znaną w Polsce pracowniczką socjalną, dyrektorką Kamiliańskiej Misji Pomocy Społecznej i wolontariuszką. Przed inwazją na pełną skalę ratowała bezdomnych w Warszawie. Po wybuchu wojny pomagała Ukraińcom, którzy uciekli do Polski przed rosyjskimi bombami. I ciągle to robi.

Natalia Żukowska: W Warszawie wzrosła liczba bezdomnych. Wśród nich są m.in. Ukraińcy. Kim są ci ludzie? Dlaczego wybierają takie życie?

Adriana Porowska: Nikt nie wybiera bezdomności. Często są to ludzie z problemami psychicznymi. Nie mają siły woli i chęci walki o poprawę swojego losu. Wielu osobom, które przyjeżdżają do Polski, by ukryć się przed wojną, jest bardzo ciężko. Nie mówią po polsku, niektórzy stracili majątek, a nawet krewnych. Nie mają poczucia bezpieczeństwa. Do niedawna takie osoby miały zapewnione mieszkania tymczasowe. Teraz jednak takich możliwości jest coraz mniej. Ceny wynajmu w Polsce, a zwłaszcza w Warszawie, drastycznie wzrosły. Za małe mieszkanie o powierzchni 40 metrów kwadratowych trzeba zapłacić cztery tysiące złotych. Do tej kwoty należy doliczyć tzw. kaucję za miesiąc lub nawet dwa. Czyli, aby wynająć mieszkanie, człowiek musi mieć 10 tysięcy złotych. Dla wielu ludzi jest to bardzo trudne. Inną kategorią osób, które trafiają na ulicę są osoby uzależnione od alkoholu i narkotyków. Tutaj staramy się zaangażować pomoc psychologiczną i terapeutyczną. Przy okazji szukamy specjalistów mówiących po ukraińsku, żeby ludzie mogli rozmawiać o swoich problemach w ojczystym języku.

NŻ: Pomagacie uchodźcom z Ukrainy od początku wojny. Jak ta pomoc wyglądała?

AP: Od pierwszych dni wojny byłam na Dworcu Zachodnim i koordynowałem pracę. Wyobraź sobie, że codziennie spotykaliśmy tam od 8 do 10 tysięcy ludzi. Potrzebowali prawie wszystkiego. Ci ludzie siadali na ławce lub na swoim dobytku i mówili: "Nie wiem, co dalej robić". Byli też tacy, którzy chcieli wyjechać do innego kraju europejskiego do swoich krewnych lub tych, którzy zaoferowali im azyl. Im również pomagaliśmy. Ale pewnego dnia zauważyłam, że wokół panował chaos: wszyscy gdzieś biegali i nie było jasne, kto tu rządzi. Tak wpadłam na pomysł, by podzielić wolontariuszy na trzy grupy. Najważniejsi byli ci, którzy mówili po ukraińsku lub rosyjsku. Ci ochotnicy nosili czerwone kamizelki. Niebiescy to ci, którzy pomagali nosić walizki i wspierali osoby niepełnosprawne. Wolontariusze w zielonych kamizelkach podchodzili i oferowali pomoc na miejscu. Mieliśmy ulotki z mapą dworca, na której zaznaczone były miejsca z darmowym Wi-Fi, toalety, punkty wydawania kart telefonicznych, punkty z jedzeniem i herbatą oraz miejsca odpoczynku.

NŻ: Spotkała Pani tysiące ludzi. Jaka historia zrobiła na Pani największe wrażenie?

AP: Kiedyś na dworcu autobusowym zatrzymała mnie starsza kobieta. Miała ponad 80 lat. Ledwo mogła chodzić. Chwyciła za rękę i poprosiła, żebym pomogła jej nieść bagaż. Okazało się, że jej autobusu nie było. Myślała, że odjechał. Krzyczała, że są w nim dzieci. Wyobraź sobie: stacja jest ogromna, panuje duży ruch, a jej autobus odjechał. Po 40 minutach szukania okazało się, że zaparkował w innym miejscu. Czekały w nim wnuki babci: najstarszy wyglądał na 10 lat, mieli wiele rzeczy, w tym materac przewiązany sznurkiem.Pamiętam też 20-letnią dziewczynę. Spotkaliśmy ją na dworcu, jechała do Paryża do mężczyzny, któego poznała w mediach społecznościowych. Zapytałam: - Czy to na pewno jest dobry pomysł, żeby jechać do kogoś, kogo nie znasz? Nie wiesz, kim jest. Na szczęście zadzwoniła do rodziców: - Oni też uważają, ze to zły pomysł.Co mam robić?Miała tylko jeden mały plecak, w nim najpotrzebniejsze rzeczy. Znależliśmy jej mieszkanie, pracę i szkołę.
W podziękowaniu przyniosła mi ukraińską tabliczkę czekolady. Jak mogłam się nie rozpłakać? W końcu wyjechała do Holandii. Nadal utrzymuję z nią kontakt. Takich historii jest wiele.
 

NŻ: Jak zmienił się stosunek Polaków do Ukraińców?

AP: W rzeczywistości stosunek do Ukraińców się nie zmienił. Są tylko ludzie, którzy mają tendencję do pisania negatywnych komentarzy, na przykład w mediach społecznościowych. Kiedy je widzę, od razu piszę, co myślę. Staram się reagować i pokazywać, że to nie jest opinia większości Polaków. Nie zdziwiłabym się, gdyby ci, którzy piszą negatywne rzeczy o Ukraińcach, byli przedstawicielami rosyjskiej propagandy. Ich celem jest sianie paniki i wrogości między Polakami a Ukraińcami. Chcą pokazać, że Ukraińcy nas wykorzystują albo że Polacy krzywdzą Ukraińców. Wszyscy wiemy, że w każdym kraju są dobrzy i źli ludzie. Tak jak w Polsce i w Ukrainie.

NŻ: Według najnowszych badań społecznych prawie 70% Polaków popiera przyjęcie uchodźców z Ukrainy, a 25% jest temu przeciwna. Takie są są wyniki sondażu CBOS. Jak Pani zdaniem wygląda obecnie sytuacja z poparciem Polaków dla Ukraińców?

AP: Wciąż jesteśmy na Dworcu Zachodnim w Warszawie. Mamy zgodę wojewody mazowieckiego. Wraz z początkiem zimy liczba Ukraińców podróżujących do Polski może wzrosnąć. Będziemy obecni na dworcu co najmniej do końca lutego. Obecnie potrzeby i zakres pomocy są różne. Generalnie pomagamy w nauce języka polskiego i znalezieniu pracy. Mamy ukraińską przestrzeń coworkingową. Zorganizowaliśmy miejsca pracy dla dziewczyn z Ukrainy. Wynajęłyśmy pokój i teraz pracuje tam fryzjerka, dziewczyny robią manicure, jest kosmetyczka. Kobiety mogą zarabiać pieniądze. Kiedy przychodzę do nich na kawę, robię sobie paznokcie. Mamy też możliwość wynajmowania mieszkań dla kobiet z dziećmi. To wszystko dzięki mojemu projektowi z Tajwanem. Jesteśmy organizacją katolicką, ale zaprzyjaźniliśmy się z buddystami, którzy przekazują pieniądze na pomoc kobietom z Ukrainy. Mamy kilka takich mieszkań. Spotykaliśmy też czasem nastolatki bez opieki na dworcu. W Polsce, zgodnie z prawem, dzieci poniżej 18 roku życia są nieletnie. Takie dzieci mogą więc zostać objęte dozorem policyjnym. Ale żeby tego uniknąć, czasami zabierałam je do swojego domu. Później przyjeżdżali po nie rodzice.

NŻ: Czy przybywają teraz nowi uchodźcy? Kim są i skąd pochodzą?

AP: Trzy tygodnie temu tak było. Jednak teraz nie wszyscy proszą o pomoc wolontariuszy. Czasami ktoś przychodzi na herbatę, po kanapkę lub po prostu odetchnąć, wydrukować bilet i porozmawiać. Czasami ktoś przychodzi tylko zmierzyć ciśnienie krwi lub wziąć tabletkę na ból głowy. Każdego dnia przychodzi około 160 osób. Niektórzy wracają do Ukrainy. Są też tacy, którzy wrócili z Ameryki do Polski. Znam dwie takie rodziny. Jedna wróciła po miesiącu. Zdali sobie sprawę, że w Ameryce na pewno będzie im trudniej. Pomogłam im znaleźć pracę i wynająć dom.

NŻ: Co daje Ci siłę?  

AP: Zaczęłam pracować w 2006 roku. Kiedyś dziennikarz zapytał mnie o to, a ja mu powiedziałam, że mój mąż był bardzo zirytowany moją ciągłą nieobecnością w domu. Pomaganie jest po prostu częścią mojego życia. Zawsze byłam osobą, która pomagała innym. Nie mogę stać z boku, gdy ktoś ma kłopoty lub gdy dzieje się niesprawiedliwość. Po prostu kocham ludzi. Niedawno przechodziłam obok stacji kolejowej ze znajomym. Na jednej z ławek zauważyłam matkę z dwójką dzieci i kotem. Poprosiłam znajomego, żeby na mnie poczekał, podeszłam do nich i porozmawiałam. Okazało się, że siedzieli tam od dwóch dni. Zjedli kanapki, ktoś przyniósł im herbatę, ale nikt ich nie zapytał, czy mają dokąd pójść. Mój przyjaciel powiedział wtedy do mnie: "To niesamowite, że ich zauważyłaś. Widzisz rzeczy, których inni ludzie nie widzą".

NŻ: Jak rodzina reaguje na Twoją pracę?

AP: Mam męża i syna. Są przyzwyczajeni do tego rytmu życia. Syn praktycznie dorastał tam, gdzie pracuję. Kiedy był mały, bardzo często chorował, więc był tutaj ze mną. Kiedyś był nawet o nim reportaż. Dziennikarze, którzy przyszli nakręcić materiał o bezdomnych, zauważyli go i zapytali: "Wiesz, kto to jest bezdomny?". Odpowiedział, że to Józef, Marian i pan Krzysztof. Znając imiona tych wszystkich ludzi, jako dziecko nie potrafił zdefiniować pojęcia "bezdomność", ale znał ich marzenia i potrzeby. Teraz ma 17 lat, uprawia różne sporty i ma wielu przyjaciół. Nie wiem, kim zostanie w życiu. Ale myślę, że pewnego dnia będzie robił to co ja. Czasami mówię mu, żeby został weterynarzem, bo te koty potrzebują pomocy, albo prawnikiem, a wtedy będzie pomagał mi w skomplikowanych sprawach. A może zostanie lekarzem? Wtedy razem pojedziemy do Afryki pomagać ludziom.

NŻ: O czym należy pamiętać pomagając innym?

AP: Przede wszystkim wystarczy zapytać: "Jak mogę ci pomóc?". To nie jest trudne. Kiedyś spotkałam parę na stacji kolejowej, przez długi czas nie odpowiadali na to pytanie. Długo nie chcieli powiedzieć, dokąd się wybierają. W końcu zwierzyli się, że do Rosji. To była dla nich trudna decyzja, ale zostali tam ich dwaj synowie. I powiedzieli, że nie mają nic i nikogo innego. Oczywiście nie miałam prawa ich powstrzymywać. W takich przypadkach po prostu mówię ludziom, jakie jest ryzyko, jeśli podejmą konkretną decyzję. Ale wybór należy do człowieka.

NŻ: Przypuszczałaś, że w kraju sąsiadującym z Polską wybuchnie tak krwawa wojna?

AP: Nie przyszło mi to do głowy. A teraz wiem, że coś takiego może się zdarzyć w całej Europie. Rosja i Białoruś są ogromnym zagrożeniem dla nas wszystkich. Musimy coś z tym zrobić i być przygotowani. Ale musimy też mieć wielu przyjaciół. Wierzę, że przyjaźń polsko-ukraińska przetrwa, choć widzę, co się dzieje na granicy. Rozumiem pracowników firm transportowych, każdy walczy o swoje interesy. Ale moim zdaniem sprawa blokady musi być bardzo szybko rozwiązana przez naszych przywódców, ukraińskich i polskich, by nie wykorzystywała tego rosyjska propaganda. Bo zarówno Ukraińcy, jak Polacy mogą na tym bardzo ucierpieć. Dla mnie byłaby to wielka osobista porażka, ponieważ wiele poświęciłam w ciągu tych dwóch lat. Nie pracowałam przez 8 godzin dziennie, pomagałam przez 20 godzin non stop. Poświęciłam życie zawodowe i osobiste. I wiem na pewno, że moja przyjaźń z Ukraińcami jest silna i szczera.

NŻ: O czym marzysz?

AP: Zawodowo mam dwa marzenia. Pierwszym jest posiadanie budynku, w którym mogłabym zorganizować opiekę przedszpitalną i poszpitalną dla osób samotnych. To duży projekt, potrzebuję na niego 6 milionów złotych. Bardzo też chciałbym stworzyć centrum wolontariatu dla całego świata. Szkoliłabym w Polsce ludzi, którzy chcą być wolontariuszami i mogliby natychmiast pojechać na miejsce jakiejś katastrofy humanitarnej. A osobiście? Chciałbym, żeby mój syn był dobrym, mądrym, szczęśliwym człowiekiem. Moja siostra ma urodzić kolejne dziecko w maju - chciałabym, żeby urodziło się zdrowe i żeby to była dziewczynka, ponieważ do tej pory rodziłyśmy tylko chłopców. No i oczywiście marzę o tym, żeby wojna się skończyła, żeby Polską rządzili rozsądni ludzie i byśmy razem pokazali siłę i jedność, co sprawi, że Putin szybciej się wycofa. Świat musi nam pomóc pokonać to zło.

Ile jest wdów w naszym społeczeństwie po ośmiu latach wojny w Donbasie i dwóch latach wojny na pełną skalę? Nie mniej niż liczba flag powiewających na grobach ukraińskich żołnierzy. Kobiety zastępują swoich mężów w codziennych sprawach kraju ogarniętego wojną - w rodzicielstwie, utrzymaniu rodziny, obronie. Ale czy radzą sobie z własną stratą?

- Tak, możesz to zrobić, po prostu walcz! - mówi Tetiana Czornowoł, dziennikarka, polityczka i oficer wojska, wdowa po poległym bohaterze. Opowiedziała Sestrom o swojej walce.

Obgadywali mnie za plecami: "Dostała pieniądze za śmierć męża!"

Gdyby nie wojna, w tym roku Tetiana i Mykoła obchodziliby 21. rocznicę ślubu.

Na Facebooku Tetiana wspomina: "Miałam wielkie wesele. Miałam piękną suknię... była wypożyczona, droga. Po ślubie nie wiedziałam, jak ją zwrócić: była przypalona, pokryta woskiem i winem, aie miałam pieniędzy, żeby ją odkupić... Co robić? Dół spódnicy były czarny od dzikich tańców... Najszczęśliwszym, najbardziej intymnym wspomnieniem z wesela jest to, jak na drugi dzień klęczeliśmy z Mykołą przed wanną, ramię w ramię, i praliśmy w niej tych siedem spódnic, na które składała się suknia. Umyliśmy ją i oddaliśmy, zapłaciliśmy niewielką karę. Miło przypominać sobie, jak ją praliśmy. Warto było żyć i wyjść za mąż tylko dla tej chwili.

Mykoła Berezowyj, mąż Tetiany, bojownik batalionu Azow, został zabity w pobliżu Iłowajska 10 sierpnia 2014 r.

Została sama z dwójką dzieci, 11-letnią Iwanną i 3-letnim Ustymem. I z niewypowiedzianym żalem. - Zamykałam się w łazience i płakałam - mówi. - Tak bardzo tęskniłam za mężem, bolało mnie to każdego dnia. Noc po nocy druga połowa naszego małżeńskiego łóżka pozostawała pusta. Było trochę łatwiej, gdy położyłam tam nasze najmłodsze dziecko.

Potem Tatiana zderzyła się z ludzką z hipokryzją. Ludzie gadali za jej plecami: "Dostała za to pieniądze!".

- Z jakiegoś powodu, choć byłam wdową, traktowali mnie źle. A przez to było jeszcze trudniej...

Próbowała dowiedzieć się, skąd ta niechęć. Dlaczego ludzie nie wspierają jej, tylko odpychają takich jak ona?

- Czym innym jest rozwód, a czym innym utrata męża. Kiedy ludzie się rozwodzą, kończy się ich związek; to po prostu problem życiowy - zastanawia się Tatiana - Ale kiedy umiera ukochany mężczyzna, w grę wchodzą zupełnie inne mechanizmy. Dlaczego tak się dzieje? Być może to cecha ludzkiej natury. Na przykład w Chinach wdowy są tradycyjnie źle traktowane, nawet tego nie ukrywają. W naszym kraju inni starają się wykończyć samotną kobietę, co może zrujnować jej życie. Tak było przynajmniej w moim przypadku. Nie udało mi się już znaleźć innego partnera...

Gdyby nie moje dzieci, mogłabym się zabić

Tetiana pracowała jako dziennikarka, ujawniała korupcję prezydenta Wiktora Janukowycza, a podczas Rewolucji Godności stała się jedną z jej najbardziej znanych postaci. Latem 2014 roku jako żołnierka pułku Azow wzięła udział w wyzwoleniu Mariupola, a w październiku 2014 roku została wybrana do parlamentu z listy młodego wówczas Frontu Ludowego. Została pełnomocniczką rządu ds. polityki antykorupcyjnej oraz osobistą doradczynią ministra spraw wewnętrznych. Jednak jej role publiczne tylko zwielokrotniły negatywny klimat wokół niej, który ujawnił się po stracie męża. Ludzie zaczęli dyskutować o niej nie tylko w kuchni, lecz także w mediach.

- Kiedy otrzymałam zasiłek pośmiertny za męża, jeden z głównych ukraińskich serwisów informacyjnych opublikował wiadomość, że działaczka antykorupcyjna Chornowoł wzbogaciła się o milion w ciągu roku - wspomina Tetiana. - Nie wyjaśnili, że to był zasiłek pośmiertny. Jak czytelnik mógł to odebrać? Tylko tak, że działaczka antykorupcyjna stała się skorumpowanym urzędnikiem. To był dla mnie duży cios psychiczny.

W tym czasie Tetiana często mówiła o stracie męża w swoich wystąpieniach i telewizji.

- Pamiętałam o moim mężu i jego śmierci, ponieważ kiedy się o tym pamięta, wydaje się, że przywraca to do życia jakąś jego część - uważa. Pewnego razu w programie telewizyjnym znany prezenter oskarżył Tetianę o spekulowanie na pamięci o jej zmarłym mężu. - Zaczął mówić całemu krajowi, że lansuję się na śmierci mojego męża. Jak wdowa może tego słuchać? Każdego dnia widzę oczy moich dzieci, które straciły ojca. On siedzi sobie w ciepłym studiu, nękając mnie niesprawiedliwymi słowami, a w tym samym czasie ludzie dzwonią na antenie, by go wspierać. Możesz to sobie wyobrazić?

Choć w polityce odniosła sukces, Tetiana była głęboko przygnębiona. By nie zwariować, pracowała na okrągło: - W ciągu pięciu lat, kiedy byłam posłanką do parlamentu, nigdy nie byłam na wakacjach, na żadnej imprezie, nawet w odwiedzinach.

Przygotowuje ramy prawne dla zwrotu do budżetu państwa pieniędzy skradzionych przez Janukowycza i jego współpracowników. 28 stycznia 2015 r. Państwowa Służba Monitoringu Finansowego zablokowała 1,42 mld USD na rachunkach ludzi powiązanych z Wiktorem Janukowyczem, bliskimi mu urzędnikami i ich współpracownikami. Te pieniądze objął legalny zwrot środków na rachunki państwowe. W kraju, w którym nawet po zwycięstwie Rewolucji Godności wielu prorosyjskich polityków pozostało w parlamencie i miało silny wpływ na agencje rządowe i media, coś takiego niełatwo było przeprowadzić.

- Czułam się bardzo źle. Brakowało mi podstawowego wsparcia, ludzie obrzucali mnie błotem - za wszystkie te dobre rzeczy, które próbowałam zrobić dla mojego kraju. Kiedy robisz coś takiego, niektórzy bogaci wujkowie tracą swoje majątki. Jeśli pieniądze trafiają do budżetu państwa, oznacza to, że znikają w czyjejś kieszeni. Dlatego byłam wtedy tak bardzo wkurzona. Mało kogo w tym kraju obrzucano błotem tak jak mnie. A nie miałam już przy boku męża, który zawsze mnie wspierał. To nie było życie, to było piekło. Gdyby nie moje dzieci, mogłabym się zabić.

Dlaczego śmieją się z mojej mamy? - moja córka nie mogła tego zrozumieć

W 2016 r. udało się odzyskać część pieniędzy skradzionych przez ekipę Janukowycza - budżet państwa na 2017 r. zyskał 10,5 mld hrywien ze specjalnej konfiskaty środków skorumpowanych urzędników. Część tych pieniędzy została potem wydana na obronę kraju. Aby odwrócić uwagę od złych myśli, Tetiana postanowiła studiować wojskowość:

- W 2018 roku ukończyłam kurs oficerów artylerii rezerwy. Już w 2014 roku, na linii frontu, zdawałam sobie sprawę, że ta wojna nie zakończy się tak łatwo. Spodziewałam się wielkiej wojny i rosyjskiej agresji. Byłam ich pewna już wtedy, gdy byłam nastolatką.

2019 był kolejnym trudnym rokiem, który Tetiana musiała przetrwać - tym razem z powodu jej działalności politycznej. Podczas kampanii prezydenckiej do walki z przeciwnikami politycznymi stosowano brudne metody. Rodzina poległego bohatera Mykoły Berezowycza nie była na to gotowa. Pewnego zimowego dnia, podczas wakacji u dziadków w Bukowli, w jednym z centralnych kanałów telewizyjnych córka Tetiany zobaczyła satyryczny skecz. Tematem żartów była jej mama.

- Występuje "Kwartał 95" [ukraiński kabaret - red.]. Pokazują mnie, jakieś pojedyncze ujęcia, niekorzystne zdjęcia. Wszyscy wokół mnie się śmieją, ha-ha! - chorzy psychicznie ludzie zostali wybrani do Rady Najwyższej... Moja córka widzi, jak się ze mnie naśmiewają, zaczyna płakać i pyta tatę: "Dlaczego śmieją się z mojej mamy?". To było straszne!

By się nie załamać, Tetiana wyjęła sztalugi, farby i zaczęła malować. Obrazami dzieliła się na Facebooku. Najczęściej malowała samą siebie - silną, piękną i pewną siebie, w czerwonej sukience i z karabinem maszynowym. - To była prawdziwa rehabilitacja, bo uciekałam w świat, który malowałam. Wszystkie moje obrazy afirmują życie.

Na koncie osobistym mam pięć czołgów wroga. Ale to nie wystarczy

W 2019 r. do władzy doszedł Wołodymyr Zełenski i jego partia Sługa Narodu. Zmienia się rząd, prokuratura, organy śledcze i podejście do postrzegania najnowszej historii. Sprawy Majdanu powracają w nieoczekiwany sposób: w kwietniu 2020 r. Tetiana dostaje zawiadomienie o wszczęciu przeciwko niej postępowania karnego w sprawie rzekomego podpalenia biura Partii Regionów [partia Janukowycza - red.]. W mediach robi wrażenie silnej, jak zawsze. - Zabijali mnie na Majdanie, a w 2014 r. byłam też na froncie i kilka razy próbowali mnie wsadzić do więzienia. Jestem weteranką trzech rewolucji - komentuje Tetiana. Nadal studiuje wojskowość.

- Tuż przed inwazją przekwalifikowałam się na strzelca przeciwpancernego. Byłem pewna, że główna bitwa odbędzie się w pobliżu Kijowa, a reszta to tylko odwracanie uwagi. Byłam absolutnie pewna, że nastąpi główny atak czołgów z Czarnobyla na prawym brzegu Dniepru. Wszystko, co można było zrobić w tym czasie, to zainstalować broń przeciwczołgową. Ponieważ byłam członkinią Komitetu Bezpieczeństwa Narodowego i Obrony, wiedziałam, że najlepsza broń przeciwczołgowa była produkowana w kraju. Tak więc zaledwie dwa tygodnie przed rozpoczęciem wojny ukończyłam kurs przeciwpancerny w punkcie kontrolnym "Łucz". Kiedy rozpoczęła się rosyjska inwazja na pełną skalę, podporucznik Czornowoł zabrała swojego 12-letniego syna do rodziców i pojechała na front. Już w pierwszych dniach walczyła z przeciwpancernym systemem rakietowym Stugna na ramieniu.

- To duży, stukilogramowy karabin snajperski o zasięgu 5 kilometrów, z którego strzela się do czołgów i innych pojazdów opancerzonych. Pocisk jest naprowadzany laserem. Ja prowadzę ten pocisk, aż trafi - objaśnia Tetiana. Wkrótce po rozpoczęciu inwazji na pełną skalę stała się w strzelaniu prawdziwą profesjonalistką: Na osobistym koncie mam pięć czołgów. To oczywiście za mało. Ale uwierz mi, to dużo pracy... Przyznaje, że znalezienie się w armii pomogło jej właściwie oceniać swoją rolę.

- Kobiecie trudniej spełnić się w męskiej drużynie, ale są na to sposoby. Wiele dziewczyn chce biegać z chłopakami w kamizelkach kuloodpornych z karabinami maszynowymi, strzelając z bliska do wroga. Ale naturą mężczyzny jest zawsze chronić kobietę, a udział kobiety w walce wręcz wywołuje u mężczyzn pewien dyskomfort. Dlatego chcę powiedzieć kobietom jedną rzecz: Bardzo ważna jest specjalizacja. Kiedy kobieta ma specjalizację potrzebną na linii frontu, jest na swoim miejscu.

Dziś Tetiana jest starszym porucznikiem i dowódcą plutonu przeciwpancernego. Pod jej komendą służą dziesiątki ludzi.

- Kobiecie z pewnością trudno jest dowodzić mężczyznami - mówi Tetiana. - Szczerze mówiąc, nie rozumiem, dlaczego natura potraktowała mnie tak niesprawiedliwie, czyniąc kobietą (śmiech), ale już się do tego przyzwyczaiłam. Chciałabym być bardziej zręczna. Czuję, że brakuje mi wiedzy, nie mam czasu na naukę wszystkiego. W rzeczywistości jestem przeciętnym graczem. Oczywiście nie jestem najgorszym strzelcem przeciwpancernym, nie jestem też najgorszym dowódcą plutonu przeciwpancernego, ale nie jestem też najlepsza. Mam kompleks ucznia klasy "A", a chcę być najlepsza.

Mój Mykoła jest teraz dla mnie bardziej żywy niż nawet pięć lat temu

Postępowanie karne przeciwko Tetianie Czornowoł zostało zawieszone na czas wojny. Skupienie się na wypędzenia wroga z Ukrainy pomogło jej odnaleźć sens po śmierci męża.

- Jestem gladiatorem - żyję z dnia na dzień. Dzięki Bogu, że wojna zaczęła się w czasie gdy dzieci są już duże, mogę się o nie mniej martwić. Łatwo żyć z dnia na dzień. Życie ma zupełnie inne kolory. Problemy nie przeszkadzają tak bardzo, ciężar odpowiedzialności za jutro tak mocno już nie uwiera, po prostu cieszysz się dniem dzisiejszym. Życie nabiera zupełnie nowych barw. Zdałam sobie sprawę, że po to się urodziłam! Przygotowywałam się do tego przez całe życie. To moja praca, to co lubię i robię najlepiej.

Lubię chodzić na zwiady, ukrywać się, zajmować pozycje i żyć w trudnych warunkach, testować swoją wytrzymałość. Uwielbiam to uczucie, które towarzyszy walka. A Stugna [ukraiński pocisk przeciwpancerny - red.] daje mi to uczucie

- Jesteś bardzo blisko wroga. Widzisz, gdzie strzelasz i jaki jest rezultat twojej pracy.

Dziś Tetiana uczy się latać myśliwcem F16. Marzy o przemarszu przez Chreszczatyk [centralna ulica Kijowa - red.] w Marszu Zwycięstwa. I o wyzwoleniu Krymu.

Jednak swoje najbardziej intymne marzenia dzieli z Mykołą.

- Łapię się na myśli, że nie postrzegam go już jako martwego. Teraz jest dla mnie bardziej żywy niż choćby pięć lat temu. Śnię o nim. Patrzę na jego zdjęcie ze szczególną miłością. Mówię do niego na głos, czasami rozmawiam z jednym z moich kolegów tak, jakby Mykoła był mną. Jest jakaś usterka. Wypowiadam jego imię i myślę: "O mój Boże!".