Kultura

Oksana Szczyrba: Netflix wypuścił film „Między nami”, który porusza kwestie pozycji kobiet w społeczeństwie, przemocy domowej i stresu pourazowego (PTSD). Zagrała w nim Pani jedną z głównych ról. Jak trudno było wczuć się w postać bohaterki filmu?

Irma Witowska: Ania jest dla mnie dość odległa. Dzięki Bogu, nie przeszłam tej drogi co ona i nie byłam w sytuacji ciągłego porzucenia. Ale znam to złożone zjawisko, ponieważ w latach 2017-2018 prowadziłam program przeciw przemocy domowej. W tym czasie powstała infolinia Polina, nie było mi więc trudno przyjąć tę rolę. W pewnym momencie wydawało mi się nawet, że ona mnie przyciągnęła z kosmosu, ponieważ bardzo przejmowałam się tym problemem. Organizowaliśmy różne panele dyskusyjne i spotkania. Dla mnie, jako aktorki, ta praca była bardzo interesująca z profesjonalnego punktu widzenia.

Wojna zmieniła ludzi ‍

Podczas gdy wiele kobiet zabierało swoje dzieci z kraju, Pani syn marzył o zostaniu żołnierzem. Jak go Pani wychowuje? Jak patrzy Pani na przyszłość kraju, swoją, swojego syna, nas wszystkich?

‍Mój syn chce zostać oficerem kontrwywiadu w Służbie Bezpieczeństwa Ukrainy lub Służbie Wywiadu Ukrainy. Ale ma dopiero trzynaście lat, jutro może chcieć zostać astronautą. Nie mogę tego przewidzieć.

Wojna naprawdę wprowadziła zmiany. Wielu chłopców patrzy na naszych wojskowych – szlachetnych, przystojnych, odważnych – podziwia ich, chce być tacy jak oni

Jeśli chodzi o wychowanie mojego syna, to nic nie robię. Nie mam na to czasu. W czasie, który z nim spędzam, możemy porozmawiać i obejrzeć coś razem. Moją rolą jest włączanie go we wszystko, co ważne i obserwowanie wszystkiego, co się dzieje. Nie jest już dzieckiem. Mamy też rodzinę, która jest odpowiedzialna za mojego syna, kiedy nie ma mnie w domu. Mój syn pływa, bierze udział w zawodach i ma złote medale. Pod koniec maja daje koncert gitarowy. Jest członkiem Płast [największa organizacja wychowawcza dzieci i młodzieży w Ukrainie – red.]. "Plast jest świetnym motywatorem dla dzieci. Jednak mój syn często wagaruje, ponieważ dużo podróżujemy. Jest też zaangażowany w karate, uczy się polskiego i angielskiego, planuje uczyć się francuskiego. To, kim zostanie w przyszłości, zależy od jego osobistych aspiracji. Prowadzimy go, gdzie tylko możemy, i podsuwamy mu sugestie.
Chciał gitarę, więc mu ją kupiliśmy.

Chciał chodzić na karate, więc poszedł. Mogę mu doradzić, żeby coś obejrzał. Na przykład obiecał mi, że obejrzy film „Ty (Romans)” o Rozstrzelanym odrodzeniu i podzieli się wrażeniami. Chodzi na moje przedstawienia i ogląda ukraińskie filmy. Obejrzeliśmy np. film "20 dni w Mariupolu".

Uważam, że nie można ukrywać prawdy przed dziećmi. Przed maluchami tak, ale nie przed nastolatkami. Te ostatnie muszą odważnie stawić czoła strasznej rzeczywistości.

Wojna podzieliła wielu ludzi. Mówiąc o więziach rodzinnych, jak wpłynęła na Pani rodzinę?

‍U mnie wszystko jest w porządku, mój mąż i ja jesteśmy tutaj, w Ukrainie. On jest szefem firmy, która ma strategiczne znaczenie, ponieważ jest związana z medycyną. Tylko moja siostra i małe dziecko opuściły moją rodzinę. Nawiasem mówiąc, pomogłam wyjechać wielu ludziom. Na początku wojny byłam zaangażowana w szukanie schronienia dla rodzin żołnierzy z okupowanych terytoriów.

‍Była Pani na froncie od początku inwazji na pełną skalę?‍

Byliśmy tam kilka razy. Ostatnia podróż była w kierunku Orichowa – dostarczaliśmy chłopakom apteczki pierwszej pomocy. Wojna wstrząsnęła nami wszystkimi. Jako założycielka naszej rodzinnej fundacji staram się przyczynić do zwycięstwa. Oprócz zaspokajania potrzeb wojskowych wysyłamy pomoc do innych obszarów. Na przykład i w zeszłym, i w tym roku przekazaliśmy nasze osobiste fundusze na Akademię Ostroh. Zapewniamy też wsparcie finansowe Ukraińskiemu Uniwersytetowi Katolickiemu. Jeśli chodzi o zbieranie funduszy na potrzeby wojskowe, apelujemy do ludzi, a czasami sami przekazujemy pieniądze. Więc każdy coś robi. Nie rozumiem, jak może żyć osoba, która nic nie robi. To po prostu nie w porządku.

Osz: Co umożliwiło Ukraińcom przetrwanie na początku wojny? Czy mogło być inaczej?

‍W 2014 roku mogło być inaczej. Wcześniej był inny scenariusz. Ukraińcy byli wtedy dojrzali do oporu. Bóg chronił i chroni Ukrainę. Wydaje mi się, że tak jak się stało, tak miało być – choć nie mogę oceniać, ponieważ nie jestem w wojsku i nie jestem u władzy. Dla mnie najważniejsze jest to, że wielu Ukraińców dojrzało i są siłą napędową walki. W 2014 roku ta siła nie była wystarczająca.

Rewolucja Godności jest konsekwencją Majdanu z 2004 roku

Przemawiała Pani na Majdanie, protestowała przeciwko porozumieniom charkowskim... W jakim stopniu Majdan stał się filarem naszej historii i zmienił Pani światopogląd?

‍To się stało 27 listopada 2013 roku. Studenci właśnie rozpoczęli strajk głodowy. Wołodymyr Wiatrowycz [ukraiński historyk i polityk, były prezes Ukraińskiego Instytutu Pamięci Narodowej – red.] poprosił mnie, abym przemówiła do studentów. W tym czasie serial telewizyjny „Łesia plus Roma”, w którym grałam, był bardzo popularny, więc wiele osób chciało mnie posłuchać. 10 grudnia zostałam zaproszona na scenę na Majdanie. Potem odebrałam telefon. Powiedziano mi, że jeśli Majdan przegra, nie będę miała pracy.

Nie mogę powiedzieć, że ta Rewolucja Godności, Euromajdan, nie jest konsekwencją Majdanu z 2004 roku ani nie jest częścią wszystkich procesów, które dojrzewały w Ukrainie. Nie byłam uczestniczką Rewolucji na granicie [studencki protest w Kijowie od 2 do 17 października 1990 r. – red.], ponieważ byłam wtedy w jedenastej klasie. Potem były różne protesty, dużo przemówień. Pomarańczowy Plac, Plac Językowy, porozumienia charkowskie, Euromajdan. Wszystko to kumulowało się i następowało cyklicznie. Widzimy, że Ukraina rozwija się w kierunku europejskich wartości, za którymi się opowiadaliśmy. Jeśli porównasz Pomarańczową Rewolucję i Euromajdan, jest między nimi bardzo duża różnica. Pomarańczowa rewolucja przerodziła się w wojnę i wszyscy zgłosili się na ochotnika na front. A ci, którzy zostali, zajęli się aktywizmem obywatelskim, wolontariatem, staniem, krzyczeniem: „Hej, co robisz!?”, walką o różne sprawy. W moim przypadku była to praca informacyjna. Chciałam swoim przykładem oddzielić się od wszystkiego, co rosyjskojęzyczne. Organizowałam różne spotkania publiczne i grałam w sztukach teatralnych. To było bardzo ważne, żeby ludzie się opamiętali. Jedno wydarzenie dało początek następnemu.

Nie byłoby Euromajdanu, gdyby nie to pokolenie 2004 roku. Wszystko było naturalne, nawet to, że Federacja Rosyjska nie odważyła się zrobić tego, co zrobiła w 2022 roku. Przegrała, ponieważ szybko dorośliśmy, pomimo okupacji i tak zwanych "obserwatorów", pomimo piątej kolumny i pomimo wszystkiego, co zrobiła.

Jakie zmiany spowodowane wojną dostrzega Pani w kraju?

‍Cieszę się, że ludzie przechodzą na język ukraiński. Mamy wielu rosyjskojęzycznych widzów, którzy przychodzą na nasze projekty na Wschodzie. Nadal mówią po rosyjsku z przyzwyczajenia, więc jest to dla nich trudne. Tak się dzieje, gdy dana osoba nie kontroluje języka, którym się posługuje. To prawdziwy problem, a ty musisz przestawić ten problem w swojej głowie. Widzę to po reakcji publiczności, kiedy mówimy, że język ma znaczenie. Wtedy ludzie krzyczą: „Wow!”. Dzieje się tak w Charkowie czy Odessie, gdzie odsetek rosyjskojęzycznych jest najwyższy. Zmiana języka to kwestia przezwyciężenia własnego lenistwa i nawyku zwlekania: „Zacznę jutro, zacznę jutro”. Najważniejszą rzeczą jest zainicjowanie tego procesu w twojej głowie. Następnie ważne jest, aby stworzyć warunki, w których dana osoba może uczyć się w dowolnym miejscu i za darmo. A jeśli nie nauczy się języka, trudno jej będzie znaleźć pracę i spełnić się.

To logiczne, gdy człowiek nie chce mieć nic wspólnego z Rosją, z tym terrorem, z mordowaniem dzieci, z torturami. Bardzo wiele osób miało krewnych, znajomych lub przyjaciół w Rosji i przestało się komunikować. Jeśli powiesz: „Nie chcę mieć nic wspólnego z Rosjanami”, to zaczynasz się w to zagłębiać i zdajesz sobie sprawę, że coś przeoczyłeś albo czegoś nie wiedziałeś, bo ktoś ci czegoś nie powiedział. Wtedy zaczynasz tego szukać, przemyśliwać.

Nawiasem mówiąc, przed inwazją na pełną skalę zdobyłam nagrodę dla najlepszej aktorki na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym Kino i TY. Nadal mam tę rybę i jest to wspomnienie Mariupola. Teraz to najbardziej bolesna nagroda, jaką otrzymałam od lat. To miłe, że ludzie słuchają i oglądają dziś ukraińskie filmy. Nie ma pani pojęcia, jakie to ważne. Społeczność, która nie miała dostępu lub miała niewielki dostęp do przestrzeni informacji kulturalnej, teraz integruje się szybciej, ponieważ może to wszystko zobaczyć. To, że ten proces zachodzi szybko, jest niestety dowodem na to, że rakiety działają. I to jest straszna cena za naukę i otrzeźwienie.

Zachęcam wszystkich do obejrzenia filmu "20 dni w Mariupolu"

Jak zmieniła się ukraińska publiczność w czasie wojny? Jakich filmów teraz potrzebuje?‍

Publiczność potrzebuje teraz wszystkiego, co wypełni jej luki. Zapotrzebowanie na ukraińską historię znacznie wzrosło. Wystarczy spojrzeć na liczbę wyświetleń na naszych kanałach YouTube o tematyce historycznej i przekonać się, jakie jest zapotrzebowanie na kanały kulturalne. Niedawno zadzwonił do mnie znajomy i powiedział, że bilety na spektakl „Ty (Romans)” rozeszły się w ciągu godziny. Opera była pełna. To wszystko dzieje się w czasach, gdy wiele osób twierdzi, że kultura i rozrywka nie mają znaczenia. Kultura jest tym, co kształtuje ludzi i tworzy z nich naród.

Wyprzedaliśmy również wszystkie bilety na „Rodzinę Kajdaszewów”. Dlatego kiedy pojawia się zespół kulturalny, wokół którego ludzie się jednoczą i tworzą produkt kulturalny, jest to również bardzo ważne. W dzisiejszych czasach teatry prawie nigdy nie narzekają na brak publiczności. Publiczność wróciła do teatru i kina.

Oczywiście chciałbym widzieć więcej ludzi na pokazach w ukraińskich kinach. Niestety zawsze brakuje nam szumu informacyjnego wspierającego nowy film. Bardzo trudno jest dotrzeć do mediów, aby opublikowały informacje o konkretnym filmie. Teraz zachęcam wszystkich do obejrzenia filmu "20 dni w Mariupolu". I nie bójcie się zabrać nastolatków!

Jest duże zainteresowanie sztuką Marii Matios „Słodka Darusia”. Ludzie oglądają wydarzenia z 1939 roku. Teraz mamy te same postacie, znęcanie się, tortury, co wtedy. Jest też zapotrzebowanie na gatunek rozrywkowy, coś lekkiego na odstresowanie. Jeśli chodzi o dziedziny, to są to edukacja, kultura i sztuka. Ale potrzebujemy jeszcze jednego produktu: naiwnego, dość prostego, bezpośredniego i dającego kredyt zaufania. Nie możesz być cały czas zajęty, ale z drugiej strony musisz się uczyć. Jest wiele projektów, które mają zmobilizować społeczeństwo do tego, by się nie poddawało i wstępowało w szeregi sił zbrojnych lub pomagało Ukrainie. Najważniejsze to nie siedzieć bezczynnie.

Współcześni filmowcy często muszą dosłownie dokumentować rzeczywistość w filmach fabularnych (przykład: „Zielona granica” Agnieszki Holland).

Ta praktyka istnieje również w Ukrainie i jest normalna: niezależnie od tego, czy używasz zdjęć, kronik, czy filmujesz online świadków zdarzeń. Mamy wiele filmów dokumentalnych. Ukraina ma naprawdę dobre kino. Zdobyliśmy wiele europejskich nagród. Zrobiliśmy kilka filmów w ciągu dziesięciu lat. Kino rozwinęłoby się jeszcze bardziej, gdyby nie wojna. Jeśli coś gdzieś zwalnia, to tylko z powodu kwestii finansowych. Duży przemysł potrzebuje dużo pieniędzy.

Wszystko zależy od jednego słowa: zwycięstwo

Rozwój ukraińskiego kina po wojnie: jak Pani to widzi?

‍Najpierw wygrajmy wojnę. Nie mogę wybiegać tak daleko w przyszłość, bo wszystko zależy od jednego słowa: zwycięstwo. I tego, jak długo to potrwa. W Ukrainie jest wielu ludzi cennych dla kina, walczących teraz na froncie. Dlatego nie robię dalekosiężnych prognoz. Po zwycięstwie, oczywiście, ukraińskie kino otrzyma europejskie wsparcie. Ukraina stanie się obszarem badań dla kina i innych branż. Mam pozytywną wizję, ale musimy poczekać, aż wygramy.‍

Przypomnijmy ostatni film "Smak wolności". Jak duża część Pani gry była tam improwizowana?

‍Cały czas improwizuję; tylko martwi tego nie robią. Każdy aktor dodaje coś od siebie. Ilość improwizacji zależy od postaci, którą grasz. Nikt nie pracuje jak model: „Stań tutaj, spójrz w prawo lub w lewo”. Przychodzisz i robisz wszystko sama.

Spektakl muzyczny "Charków! Charków!" opowiada o losach awangardowego teatru Berezil i jego założyciela, reformatorskiego reżysera Łesia Kurbasa, który pracował w Charkowie w latach 1925-1933. Według strony internetowej teatru, sztuka "opowiada o konfliktach między miastem a teatrem, dyrektorem teatru a reżyserem, reżyserem a publicznością, reżyserem a aktorami... Los Kurbasa staje się metaforą losu każdego artysty - a może i każdego z nas. Każdego, kto walczy o swoje ideały".

To opowieść o tym, jak teatr Kurbasa przeniósł się z Kijowa do Charkowa i co stało się z nim później. Serhiy Żadan odtwarza fakty historyczne, ale zmienia zakończenie opowieści. - Nie chciałam zabijać kolejnego z naszych geniuszy, a ponieważ sami jesteśmy twórcami w naszej sztuce, możemy pozostawić Les Kurbasa przy życiu i dać mu Oscara - przyznaje reżyserka Svitlana Oleshko w rozmowie z Sestry. - Wszystko to idealnie zbiegło się z faktem, że inny charkowski zespół zdobył prawdziwego Oscara za film "20 dni w Mariupolu".

Charków to kolebka ukraińskiej awangardy. W latach 20. XX wieku mieszkali tu i tworzyli wybitni artyści - nie tylko pisarze, ale także malarze, rzeźbiarze i reżyserzy filmowi. Przeszli oni do historii jako "rozstrzelane odrodzenie". Prawie wszyscy z nich zginęli podczas represji stalinowskich w latach trzydziestych, a ich twórczość została wymazana z oficjalnej historii ukraińskiej kultury na dziesięciolecia.

Ukraiński reżyser, dramaturg i aktor Łeś Kurbas stworzył eksperymentalny teatr ukraińskiego modernizmu, łącząc narodowe tradycje teatralne z najnowszymi współczesnymi formami teatru europejskiego. Zreformował ukraiński teatr, przełamał dotychczasowe postrzeganie pracy aktora i zrealizował ideę stworzenia teatru na europejskim poziomie z narodowym rdzeniem. Łeś Kurbas powiedział, że teatr powinien być tym, czym społeczeństwo będzie jutro. Ale rząd radziecki nie docenił tego wszystkiego, a reżyser został skazany i zamordowany.

Serial został wyreżyserowany przez Polaków, a w roli głównej wystąpiła Oksana Czerkaszyna, znana z filmu “Klondike”, który został nagrodzony na Sundance Film Festival, głównym festiwalu filmów niezależnych w Stanach Zjednoczonych.

Twórcy 6-odcinkowego serialu postawili w centrum historii dziewczynkę Warię (7-letnia Złata Kardasz) i jej ukochanego pieska Fridę, których z ostrzału dzielnie wyciąga ciotka Anna (Oksana Czerkaszyna). Cała obsada jest znakomita, a w rolę Polki Basi, która - jak od razu wyczuwamy — stanie się bliską przyjaciółką i polską siostrą Anny, wcieliła się Lena Góra, która w ubiegłym roku zdobyła Złotego Anioła dla Obiecującej Aktorki Europejskiej na XXI Międzynarodowym Festiwalu Filmowym Tofifest w Toruniu oraz nagrodę na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni za rolę w filmie "Imago", do którego napisała również scenariusz.

Jej męża gra Mikołaj Roznerski, znany z "M jak miłość". Aleksandra Konieczna, trzykrotna laureatka Orłów (dorocznej nagrody Polskiej Akademii Filmowej) za role w "Ostatniej rodzinie", "Jak kot z psem" oraz "Bożym Ciele", wcieliła się w najciekawszą emocjonalnie postać matki Tadeusza, teściowej Basi, która przyzwyczajona do kontrolowania wszystkiego, ma ogromne trudności z odseparowaniem syna i zaakceptowaniem obcych w swoim domu. Nie chcę spoilerować, ale wiadomo, że ten lód gdzieś pęknie, a w międzyczasie widzowie będą mogli zobaczyć perypetie, łzy radości i smutku ukraińskich przymusowych migrantów na tle aktualnych problemów polskiego społeczeństwa, w szczególności na przykładzie rodziny Lipińskich z malowniczych Mazur.

Reżyserski tandem Anny Maliszewskiej i Tadeusza Łysiaka jest intrygujący. Krótkometrażowy film „Sukienka” Tadeusza Łysiaka był nominowany do Oscara, a pełnometrażowy debiut Anny Maliszewskiej „Tata” i serial „Infamia” sprawiają, że chce się śledzić to, co robi. Można powiedzieć, że wszystkie te wcześniejsze filmy reżyserów na swój sposób mówią o inności i poszukiwaniu wspólnego języka z drugim człowiekiem. Jeszcze Arthur Rimbaud, francuski poeta symbolista, pisał: "Jestem kimś innym" i wydaje się, że dla tych dwóch reżyserów ważne jest, aby zobaczyć siebie w drugim i odwrotnie.

Moim zdaniem "Tatę" i "Będziemy mieszkać razem" można by połączyć w jakąś trylogię. Podejrzewam i mam nadzieję, że Anna Maliszewska ma już kolejny pomysł. Te dwa dzieła zdają się ze sobą przepływać, a najważniejsze dla nas, dziewczyn z Ukrainy, jest to, że ukraińskie bohaterki nie są tu stereotypowymi sprzątaczkami czy Kopciuszkami

W filmie „Tata”, Switłana (Jewhenija Muc), matka ukraińskiej dziewczyny, Ołenki (Polina Gromowa), jest działaczką feministyczną, a jej rodzice przejęli wychowanie wnuczki, aby ich córka mogła kontynuować naukę na uniwersytecie. Anna (Oksana Czerkaszyna) w "Będziemy mieszkać razem" jest architektką i wykładowczynią, a jej siostra Maria, matka Warii, została w Ukrainie, bo jest lekarką i ratuje życie na wojnie. Nie sposób też nie wspomnieć o zaskakująco silnej roli Marii Swiżińskiej (babci) w „Tacie” i jej kołysance, która przyszła mi na myśl podczas sceny w „Będziemy mieszkać razem”, gdy młoda kobieta, która została matką i wdową jednocześnie, śpiewa przejmująco swojemu nowonarodzonemu dziecku w ośrodku dla uchodźców.

"W samym pomyśle na serial najważniejsze było dla mnie stworzenie i zaprezentowanie nieznanego wcześniej masowej polskiej widowni wizerunku Ukrainki —  nie tradycyjnej migrantki zarobkowej, ale przymusowej uchodźczyni, która tak naprawdę jest self-made woman z udaną karierą, dobrym zawodem, znajomością języków i godnym życiem, które odebrała jej wojna. Żeby przełamać stereotypy. Żeby polska bohaterka i ukraińska bohaterka zrozumiały, że tak naprawdę są podobne, jak siostry, równe sobie. A także, żeby starsze pokolenie Polaków, reprezentowane przez teściową Basi, zdało sobie z tego sprawę.

Głównym zadaniem scenariuszowym było więc pozbycie się stereotypów i pokazanie tego, co łączy Polaków i Ukraińców, a nie tego, co ich dzieli. Kiedyś udało mi się to zrobić w popularnym polskim serialu “Anna German” i mam nadzieję, że uda mi się i tym razem.

‍Cóż, historia opiera się na naszej ucieczce z Buczy z moją siostrą i dziećmi po 24 lutego 2022 roku" — powiedziała Sestry.eu Alina Semeriakowa, ukraińska scenarzystka serialu "Będziemy mieszkać razem"

Obie historie filmowe są bardzo ciepłe i zorientowane na przyszłość pod względem relacji między naszymi dwoma krajami i mają zdrowe poczucie humoru. W obu możesz zobaczyć Oksanę Czerkaszynę i podziwiać grę aktorską dzieci (Polina Gromowa, Klaudia Kurak w “Tacie”, Złata Kardasz w "Będziemy mieszkać razem"), a Maria Peszek pracowała nad ścieżką dźwiękową do obu zwiastunów. Pierwsze ujęcia filmu „Będziemy mieszkać razem” po prostu przenoszą nas na Warszawę Centralną pod koniec lutego 2022 roku: przerażeni ludzie, chaos, który wycisza ludzka serdeczność, współczucie. To intensywne emocje, które z czasem nieco się rozmyły.

Ale już pojawiają się głosy krytyki, że twórcom serialu nie udało się idealnie odtworzyć i przypomnieć tej atmosfery solidarności i wsparcia, kiedy Polacy otworzyli swoje domy dla Ukraińców. Czy jednak 6-odcinkowy serial może ożywić tamte uczucia? Przede wszystkim mamy nadzieję, że sytuacja nie jest aż tak krytyczna i że tamte solidarnościowe emocje są wciąż żywe, a film może być tylko jedną z cegiełek w umacnianiu tego, co już mamy.

Polecamy obejrzeć go samemu, po obu stronach granicy, razem, tam gdzie już mieszkamy i będziemy mieszkać razem, bo ten film ma wszystko, czego chciała Anna Maliszewska, jak podzieliła się z Sestry.eu:

"Interesują mnie ludzie nieuprzywilejowani, borykający się z trudnościami z powodu swojej inności. Ten motyw pojawił się w “Tacie”, “Infamii” i “Będziemy mieszkać razem.” Chciałabym, aby świat był trochę bardziej tolerancyjnym i przyjaznym miejscem. Najważniejsze w serialu jest dla mnie rozważanie, że wspólne życie —  czy to w jednym kraju, społeczności, rodzinie, związku jest zawsze trudne, rodzi konflikty i animozje. Rzadko jest tak, że to jedna strona ma jednoznacznie rację. Kompromisy są trudne, a emocje często biorą górę. Czasami nie udaje się po prostu znaleźć wspólnej drogi. Jednak warto szukać  tego co łączy i respektować to, co dzieli".

"Będziemy mieszkać razem" jest dostępny na platformie TVP VOD: https://vod.tvp.pl/seriale,18/bedziemy-mieszkac-razem-odcinki,1137613/odcinek-1,S01E01,1137627, oraz w każdy piątek o godzinie 20:35 jest emitowany w TVP1.

Ciężarna ranna kobieta, która została wyniesiona na noszach ze zbombardowanego szpitala i o której wiemy, że zmarła dwa dni później. Lekarze pochylający się nad półtorarocznym chłopcem walczącym o życie. Ojciec płaczący nad ciałem swojego nastoletniego syna na szpitalnym korytarzu. Ten materiał filmowy z Mariupola został zrobiony w pierwszych dniach wojny na pełną skalę na Ukrainie, kiedy siły Władimira Putina otoczyły Mariupol i zaczęły bombardować cele cywilne, w tym budynki mieszkalne i szpitale. Zdjęcia i filmy z miasta, które najbardziej ucierpiało podczas wojny na Ukrainie, zrobiły trzy osoby.

Reżyser Mscisław Czernow, fotograf Yevhen Malolietka i producentka Vasilisa Stepanenko z Associated Press byli dziennikarzami, którym udało się udokumentować masakrę dokonaną w Mariupolu przez wojska Władimira Putina. Pojechali do miasta, gdy stawało się coraz bardziej jasne, że Rosja dokona inwazji. Kiedy do niej doszło, pozostali w Mariupolu i mogli udokumentować przerażające zbrodnie popełnione przez rosyjską armię. Odważni dziennikarze filmowali i fotografowali, byli w samym środku akcji, mimo, że ich życie było zagrożone w każdej sekundzie. Materiał, który udało im się stworzyć i zaprezentować światowej społeczności w postaci filmu dokumentalnego "20 dni w Mariupolu", zdobył pierwszego ukraińskiego Oscara za najlepszy pełnometrażowy film dokumentalny.

Prawdopodobnie będę pierwszym reżyserem na tej scenie, który chciałby nie robić swojego filmu. Oddałbym tę nagrodę za to, że Rosja nigdy nie zaatakuje Ukrainy, nigdy nie zajmie naszych miast - powiedział Czernow w swoim przemówieniu

Mścisław Czernow zakończył swoje wzruszające przemówienie po otrzymaniu statuetki słowami "Chwała Ukrainie!".

"Oscar nie jest pierwszą prestiżową nagrodą dla "20 dni w Mariupolu". Film został nagrodzony przez Amerykańską Gildię Reżyserów. Film zdobył również nagrodę BAFTA dla najlepszego filmu dokumentalnego podczas rozdania głównych brytyjskich nagród filmowych.

W odpowiedzi na skandaliczne oświadczenie papieża, że Ukraina powinna podnieść "białą flagę" i negocjować z agresorem, komentatorzy sugerują, aby Franciszek obejrzał 20 dni w Mariupolu, aby zrozumieć absurdalność takich wypowiedzi.

Ceremonia wręczenia Oscarów 2024 ‍

W nocy z 10 na 11 marca 2024 roku w Dolby Theatre w Los Angeles odbyła się 96. ceremonia wręczenia Oscarów. Galę rozdania Oscarów po raz czwarty poprowadził komik Jimmy Kimmel.

W tym roku o najbardziej prestiżową nagrodę filmową rywalizowały różnorodne filmy, zarówno komediowe, jak i dramatyczne. ‍

"Oppenheimer" zdobył 7 nagród‍

Największe szanse na zdobycie Oscara przed uroczystą galą miał "Oppenheimer" Christophera Nolana z 13 nominacjami. Film zdobył 7 nagród podczas tegorocznej ceremonii. Odtwórca głównej roli Cillian Murphy zdobył nagrodę dla najlepszego aktora, a Robert Downey Jr. został uznany za najlepszego aktora drugoplanowego. Reżyser filmu Christopher Nolan również zdobył Oscara.‍

"Biedne istoty" zdobyły 4 nagrody‍

Po piętach Oppenheimerowi deptały "Biedne istoty" Yorgosa Lanthimosa z 11 nominacjami. Film zdobył 4 statuetki. Emma Stone jako Bella Baxter zdobyła nagrodę dla najlepszej aktorki. Doceniono również kostiumy, scenografię, charakteryzację i stylizację włosów. ‍

Oscar 2024 dla Polski‍

Wspaniały film Jonathana Glazera "Strefa interesów", brytyjsko-amerykańsko-polska koprodukcja, odniósł wielki sukces. Zdobywca statuetki dla najlepszego filmu nieanglojęzycznego opowiada historię rodziny komendanta Auschwitz Rudolfa Hessa, który wraz z rodziną mieszka w swoim "raju" - domu położonym tuż przy murze obozu koncentracyjnego. To wspaniały film o banalności zła. Z polskiej strony film wyprodukowała Ewa Pruszczyńska, współpracowniczka m.in. reżysera Pawła Pawlikowskiego. Reżyserem filmu jest Łukasz Żal, scenografią zajęły się Joanna Kus i Katarzyna Sikora, a kostiumami Małgorzata Karpiuk.

W nocy z 10 na 11 marca w Los Angeles odbyła się 96. ceremonia wręczenia Oscarów. Ukraiński film "20 dni w Mariupolu" zwyciężył w kategorii najlepszy film dokumentalny. Film opowiada o pierwszych dniach rosyjskiego okrążenia miasta Mariupol, o okropnościach, jakie musieli znosić mieszkańcy. Opowiada o bombardowaniu budynków mieszkalnych i szpitala położniczego, ciągłym ostrzale i reakcjach zwykłych mieszkańców Mariupola. Jest to świadectwo rosyjskich zbrodni wojennych.

Mścisław Czernow, reżyser filmu, ukraiński korespondent wojenny i dziennikarz, powiedział:

"To pierwszy Oscar w historii Ukrainy. To dla mnie zaszczyt. Ale jestem prawdopodobnie pierwszym reżyserem na tej scenie, który powie: "Wolałbym w ogóle nie robić tego filmu. Wolałbym wymienić tę nagrodę na to, by Rosja nie atakowała Ukrainy, by nie okupowała naszych miast.

Wolałbym, żeby Rosja nie zabijała dziesiątek tysięcy moich rodaków z Ukrainy. Chciałbym, aby wszyscy zakładnicy zostali uwolnieni, wszyscy żołnierze broniący swojej ziemi, wszyscy cywile, którzy są teraz w więzieniach. Ale nie mogę zmienić historii. Nie mogę zmienić przeszłości.

Ale wy, my, najbardziej utalentowani ludzie na świecie, razem możemy zrobić wszystko, aby historia została opowiedziana, aby prawda zwyciężyła, a mieszkańcy Mariupola i ci, którzy oddali swoje życie, nigdy nie zostali zapomniani. Ponieważ kino kształtuje wspomnienia, a wspomnienia kształtują historię. Dziękuję wam, dziękuję Ukrainie. Chwała Ukrainie!"

Wcześniej film zdobył również nagrodę BAFTA dla najlepszego filmu dokumentalnego oraz nagrodę Amerykańskiej Gildii Reżyserów za wybitne osiągnięcia reżyserskie w filmie dokumentalnym. W sumie "20 dni w Mariupolu" zdobyło ponad 20 nagród i 40 nominacji. Film został wyświetlony przed posiedzeniem Zgromadzenia Ogólnego ONZ we wrześniu 2023 roku.

"Przez około sześć miesięcy zajmowaliśmy się głównym montażem, a potem tyle samo czasu spędziliśmy na postprodukcji" - powiedział Mścisław Czernow o tworzeniu filmu - "To znaczy, każdy kadr, który był już w moim sercu i po prostu utknął w moim mózgu w Mariupolu - zobaczyliśmy to wszystko jeszcze raz i przeżyliśmy to jeszcze raz. Montowaliśmy i płakaliśmy. To nie jest coś, czego doświadczasz raz, a potem czujesz się lepiej. Jest wręcz przeciwnie".

Zapytany, kto jest głównym odbiorcą "20 dni w Mariupolu", reżyser odpowiedział: - Zawsze myślałem o mieszkańcach Mariupola. Ważne było dla mnie, aby czuli, że ich tragedia jest znana, pamiętana i nie zostanie zapomniana. A kiedy ludzie z Mariupola przychodzili na pokazy - zarówno na międzynarodowych festiwalach, jak i w Kijowie - wydawało mi się, że powinni być straumatyzowani. A było wręcz przeciwnie, pomimo tego, że było to dla nich trudne, ważne było dla nich, że wydarzenia w Mariupolu są zapisane w historii Ukrainy, a świat teraz to zobaczy.

Mariupol stał się symbolem zbrodni popełnionych przez rosyjskie wojsko na Ukraińcach. Stał się symbolem oporu i przesłaniem dla całego świata, że Ukraińcy będą walczyć o każdy metr swojej ziemi. Ponadto film został nakręcony dla międzynarodowej publiczności. Aby ci, którzy już zapomnieli, że na Ukrainie toczy się wojna i nie są zainteresowani tymi wydarzeniami, zrozumieli, że horror trwa nadal"..

Nagrody w głównych oscarowych nominacjach zostały w tym roku przyznane:

Najlepszy Film Roku - "Oppenheimer" (o stworzeniu bomby atomowej)
Reżyser Roku - Christopher Nolan za film "Oppenheimer"
Najlepszy film nieanglojęzyczny - "Strefa interesów" (o obozie koncentracyjnym Auschwitz)
Najlepszy film animowany - "Chłopiec i czapla" Hayao Miyazakiego
Najlepszy aktor - Cillian Murphy, "Oppenheimer"
Najlepsza aktorka - Emma Stone, "Biedne istoty"

‍

Luty to szczególny miesiąc dla Ukraińców. Początek inwazji na pełną skalę podzielił życie każdego z nas na przed i po. Ktoś poszedł bronić Ukrainy z bronią w rękach, ktoś zapisał się do metra, wiele kobiet, ratując swoje dzieci, wyjechało w bezpieczniejsze miejsca. A ławki Niebiańskiej Setki stają się coraz dłuższe. — Bohaterowie nie umierają — mówimy. Ale giną, broniąc swojej ojczyzny. Nasze życie nigdy nie będzie takie samo jak wcześniej.

W dniu rozpoczęcia inwazji na pełną skalę ukraińscy artyści zaprezentowali kilka kultowych premier.

1. Ocean Elzy, Odpowiedź

Od początku wojny Ocean Elzy, podobnie jak wielu innych wykonawców, daje koncerty charytatywne. Światosław Vakarchuk wielokrotnie odwiedzał z gitarą żołnierzy na froncie. Żołnierze oczekiwali od niego nowych piosenek, ponieważ niewielu jest artystów, których słowo jest tak ważne i znaczące. Piosenka "Odpowiedź" OE jest właśnie taka. I te słowa rezonowały w sercach wielu ludzi.

Moja odpowiedź jest utkana

Zmarszczkami na moim czole,

Warta tysiąca słów.

Jest wyhaftowana w pamięci

Białymi malwami,

Wykutymi z matczynych łez.

2. Donczenko, Przejdziemy to wszystko razem z Tobą

24 lutego Julia Donchenko, pseudonim Maxima, zaprezentowała swoją nową piosenkę. Julia rozpoczęła karierę muzyczną we Lwowie jako gitarzystka i wokalistka żeńskiego zespołu rockowego Lady. Następnie przeniosła się do legendarnych „Braci Hadyukin”. Wraz z gitarzystą Andrijem Partyką założyli zespół ”Gitary hawajskie”.

Jej muzyka jest trudna do gatunkowego zdefiniowania. Jej piosenki są mieszanką rock and rolla, bluesa, country i współczesnej muzyki pop-rockowej. Jedno można powiedzieć na pewno: nowoczesne ukraińskie piosenki tej piosenkarki są wyjątkowe, niepodobne do innych, trudno je zapomnieć. Ciągle do nich wracam.

W 2023 roku Julia Donchenko wydała kilka singli — „Soldier”, „Little Wine”. Jej solowy koncert we Lwowie był zatytułowany „Vorozhka” od nazwy pieśni ludowej, która stała się jedną z wizytówek Julii.

A teraz mamy premierową piosenkę „Słuchaj, przejdziemy przez to wszystko razem z Tobą...”

— Słowa piosenki napisał człowiek, który zgłosił się na ochotnika do wojska. Jest to bardzo utalentowany pianista jazzowy, poeta, szalony twórca i psychoanalityk Maksym Lan ze Lwowa. Chcę pomóc nam wszystkim zachować wiarę, że najmniejsza ilość światła pokonuje ciemność, że jesteśmy po jasnej stronie - i że wzajemne wspieranie się pomoże nam pokonać wszystkie wyzwania - mówi Julia.

‍3. Yurkesh, Tylko nie dzisiaj

Yurkesh zaprezentował piosenkę „Just Not Today”. Z tej okazji muzyk napisał: „ "Ostatnia, najbardziej dramatyczna faza wojny wyzwoleńczej narodu ukraińskiego o jego Niepodległość i wreszcie, jak teraz jest jasne, o triumf wartości definiujących Ludzkość. Wielu Ukraińców od dawna walczy zamiast wykonywać swoje zwykłe cywilne zawody. Każdy na swój sposób, niektórzy na prawdziwej linii frontu, niektórzy jako wolontariusze, niektórzy dostosowując swoje umiejętności zawodowe do osiągnięcia wspólnego celu. Jednocześnie wszyscy są świadomi nie tylko pragnienia wolności i zwycięstwa, ale także wartości każdego ludzkiego życia. Każdego dnia tracimy nasze najcenniejsze życia i losy w tej zaciekłej walce".

Na początku inwazji na pełną skalę Yuriy Yurchenko (Jurkesh) zgłosił się na ochotnika do 49. oddzielnego batalionu strzeleckiego "Karpacka Sicz" imienia Olega Kutsyna, który działa w ramach Sił Zbrojnych Ukrainy od 2014 roku. Nie rezygnując ze swojej działalności artystycznej skierował ją na osiągnięcie wspólnego celu - Yura często przebywa na linii frontu, gdzie swoją muzyką podnosi na duchu swoich towarzyszy, a także angażuje się w działalność wolontariacką, zbierając datki i dostarczając niezbędne zaopatrzenie do swojej jednostki. W rzeczywistości nie jest to rzadkością w dzisiejszych czasach, wielu ukraińskich artystów jest również zaangażowanych w takie procesy.

Nowa piosenka "Tylko nie dzisiaj" opowiada o tych dwóch latach, mówi piosenkarz:

- Opowiada o emocjach i doświadczeniach, które gromadziły się we mnie podczas wojny na pełną skalę. Jesteś "mężczyzną", ojcem, wojownikiem - i powinieneś być silny. Ale utrata towarzyszy broni, którzy stali ci się bliżsi niż własna rodzina, jest ciężarem nie do zniesienia. Ale nie możesz nic z tym zrobić... To wojna. I musisz wykonywać swoją pracę. Potem błagasz Boga, aby ich ocalił i zapewnił im bezpieczeństwo.

4. KOLA, Milimetr

KOLA jest jedną z najpopularniejszych ukraińskich piosenkarek współczesnych. Jej najbardziej znane utwory to "By the Heart", "Or Together", "Porichka" (duet z muzykiem YakTak). Piosenkarka jest obecna na dużej scenie zaledwie od kilku lat, ale jej piosenki już podbiły serca milionów słuchaczy swoją szczerością. Jej twórczość inspiruje i wspiera wielu Ukraińców.

Wiele osób pamięta Nastię Prudius z jej udziału w programie The Voice. Tysiące widzów oglądało ją podczas programu i nadal doceniają fakt, że szczerość, którą widzieli, nie zniknęła.

Pierwszą premierą w 2024 roku była wzruszająca piosenka "Milimetr". To opowieść o silnej miłości. "Nie oddalaj się ode mnie nawet na milimetr" - w naszych realiach niemal każda kobieta ma w głowie to zdanie. Jest ono skierowane do ukochanej osoby. To pragnienie - by nieustannie czuć obok siebie drugą osobę - wypływa z serca. Aby każdy słuchacz zobaczył w piosence swoją własną historię.

W okresie szalonej miłości wydaje się, że bez ukochanej osoby u boku brakuje Ci powietrza i czujesz się zagubiony. To właśnie te szczere i silne uczucia są opisane w nowej piosence KOLA:

- Czekanie na ukochaną osobę nawet w ciągu dnia może wydawać się uczuciem nie do zniesienia, a jeśli to czekanie jest wymuszone, ponieważ ukochana osoba nie może być tam z powodu okoliczności, każda kobieta czuje się bezradna. I wszystko, co może zrobić, to czekać.

5 Yaktak, Była niższa ode mnie

Jedną z najpopularniejszych piosenek 2023 roku była piosenka „Porichka”, nagrana przez KOLA wraz z młodym artystą YakTak. Ma on na swoim koncie wiele piosenek, które już stały się bardzo popularne. Sama byłam na koncercie pół roku temu i słyszałam, jak cała sala śpiewa "W nocy", "Porichka" i "Złapię ostatni wóz". To bardzo duże osiągnięcie jak na artystę, który rozpoczął karierę muzyczną dopiero na początku 2022 roku.

Dwa lata temu Yaroslav Karpuk wymyślił pseudonim, nagrał kilka piosenek, opublikował je na Youtube i znalazł swoją publiczność. Prawie każda z jego piosenek stała się hitem. W rzeczywistości są to utwory, które pojawiły się na jego debiutanckim albumie, który został wydany niedawno. Jakiś czas temu zapytałam Yaroslava, gdzie znajduje czas i jak udaje mu się pisać nowe utwory. YakTak był wtedy w trasie i miał za sobą 60 koncertów.

- Wszędzie - odpowiedział. - Najczęściej na tylnym siedzeniu samochodu, między koncertami.

Piosenka "Dance" nie wzbudziła takiego entuzjazmu wśród słuchaczy. Może spodoba się na koncertach. Nowy album jest właśnie programem koncertowym, z którym artysta występuje. I sukcesywnie dodawane są do niego nowe utwory. Ostatnia piosenka - "Była niższa ode mnie" - jest jedną z nich.

6. Antitila, Jesteś jedyną

„Antitila” po dość długiej przerwie powróciły z premierowym „Jesteś jedyną". To, według Tarasa Topolya, jest to apel zarówno do ukochanej kobiety, jak i ojczyzny. W rzeczywistości jest bardzo ukochana.

Piosenka została napisana rok temu i długo czekała na swój moment.

— Maxim Sivolap dawno temu wpadł na pomysł piosenki. Rok temu wróciliśmy do niej — i zacząłem tworzyć melodię i teksty — mówi Taras Topola.  — Wszystko to wydarzyło się w trudnym okresie życia. Zespół „Antitila” opuścił linię frontu - i nadal prowadziliśmy naszą działalność jako wolontariusze i muzycy, robiąc wszystko, co w naszej mocy, żeby wygrać. Jednocześnie byliśmy daleko od naszych rodzin, dzieci i bliskich, których tęskniliśmy, dlatego te słowa, harmonia i melodia okazały się tak dramatyczne.

W komunikacie prasowym zespół dorzucił trochę filozofii:

— Opowiadamy o tym, jak mały człowiek w bezmiarze zimnej przestrzeni i wszechświata jest w stanie rozpalić ogień swoją miłością i dać ciepło miliardom innych.

Chcę wierzyć, że miłość naprawdę wygrywa.

7. O.Torvald, Chervoni kolgotki

Następna jest również premiera, ale nieoczekiwana. Legendarna piosenka „Chervoni kolgotki” zespołu „Skryabin” i Kuźma, która stała się ścieżką dźwiękową do filmu „Ja, pobieda i Berlin”, została ponownie zaśpiewana przez Jewgienija Galicha i zespołu O.Torvald. Producenci filmu „Ja, pobieda i Berlin" postanowili zaangażować wykonawców, którzy osobiście znali Skryabina i podziwiali jego pracę od lat 90., aby nagrać ścieżkę dźwiękową filmu. Wybór padł na zespół O.Torvald.

Muzycy mają już trzy covery piosenki Kuźmy, w szczególności „Chervoni kolgotki”.

„Ja, pobieda i Berlin” to film oparty na autobiograficznej książce Andrija Kuźmenki. To historia zwykłego faceta, początkującego muzyka. Trzy dni przed zaplanowanym koncertem jedzie ze swoim przyjacielem Bardem (w życiu — Witaliy Bardetsky) do Berlina starym samochodem pobieda. Chłopaki usłyszeli, że gdzieś w Niemczech jest kolekcjoner gotowy wymienić żółtą „bestię” na mercedesa 600. Kuźma obiecuje swojej dziewczynie Barbarze, że wróci do domu nowym samochodem, a chłopakom z zespołu, że zdążą na koncert. Od pierwszych minut podróży oczywiście wszystko idzie nie tak. Niemniej jednak jedno jest pewne: przygoda pomoże bohaterom znaleźć ich prawdziwe miejsce w życiu.

Premiera film jest 9 marca i nie mogę się go doczekać. Książka jest już dostępna od dłuższego czasu i zdecydowanie radzę Ci ją przeczytać! I oczywiście posłuchajcie ścieżki dźwiękowej „Chervoni kolgotki”.

‍8. Gelya Zozuly, Zabawna piosenka

Nowy utwór prezentuje rudowłosa piękność Gelya Zozulya. Wydaje piosenkę za piosenką - i, co ciekawe, piosenkarce udaje się uniknąć powtarzania się. Chcesz słuchać tej muzyki i śpiewać razem z nią, zwłaszcza jeśli jesteś kobietą. "Lubisz uciekać, a ja lubię się do ciebie skradać". Teraz stanie się to viralem.

Utwór nosi tytuł "Zabawna piosenka". Ale, jak mówi Gelya, "piosenka jest zabawna, ale nie każdemu się spodoba, ponieważ jest to satyryczna opowieść o dziewczynie biorącej sytuację w swoje ręce. Historia rozwija się bardzo nieoczekiwanie, ponieważ w życiu wszystko się zdarza".

Wraz z piosenką dostaliśmy teledysk. Główną rolę zagrał w nim popularny bloger Taras Nesterenko. Zdjęcia do teledysku odbyły się w samym centrum Kijowa. Gelya Zozulya ma nadzieję, że humorystyczny utwór i teledysk odwrócą uwagę słuchaczy od trudnej codzienności i sprawi, że się uśmiechną.

Gelya napisała piosenkę w nocy, podobnie jak wszystkie swoje poprzednie utwory:

- Od dzieciństwa, zamiast kłaść się spać, komponowałam wiersze i piosenki lub głośno grałam improwizacje na pianinie przed zaśnięciem. Od tego czasu wiele utworów narodziło się w nocy.

Oto jak sama przedstawiła piosenkę: "Ta piosenka opowiada satyryczną historię dziewczyny, która w pewnym momencie chciała przejąć kontrolę nad wszystkim i zrobiła to na swój sposób".

Widzowie teledysku na YouTube są zachwyceni: "Wreszcie utwór, w którym kobieta pokazuje swoją miękką siłę. Nie płacze, nie jest ofiarą. Pewna siebie, kobieca, odurzająca....". Przy okazji, artystka zapowiada swój pierwszy solowy koncert w Imagination Creative Centre w Kijowie.

‍

‍9. Klavdia Petrivna, Okłamałam cię

Premiera nowej piosenki zbiegła się w czasie z aferą wokół piosenkarki, która ukrywa swoją tożsamość. Gdy inna artystka Masza Kondratenko przyszła odebrać nagrodę w kategorii "Debiut roku" magazynu Lirum, ktoś rzucił podejrzenie, że skoro głosy Maszy i Klavdii są łudząco podobne, to pewnie to jedna i ta sama osoba.

Na początku wszyscy w to uwierzyli, ale potem, mimo że głosy artystek są naprawdę podobne, przestali wierzyć. Tak więc zagadka pozostaje.  

Piosenka "Okłamałam cię" pokazuje Klavdię Petrivną jako silną i niezależną kobietę.

10 Jamala, Mój brat

Jamala zaprezentowała nową piosenkę „Mój brat”, którą zadedykowała przyjacielowi, który zginął na wojnie. Artystka przyznała, że w piosence zawarła swoje miłe wspomnienia o nim, dedykując ją jednocześnie wszystkim poległym obrońcom Ukrainy.

— Czy autor może płakać nad tym, co stworzył, siedząc przed klawiaturą i komputerem, jeśli to czuje? Tak, może! Mnie się to znowu przytrafiło. Rok temu, w styczniu, straciłam bardzo bliskiego przyjaciela, mojego brata, ale wspomnienia o nim były tak jasne, że jakoś nie mogłem płakać, dopóki nie napisałem tej piosenki - powiedziała piosenkarka.

- To, co możemy zrobić dla ludzi, których kochaliśmy, którzy nas chronili i których straciliśmy, to pamiętać, wspominać, nie bać się ich kochać, kochać wspomnienia o nich, przypominać sobie ich żarty, ich gusta muzyczne, cytować ich. Mnie to pomogło. Może tobie też pomoże? Napisz do nich list - dodała Jamala.

Nową piosenkę zaśpiewała w finale krajowych eliminacji do Eurowizji. I wszyscy widzieli, że Jamala była w ciąży. Spodziewa się trzeciego dziecka. I to było takie wzruszające. Zobaczyć, że życie wygrywa. Posłuchaj piosenki Jamali "Mój brat". Oby wszyscy bracia, ojcowie, synowie i siostry wrócili żywi z tej wojny.

Do 2022 r. o Ukrainie na Netfliksie jedynie wspominano. Tak było na przykład w amerykańskim filmie „W strefie wojny” oraz w serialach dokumentalnych „Arsenał szpiega” i „Iwan Groźny z Treblinki”. Po raz pierwszy serwis streamingowy zainwestował w stworzenie profesjonalnego dźwięku do ukraińskiego filmu dokumentalnego „Winter on Fire:Ukraine’s Fight for Freedom”, a następnie sfinansował nakręcenie francuskiego filmu „Ostatni najemnik” w Kijowie. W 2021 r. Netflix przeznaczył 820 tys. dolarów na konkurs dla ukraińskich filmowców.

Wszystko zmieniło się po rozpoczęciu przez Rosję inwazji na pełną skalę — i nieoczekiwanej reakcji Ukrainy na tę napaść. W ciągu ostatnich dwóch lat Netflix kupił dziesiątki ukraińskich filmów i seriali telewizyjnych, które wygenerowały 4 miliony godzin oglądania w pierwszej połowie 2023 roku, wchodząc tym samym na szczyt światowych rankingów.   

1.  Pamfir  

2. Luksemburg, Luksemburg

3. Zima w ogniu

4. Klondike

5. Seks, insta i ZNO

6. Snajper. Biały kruk

7. Moje myśli są ciche

8. Nosorożec

9. Pracuję na cmentarzu

10. Swingersi

‍Pamfir (2022). Reżyser: Dmytro Sukholitkyi-Sobchuk

Gdybym miał wybrać film, który powinien reprezentować Ukrainę, prawdopodobnie byłby to ten film. To rzadki przykład kina gatunkowego w Ukrainie i godny przykład kina gatunkowego dla świata: rewizjonistyczny dramat kryminalny o naszej teraźniejszości, który ujawnia korupcję w urzędzie celnym, tuszowanie przez rząd przemytu papierosów i powiązania policji z gangami. Jednocześnie film łączy wątki społeczne z artystycznymi — i to właśnie czyni „Pamfir” tak wyjątkowym. Biedne i pełne napięć życie przygranicznych wiosek, w których ludzie zmuszeni są łamać prawo, by przeżyć, nie przeszkadza im namiętnie kochać, być szaleńczo odważnymi i celebrować swoje święta z mistycznym pięknem i uniwersalnym rozmachem. Aby widz mógł w pełni skonsumować to danie, delektować się nim, reżyser wymyślił oryginalny sposób jego podania. Kamera nieustannie podąża za głównym bohaterem, Pamfirem, zatrzymując go w kadrze, obracając się wokół niego, biegnąc za nim przez las. Ten ruch jest swego rodzaju obrazem egzystencji bohatera. Tylko bieg, dokończenie tego, co zacząłeś, może cię uratować. I w końcu tak się dzieje.

Luksemburg, Luksemburg (2022). Reżyser: Antonio Lukić

Komedia inteligentna. A gdy jest inteligentna, to koniecznie musi być czarna, ponieważ nie da się śmiać inteligentnie bez sarkazmu czy ironii. W "Luksemburgu...” Lukić wykorzystuje cały arsenał śmiechu do stworzenia dramatycznej komedii i bardzo potrzebnej samokrytyki, którą Polacy, już dawno opanowali. Ukraiński dramat jest unikalny we wszystkim. W dowcipie, który bawi się surżykami głównych bohaterów, ich niechlujstwem i niezdarnością. I w wyjątkowości głównych aktorów, braci bliźniaków Ramila i Amila Nasirowych, którzy nigdy nie byli aktorami, lecz muzykami, a mimo to reżyser był w stanie sprawić, że na ekranie wypadają bardzo naturalnie. I w samej historii, która jest głęboka w czasie i rozległa w przestrzeni, poczynając od lat 90., przeskakując do  2010 roku, a następnie przenosząc się z Ukrainy do kraju ogłoszonego w napisach. Pomysłowy, homerycznie zabawny, bardzo słodki i chwytający za serce, "Luksemburg, Luksemburg" jest jednym z najlepszych ukraińskich filmów ery po uzyskaniu niepodległości.

Zima w ogniu (2015). Reżyser: Jewgienij Afineevsky

Pierwszy ukraiński film dokumentalny nominowany do Oscara — i jeden z pierwszych, który wziął udział w wyścigu na Netfliksie o Oscara. Netflix pomógł Ukrainie opowiedzieć lepszym i donośniejszym głosem historię Majdanu i oporu narodu ukraińskiego wobec samowoli autokratycznego prezydenta na usługach Rosji. Materiał filmowy, nakręcony przez wielu kamerzystów, gdy zaangażowanie Netflixa stało się możliwe, został zmontowany zgodnie ze wszystkimi standardami profesjonalnego kina. Właśnie dlatego "Zima w ogniu" jest tak potężna. W imponujący sposób pokazuje prawdę, siłę i dumę, z jaką zorganizowano Majdan, wyjątkową i przełomową rewolucję w historii świata, wymownie nazywaną Rewolucją Godności. Wyczuwając, że Ukraina wymyka mu się z rąk, Putin natychmiast po zwycięstwie Ukraińców na Majdanie rozpoczął wojnę przeciwko Ukrainie, anektując Krym i okupując część wschodniej Ukrainy. "Zima w ogniu" opowiada o pierwszym etapie tej wojny, o pokonaniu zła, które potem, w 2014 roku, znów zaczęło podnosić głowę.

Klondike (2022). Reżyser: Marina Er-Gorbach

Nic dziwnego, że ten film również opowiada o wojnie. A raczej jest o wojnie. Fabuła, sprowokowana zbrodniczym i tragicznym zestrzeleniem Boeinga 737 malezyjskich linii lotniczych, opowiada historię małej wioski w Donbasie, przez którą przechodzi broń, której użyto do tego zestrzelenia — rosyjski przeciwlotniczy system rakietowy Buk. W wiosce mężczyzna stara się uniknąć wstąpienia do armii separatystów. Jego bratu się to nie udało, a jego żona wkrótce urodzi. Ten koszmar udziela się także widzowi, który wiedziony sprawną ręką reżysera ogląda wszystko "tu i teraz". Cały dramat rozgrywa się niemal w teatralnej scenerii: kamera nie porusza się zbyt często, a każda scena dzieje się w jednym kadrze. Przygnębienie i groza są odczuwalne od początku do końca.

Seks, Instagram i ZNO (2020). Reżyser: Antonio Lukic

Jeden z niewielu ukraińskich seriali, który w ogóle da się oglądać. A głównie dlatego, że zaproponowano go Lukiciowi, autorowi jeszcze wtedy nienakręconego "Luksemburga…", ale już nakręconego filmu "Moje myśli są ciche". Specyficzny humor, odwaga pracy w pustej niszy kina i dobry efekt. 12-odcinkowy serial zawdzięcza swoją jakość Pawłowi Ostrikowi, znanemu z dwóch wyjątkowych filmów krótkometrażowych: "Problem'97" i "Mia Donna". Napisał on scenariusz serialu w języku ukraińskim, co było rewolucyjną rzeczą w zrusyfikowanym świecie seriali telewizyjnych w Ukrainie. A sam scenariusz Ostrikowa daje "efekt wow". Opowiadając historię współczesnej szkoły, serial nie unika zakazanego wcześniej na ekranie obscenicznego słownictwa. Starsi uczniowie używają slangowych słów z lekkimi przekleństwami w języku ukraińskim — czyli mówią tak, jak mówią ich odpowiednicy w rzeczywistości. Pierwotnie serial był emitowany na platformie "1+1 Video".

Snajper. Biały kruk (2022). Reżyser: Marian Bushan

Pomimo dość druzgocącej i czasami słusznej krytyki, film ten jest nadal dobrym świadectwem zarówno rozwoju kina ukraińskiego, jak trwającej wojny. Nakręcony przed inwazją, a pokazany sześć miesięcy po jej rozpoczęciu "Snajper. Biały kruk”, znalazł się w trudnej sytuacji, gdy uchodźcy masowo uciekali z Ukrainy. Publiczność i ci, którzy pozostali, nie byli zbytnio gotowi na oglądanie filmu o wojnie, która działa się w rzeczywistości, więc nie było jeszcze czasu na refleksję. Twórcy postawili jednak na swoim, dzieląc swój film na część dramatyczną i heroiczną, minimalnie wzbogacając obie o patos, co jest uzasadnione, biorąc pod uwagę temat, czas i miejsce projekcji. Bo w czasie wojny Ukraińcy, jak każdy naród w sytuacji ataku agresora, potrzebują wsparcia, zastrzyku pozytywnych emocji, zapewnień o zwycięstwie i odwecie na wrogu. O tym właśnie jest "Snajper. Biały kruk", w którym bohater, zwykły nauczyciel, zmuszony jest chwycić za broń, by pomścić zabitą przez separatystów żonę i rozpocząć walkę o odzyskanie ojczyzny. Film zasługuje na określenie "jeden z najlepszych ukraińskich filmów na Netfliksie".

Moje myśli są ciche (2019). Reżyser: Antonio Lukić

"Ukraińska inteligentna komedia" zaczęła się od filmu "Moje myśli są ciche". Jeszcze przed "Luksemburg, Luksemburg” Lukić nakręcił spokojną komedię arthouse'ową, która zyskała duży rozgłos, stając się jednym z najbardziej dochodowych filmów roku (zarabił 10 milionów hrywien). Dramatyczno-komediowy film o facecie, który nagrywa śpiew ptaków, jego matce, która rozmawia z nim jak z dzieckiem, i ich podróży do zachodniej Ukrainy jest przełomem społecznym i gatunkowym. I chodzi tu nie tyle o dramaturgię relację mężczyzny z matką, ile o sposób ich komunikowania się, dzięki któremu komedia zyskuje posmak absurdu. Duet Andrija Ligadowskiego i Irmy Witowskiej-Wanc jest zabawny i smutny zarazem. Stworzył nowy typ postaci ekranowych, rozwinięty przez "Luksemburg...”. Humor bez śmiechu, mistrzostwo aktorskie, świetna ścieżka dźwiękowa, zdjęcia i fantastyczna praca kolorysty-scenografa — wszystko to sprawiło, że film stał się topowym w ukraińskim kinie, przykładem do naśladowania i źródłem profesjonalnej dumy, co zostało dowiedzione pokazami w wielu krajach i zakupem filmu przez HBO Europe.

Nosorożec (2022). Reżyser: Oleg Sentsov

Przełomowy film dla wszystkich Ukraińców i dla samego reżysera-amatora, który wcześniej nakręcił tylko jeden film, "Hamer" — dość zauważalny i interesujący, pomimo braku profesjonalizmu. Drugi film, "Nosorożec", który powstał na początku 2010 roku, został odłożony na jakiś czas, aż w 2014 roku wybuchła wojna rosyjsko-ukraińska. Potem został odłożony na jeszcze dłuższy czas, bo Oleg Sencow został zatrzymany na Krymie przez FSB, skazany w Rosji i uwięziony w kolonii o zaostrzonym rygorze. Zwolniono go dopiero po 5 latach, po wymianie na rosyjskich przestępców. Sencowowi udało się „Nosorożca” — twardy i szczery film o burzliwych latach 80. i 90. XX wieku, o rozkwicie przestępczości, wśród której bohater rodzi się, rośnie i staje się bossem. Jednym z głównych sukcesów filmu jest szczegółowe odtworzenie materialnego świata tamtych czasów. Kolejnym sukcesem jest odtwórca głównej roli, Serhij Filimonow, który podobnie jak Sencow jest amatorem. Jego osobiste doświadczenie bojowe jako aktywisty i weterana ATO pomogło mu wejść w rolę. Film miał premierę 17 lutego 2022 r. 24 lutego, kiedy rozpoczęła się inwazja na pełną skalę, zarówno Sencow, jak Filimonov poszli na wojnę — i nadal walczą.

Pracuję na cmentarzu (2022). Reżyser: Alexey Taranenko

Kolejny dramat kryminalny, ale oparty na częściowo autobiograficznej i niezwykle popularnej książce Pawła Belianskiego, ma kilka przyjemnych gatunkowych inkluzji — mistycznych i komediowych. Główny bohater, pracownik cmentarza Ołeksandr (Witalij Salij), zaczyna widzieć zmarłych. A jego praca, polegająca na zarabianiu pieniędzy przez zawyżanie cen nagrobków i działek cmentarnych, stopniowo staje się czymś raczej przerażającym niż dochodowym. Do tego dochodzi problem z jego owładniętej obsesjami córką i… duchem syna. Niezbyt nowatorski fabularnie — filmy o duchach kręci się na świecie od stu lat — „Pracuję na cmentarzu” okazał się aktualny i oryginalny, z mnóstwem dowcipów.

Swingersi (2018). Reżyser: Anreise Ekis

Bezpretensjonalna fabuła tego niezwykłego filmu opowiada o tym, jak dwie rodziny decydują się na wymianę partnerów. Ukraińcy, być może najwięksi hipokryci w Europie, pokazują wszystkie swoje kompleksy, ujawniając to, co boli, czyli to, czego chcą, ale czego nie mają. "Swingers", film zabawny do łez, stał się ważnym projektem kreatywnym i biznesowym. Połączenie fabuły, przetestowanej już na Litwie, z dobrymi aktorami (Ołeksij Wertyński, Mychajło Kukujuk, Wiaczesław Dowżenko) i gwiazdami show-biznesu (Dasza Astafjewa, Olga Poliakowa), przy minimalnym budżecie i prostym filmowaniu dało oszałamiający wynik.

Film nie tylko zarobił w tamtym czasie dużo pieniędzy, ale także zasłużył na sequel.

„Trzeciego dnia wojny na wielką skalę namalowałem swój pierwszy plakat na serwetce w kolejce po paliwo na stacji benzynowej. Była to butelka z koktajlem Mołotowa z kozackimi wąsami” - wspomina ukraiński artysta Dmytro Dziuba (@dimkarts). W 2020 roku wspólna praca Dmitrija i studia „Aztec Animation” znalazła się w pierwszej dziesiątce najlepszych plakatów z okazji 75. rocznicy ONZ w Nowym Jorku. A od 2022 roku artysta tworzy plakaty wspierające Siły Zbrojne Ukrainy i wystawia je w Ukrainie, i świecie.

„Sztuka przeciw wojnie” to wspólny projekt Ukraińców i Polaków. Organizatorami są Związek Badaczy Sztuki Współczesnej, Projekt Sztuki Współczesnej Biruchiy oraz Centrum Mieroszewskiego przy wsparciu polskiego Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

„To świetny przykład współpracy Polaków i Ukraińców w dziedzinie kultury. I potężna broń przeciwko rosyjskiej propagandzie, manifest solidarności z ofiarami rosyjskiego ludobójstwa - wyjaśnia współorganizator wystawy ze strony ukraińskiej Giennadij Kozub. - Prezentujemy głównie prace Nikity Titowa i Aleksandra Grekhova, które znajdują się w książce „Plakaty wojenne”. Prace te odwiedziły już międzynarodowe wystawy i zyskały uznanie na całym świecie. Wszystkie prezentowane tutaj prace są  wyraziste, pełne emocji i głębokiego znaczenia.

Polską część ekspozycji reprezentują rzeźby, plakaty, instalacje takich autorów jak Andrzej Milewski, Matylda Damięcka, Marta Frej itp. To nie tylko reakcja na rosyjskie zbrodnie, ale także dowód empatii wobec Ukraińców. Dziś chcemy przypomnieć całemu światu, że krwawa wojna w Ukrainie trwa, giną wojskowi i cywile. A teraz nawet bardziej niż na początku wojny potrzebujemy wsparcia świata”.

Kurator projektu ze strony polskiej Bartłomiej Kiełbowicz jest przekonany, że w drugą rocznicę inwazji na pełną skalę nie możemy pozostać obojętni, musimy jeszcze bardziej mobilizować się i wspierać tych, którzy znajdują się w niezwykle trudnej sytuacji.

„Mam teraz na sobie koszulkę przyjaciółki, która zginęła w Krematorsku dwa lata temu” - mówi Bartłomiej Kiełbowicz. „Szła do galerii handlowej kupić telefon i zginęła od rosyjskiego pocisku. Koszulkę, którą mam dziś na sobie dostałem właśnie od niej. Tutaj, w galerii, znajduje się praca, której nie ma na liście. Mała rakieta jest wklejona w górnej części okna. Trudno to dostrzec, ale istnieje i przypomina nam tutaj, że wojna jest blisko. A jeśli nie chcemy, aby nasi przyjaciele i bliscy umierali w drodze do sklepu, musimy coś robić”.

Do galerii przybyli również ambasador Ukrainy w Polsce Wasilij Zwarycz, zastępczyni Sekretarza Ministerstwa Kultury w Polsce Marta Cienkowska, aby wyrazić wdzięczność artystom i wesprzeć Ukraińców w przeddzień rocznicy wojny.

„Te prace są fantastyczne. Jestem pewna, że każdy znajdzie coś dla siebie, a potem przyprowadzi tutaj swoich przyjaciół lub członków rodziny. Dziękuję wszystkim, którzy pracowali nad tym projektem” - mówiła Cienkowska.

Poprzez sztukę i kulturę można dotrzeć do wszystkich krajów wolnego świata, aby wzmocnić poparcie dla Ukrainy, która dziś walczy o interesy tego świata. W szczególności w interesie Polski. A to, co wy, artyści, robicie na tym „polu bitwy”, jest niesamowite. Jestem Wam za to bardzo wdzięczny. Jestem pewien, że wygramy, jeśli będziemy wszyscy razem” - powiedział Wasilij Zwarycz.

Na pracy „Borodyansky Towel” Katyi Lesovej z serii dzieł „Moc pamięci” poeta Taras Szewczenko patrzy w szczeliny zniszczonego budynku. Każde zdjęcie Katyi Lisovej opowiada o tragediach różnych miast i wsi: Mariupola, Irpinia, Borodianki, Charkowa, Odessy, Kijowa, Czernihowa, Skovorodinówki. Wszystkie prace składają się z fragmentów zdjęć dokumentalnych i starych zdjęć Ukraińców. Wszystkie te fragmenty są „zszyte” obrazami ornamentu ręcznika. I to nie jest przypadkowe, ponieważ w kulturze ukraińskiej jest to ręcznik, który towarzyszy człowiekowi od urodzenia do śmierci, a każdy region ma swój własny styl ręczników. Dekoracja ręcznika ma związek zarówno z historią osobistą, jak i pamięcią kulturową.

Ukraińska część ekspozycji obejmuje prace Nikołaja Gonczarowa, Zakentija Gorobiowa, Aleksandra Grekhova, Olega Hryszczenki, Artema Guseva, Dmitrija Dziuby, Andrija Jermolenko, Katya Lisova, Antona Logova, Maksyma Palenko, Dasha Podoltseva, Aleksieja Reviki, Aleksieja Saya, Dmitrija Simonowa, Michaiła Skopa, Nikity Titova, Nikita Shilimov, Albina Yalozy i uczestnicy projektu grupowego „Sztuka przeciwko wojnie” (Ekaterina Buchatskaya, Misha Zavalny, Nikita Kravtsov). Prace te zawarte są w książce „Plakaty wojenne”, opublikowanej we współpracy z Departamentem Kultury i Turystyki Rady Miejskiej Zaporoże przy wsparciu Ukraińskiej Fundacji Kultury.

Polską część wystawy reprezentują rzeźby, plakaty, instalacje i transperanty. Są to dzieła m.in. Andrzeja Milewskiego, Matyldy Damięckiej, Jakuba Jezierskiego, Pawła Jońcy, Idy Karkoszkiej, Bartłomieja Kiełbowicza, Tomasza Kopcewicza, Aleksandra Małachowskiego, Agaty Nowickiej, Marty Frej.

Plakaty były już wystawiane w Ukrainie na 19 wystawach plenerowych, a także w galeriach w Stanach Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii.

W Warszawie wystawa do 29 lutego od 11:00 do 17:00 w galerii „Okno na Kulturę” przy ul. Krakowskie Przedmieście, 17. Wstęp wolny.

Liudmyła Monastyrska to ukraińska marka znana na całym świecie. Jej potężny sopran liryczno-dramatyczny od wielu lat można usłyszeć na najbardziej prestiżowych scenach muzycznych, w tym La Scali w Mediolanie, Royal Covent Garden Theatre w Londynie i Metropolitan Opera w Nowym Jorku. Po wybuchu wojny głos Liudmyły stał się symbolem Ukrainy dla wielu ludzi na świecie. Jej Aida, Turandot, Lady Makbet, Abigail - wszystkie są dziś ukraińskimi kobietami.

Po inwazji Rosji na Ukrainę Liudmyła Monastyrska zastąpiła w "Turandot" na scenie Metropolitan Opera Annę Netrebko, rosyjską śpiewaczkę, której kontrakt został anulowany za wspieranie reżimu Putina. Zamiana rosyjskiej gwiazdy na ukraińską była symbolicznym gestem. Kiedy Liudmyła wyszła do publiczności pod koniec spektaklu, owinięta w ukraińską flagę, dostała owację na stojąco.    

W kraju, jako solistka Opery Narodowej Ukrainy, Pani Liudmyła wychodzi na scenę pomimo nalotów. Za granicą nie tylko śpiewa - także przekonuje, walczy, obserwuje i analizuje. Z magazynem Sestry rozmawiała o tym, jak bardzo obcokrajowcy są zmęczeni wojną w Ukrainie, czy ukraińscy artyści powinni odmawiać pracy na scenach, na których występują Rosjanie, czy świat jest zainteresowany ukraińską muzyką i co ukraińscy dyplomaci mogą zrobić, by promować naszą kulturę.

Ukraińscy artyści otrzymują niższe wynagrodzenie niż rosyjscy

Oksana Honczaruk: W kwietniu 2022 roku Peter Gelb, dyrektor generalny Metropolitan Opera, poprosił Panią o zastąpienie rosyjskiej gwiazdy operowej Anny Netrebko w roli Turandot. Zgodziła się Pani. Od tego czasu wasze nazwiska nieustannie krzyżują się w mediach. Nie irytuje to Pani?

Liudmyła Monastyrska: Wiele osób interesuje się tym, co myślę o Netrebko. Ale co mam myśleć o niej - muszę myśleć o sobie. Ania pracowała i nadal będzie pracować, ponieważ ma nazwisko, które stworzyła 25 lat temu.

OH: Ale Pani też jest znana.

LM: Tak. Ponadto moja kariera rozwijała się szybciej. Nie przechwalam się, po prostu tak ułożyły się gwiazdy, szczęście mi dopisało.

OH: A jednak był to precedens, że Anna Netrebko została pozbawiona ról w Metropolitan Opera. Poza tym wszyscy wiedzą, że była ulubienicą Petera Gelba.

LM: Zawieszenie zostało jej zrekompensowane zapłatą za wszystkie zaplanowane występy - nie spędziło jej to snu z powiek.

OG: Kiedyś powiedziała Pani, że rosyjscy artyści są bardzo wspierani przez rosyjskich urzędników w Stanach Zjednoczonych. Przychodzą na występy całymi delegacjami i przynoszą swojej primadonnie mnóstwo kwiatów. Jak często ukraińscy urzędnicy państwowi przychodzą na Pani występy? Takie wzajemne wsparcie byłoby dobre dla wizerunku Ukrainy.

LM: Wyjaśnię sytuację nie w kategoriach bukietów, ale w kategoriach procentowych.

Jako obywatelce Ukrainy USA odliczają 30% od mojego honorarium, podczas gdy rosyjskim artystom tylko 6%. Jest różnica czy nie?

I dopiero niedawno te procenty zaczęły być odbierane rosyjskim artystom; wcześniej otrzymywali oni swoje pieniądze brutto. Odbywało się to oficjalnie - było porozumienie między Rosją a Stanami Zjednoczonymi.

A my mamy 30% i żadnej alternatywy. Ponadto odsetki są one pobierane nie tylko od honorarium artysty, który wychodzi na scenę, ale także od artystów rezerwowych, od tak zwanych coverów, czyli tych, którzy są za kulisami, gotowi w każdej chwili zastąpić swojego kolegę na scenie.

W jakiś sposób rosyjskim urzędnikom ds. kultury udało się przekonać tamtejsze władze, żeby od zarobków rosyjskich artystów nie pobierały wysokich odsetek. I to jest prawdziwe wsparcie na poziomie państwowym. Marzy mi się, aby nasz sektor publiczny również wspierał w ten sposób ukraińskich artystów za granicą.

Teraz pani rozumie, dlaczego Rosjanom bardzo opłaca się pracować w Ameryce, a ich menadżerowie starają się, jak mogą, aby ich artyści dostali się do jakiegokolwiek teatru w USA.

OH: Czy próby Ukrainy, by w jakiś sposób ograniczyć popularność rosyjskiej opery i baletu na świecie, by usunąć rosyjskich śpiewaków ze sceny, są skuteczne?

LM: Mam co do tego coraz więcej wątpliwości. Robimy w tym celu wszystko: rozmawiamy, przekonujemy, walczymy, czasem nawet wygrywamy. Ale ogólny obraz pozostaje praktycznie niezmieniony. Dzieje się tak dlatego, że Rosja narzuca światu swoją kulturę od dziesięcioleci, a nie od lat. Ogromne sumy pieniędzy były i są inwestowane w artystów, przedstawienia i propagandę. Oczywiste jest, że nie da się natychmiast zmniejszyć wpływu rosyjskiej kultury - zajmie to Ukrainie dziesięciolecia.

Ukraińska opera jest reprezentowana na świecie w minimalnym stopniu

OG: Wszyscy znają rosyjskie opery i balety. Z biznesowego punktu widzenia są to dzieła opłacalne. Niemal każdy teatr na świecie ma w swoim repertuarze "Eugeniusza Oniegina", "Damę pikową" i "Jezioro łabędzie", a dyrektorzy teatrów nie chcą z nich łatwo rezygnować...

LM: Niedawno w Ameryce zapytali mnie, czy jestem gotowa zaśpiewać "Damę pikową" Czajkowskiego. Odpowiedziałam, że jako obywatelka Ukrainy nie zrobię tego, zwłaszcza po tym, jak wyszłam na scenę Metropolitan Opera z ukraińską flagą. Amerykanie wszystko rozumieją, ale chcą wiedzieć, czy jestem gotowa zrobić to za pieniądze. Ja nie zdradzam swojej ojczyzny i wiem, że moja postawa jest tutaj szanowana - obywatele USA są bardzo lojalni wobec swojego kraju, więc rozumieją i cenią czyjś patriotyzm. Ze swojej strony doceniam życie w Ukrainie i dbam o to, co się tutaj dzieje. Dlatego moja rezygnacja ze śpiewania do rosyjskiej muzyki nie jest kaprysem, ale stanowiskiem. Niestety, nie wszyscy moi koledzy mogą pochwalić się taką uczciwością. Poza tym gdy nie ma pracy, człowiek może zmienić swoje zasady. Nie jestem już tutaj sędzią - chociaż dzisiaj, kiedy Ukrainę niszczą rakiety, kiedy nasi chłopcy oddają życie na froncie w imię wolności Ukrainy, nie warto tego robić

OH: Ilu artystów operowych z Ukrainy pracuje obecnie za granicą?

LM: Można wymienić do dziesięciu nazwisk; to bardzo mało. Dlatego wydaje mi się, że nie należy zmuszać dziś ukraińskich artystów do dobrowolnego opuszczania projektów, do których „przypadkowo” dołączył artysta z Federacji Rosyjskiej. Wyjaśnię: opera ukraińska i tak jest na świecie minimalnie reprezentowana. Załóżmy, że odmawiasz udziału w projekcie, z zasady nie chcąc śpiewać na jednej scenie z obywatelem kraju-agresora. I co mamy w wyniku? Projekt nadal istnieje, ale już bez udziału Ukrainy. Co więcej, na nasze miejsce organizatorzy mogą znowu zaprosić Rosjan.

Wydaje mi się, że wręcz przeciwnie: powinniśmy przy każdej okazji wychodzić na scenę i bronić ukraińskiej szkoły wokalnej, demonstrować swoje znakomite umiejętności i za każdym razem udowadniać, że w Ukrainie są wspaniali śpiewacy operowi.

Jesteśmy Ukraińcami i musimy chodzić z podniesioną głową. Nie możemy przegapić żadnej okazji, aby to robić. Ukraina jest dziś trendy, a każda wartościowa inicjatywa jej obywateli działa na naszą korzyść. To jest zauważane. Łatwo jest odmówić, ale zaproszenie do występu na poważnej scenie jest czasami warte całego życia artysty.

Chciałabym jeszcze raz podkreślić, że nie możemy wpływać na dyrektorów castingów dużych teatrów, którzy zapraszają rosyjskich artystów. Teatry nie wstydzą się dziś zapraszać rosyjskich reżyserów. Nie powinieneś więc martwić się tym, na co nie masz wpływu. Trzeba myśleć o sobie. O tym, gdzie można wywrzeć wpływ. Trudno walczyć z rosyjską machiną na wszystkich frontach.

Hasło: "Kultura to broń" jeszcze na nas nie działa

OH: Czy kiedy była Pani z wizytą w USA ktoś z ukraińskiej ambasady uczestniczył w przedstawieniu "Nabucco"?

LM: Kiedy w 2022 roku uczestniczyłam w projekcie kulturalnym Ukrainian Freedom Orchestra [orkiestra złożona z 74 najlepszych ukraińskich muzyków uchodźców - red.], prowadzonym przez Kanadyjkę Carrie-Lynn Wilson, podróżowaliśmy do wielu krajów. To była duża trasa koncertowa. Projekt rozpoczął się 28 lipca 2022 roku w Operze Narodowej w Warszawie, a finałowy koncert odbył się w Waszyngtonie. Oksana Markarowa [ambasadorka Ukrainy w USA — red.] wzięła udział w tamtym koncercie, a nawet wygłosiła przemówienie. Teraz, na "Nabucco", jej nie było. Szkoda, bo chętnie zobaczyłabym ją podczas występu. A amerykańscy dziennikarze na pewno nie przegapiliby tego momentu.

OH: Ukrainian Freedom Orchestra to świetny projekt, świetni muzycy.

LM: W 2022 roku w projekcie były dwie solistki: ja jako wokalistka i ukraińska pianistka Hanna Fedorowa, która teraz mieszka z rodzicami w Amsterdamie. Na każdym koncercie, a było ich 12, w finale Hanna i ja wychodziłyśmy na scenę z ukraińskimi flagami. W 2023 roku wokaliści nie brali już udziału w tym projekcie. Co będzie w 2024 roku, jeszcze nie wiadomo.

OH: Kiedy w kwietniu 2022 roku pojawiła się Pani w MET z ukraińską flagą, dyrektor generalny teatru Peter Gelb nazwał Panią "silnym wokalnym symbolem ukraińskiego oporu". Czy teraz też się Pani pojawia z naszą flagą?

LM: Gdziekolwiek mogę wyjść z ukraińską flagą, robię to. To nie tylko spontaniczny impuls; trzeba uzyskać pozwolenie od organizatorów wydarzenia. Choćby dlatego, że spektakle w Metropolitan są wielonarodowe, na scenie występują prawie wszystkie narodowości i rasy świata. W tak kultowych teatrach nie patrzą na paszport, a jeśli jesteś utalentowaną osobą, to jesteś mile widziana.

OH: Dziś w Ukrainie odkrywamy wspaniałą muzykę napisaną przez naszych rodaków. Czy jest zainteresowanie inscenizacją ukraińskich oper w Europie?

LM: Przede wszystkim każda muzyka narodowa musi być promowana na poziomie państwowym i trzeba w ten proces zainwestować dużo pieniędzy. Nasze Ministerstwo Spraw Zagranicznych i Ministerstwo Kultury powinny być zaangażowane w promowanie ukraińskiej kultury. Nasze hasło powinno brzmieć: "Kultura jest bronią". Jednak z jakiegoś powodu ono jeszcze nie działa. Każdy artysta w swoim miejscu pracy próbuje zrobić coś na własną rękę, ale w ogólnym kontekście to nie wystarcza.

OH: Czy uważa Pani, że ludzie na świecie są naprawdę zmęczeni wojną w Ukrainie?

LM: Tak. Byli bardzo zmęczeni, to prawda. A kiedy do naszej wojny dołączyły tragiczne wydarzenia w Izraelu, ludzie byli kompletnie zdezorientowani.

Czasami moi zagraniczni koledzy podchodzą do mnie i mówią wprost: "Po prostu oddajcie te swoje terytoria, jesteśmy zmęczeni waszą wojną, chcielibyśmy, żeby już się skończyła"

Co ich to obchodzi? Na ich podwórka nie lecą rakiety. A człowiek jest takim stworzeniem, że kiedy jemu jest dobrze, nie chce się martwić innymi. Zwykli Amerykanie myślą teraz o tym, jak zarobić dodatkowego dolara i nie interesują ich żadne wojny za granicą. Dlatego nasi politycy nie powinni czuć się zmęczeni zwracaniem uwagi świata na problemy Ukrainy.<br>

Bardzo tęsknię za moim domem

OH: Czy planuje Pani jakieś kreatywne projekty z Polską w najbliższej przyszłości?

LM: Latem zaśpiewam w Polsce "Turandot". Polacy są teraz zainteresowani moją pracą, zwłaszcza po projekcie Ukrainian Freedom Orchestra, w którym aktywnie uczestniczyli. Pierwszy koncert w ramach tego projektu odbył się w Operze Warszawskiej. Teraz omawiamy możliwości współpracy z Warszawą.

OH: Jest Pani w trasie od miesięcy. Czy jest to dla Pani trudne?

LM: Tak, to trudne. Po pierwsze, zawsze bardzo tęsknię za domem. Po drugie, miałam ostatnio dużo na głowie. Wojna, śmierć mojej mamy — niestety jej choroba nie dała nam żadnych szans. Ale mimo wszystkich wyzwań, staram się być nastawiona pozytywnie i szukać miłości we wszystkim, co mnie otacza.

OH: Czytałam w recenzjach "Nabucco", w którym Pani śpiewa, że dekoracje są piękne, ale niebezpieczne i wymagają od wykonawców sprawności fizycznej. Więc teraz nie tylko Pani śpiewa, ale także wykonuje dużo ćwiczeń cardio?

LM: Czasami jest to bardziej niebezpieczna, a nawet ryzykowna akrobacja niż ćwiczenia kardio. W centrum konstrukcji znajdują się bardzo strome i wysokie schody prowadzące do tronu. Na dodatek konstrukcja ma ciemny kolor, a na scenie panuje półmrok. Osoba ze słabym wzrokiem nie miałaby co robić w takich warunkach.

Ale trudno mnie czymś takim przestraszyć. W mojej scenicznej karierze skręcałam już kostki i zrywałam więzadła. Przechodziłam przez różne rzeczy. W pewnym projekcie w Europie aktorki były zmuszane do skakania w szpilkach z wysokości kilku metrów — to ogromne ryzyko dla kostek. Scena zawsze była traumatycznym miejscem: niewygodne pochyłości podłogi, śliskie schody, zwłaszcza jeśli jest to teatr w starym stylu, jakaś stara produkcja z lat 60.

OH: W Ukrainie Pani występy są okresowo przerywane przez alarmy przeciwlotnicze. Niedawno przedstawienie "Turandot" w Operze w Dnieprze, w którym śpiewała Pani główną partię, zostało przerwane na dwie godziny. Ludzie cierpliwie poczekali jednak końca alarmu i wrócili na swoje miejsca. Jak radzi sobie Pani z takimi sytuacjami?

LM: Tak, występ w Dnieprze był bardzo stresujący. Jeszcze pięć minut i orkiestra by poszła. A ludzie przyjechali na ten występ z innych miast. Na szczęście udało nam się wszystko zaśpiewać i zagrać. Nie wiem, jak to wytrzymuję, opieram się na swoim charakterze. Jestem bardzo sumienna w pracy, nie ma dla mnie różnicy, czy to Metropolitan Opera, czy Opera w Dnieprze. Ale trudno być perfekcjonistką, jeśli w połowie arii zatrzymują cię i wysyłają do schronu.

OH: Na początku wojny Pan córka miała duże trudności z wyjazdem pociągiem ewakuacyjnym z Kijowa do Europy. Jak potoczyły się jej losy? I gdzie jest teraz Pani syn?

LM: Kiedy wybuchła wojna, śpiewałam na kontrakcie w Neapolu. 27 lutego pojechałam do Warszawy i tam zostałam. Moja córka Ania została sama w Kijowie, opuszczała miasto ze swoimi licznymi zwierzętami: trzema kotami, psem i dwiema papugami. To była bardzo stresująca ewakuacja. Pojechała do Rumunii, następnie przeniosła się do Hiszpanii. Ale ponad rok temu wróciła do Kijowa.

Sytuacja z moim synem Andrijem była zupełnie inna. Przed wojną wyjechał do Polski i tam zaskoczył go 24 lutego. W kwietniu 2022 r. postanowił wrócić do Kijowa. Przyjechał do mnie, do Warszawy, i powiedział, że jedzie do Ukrainy. Nie było sensu płakać i go powstrzymywać, mogłam go tylko pobłogosławić. Mam bardzo niezależne dzieci, podejmują własne decyzje. W Kijowie mój syn kontynuuje studia psychologiczne i prowadzi własną praktykę psychologiczną. Pracuje głównie z naszymi żołnierzami, daje im wsparcie. Czasami udziela mi profesjonalnych porad. Muszę przyznać, że pomagają.

OH: Co doradził Pani syn?

LM: Żeby słuchać własnego sumienia, emocji i zdrowego rozsądku, a nie rad innych ludzi.

Dzięki Irynie Dmytryszyn francuscy czytelnicy odkryli Serhija Żadana, Ołeha Sencowa, Sofię Andruchowycz, Marię Matios, Andrija Kurkowa, Iren Rozdobudko, Andrija Kokotiuchę i innych. Za tłumaczenie "Internatu" Żadana otrzymała nagrodę Drahomán Prize 2022, przyznawaną corocznie najlepszym tłumaczom z ukraińskiego na inne języki.

W 2023 r. we francuskich księgarniach ukazała się książka "Oda Ukrainy", zbiór opowiadań i wierszy napisanych przez czternastu ukraińskich autorów podczas wojny na pełną skalę. Wśród nich są Lubko Deresz, Kateryna Babkina, Borys Chersoński, Artem Czech, Ołeksandr Mihed, Irena Karpa, Taras Prochaśko, Andrij Lubka i inni. Opowiadają o swoich rodzinnych miastach i wsiach, by przybliżyć zagranicznemu czytelnikowi ukraińskie miejsca. Wszystkie ich prace zostały przetłumaczone przez Irynę Dmytryszyn.

Iryna mieszka we Francji od 1993 roku i działa na rzecz promocji Ukrainy i jej literatury. Jest profesorką i autorką licznych publikacji, kieruje ukrainoznawstwem w Institut National des Langues et Civilisations Orientales (INALCO) w Paryżu. To jedyny ośrodek we Francji, w którym studiuje się język i kulturę ukraińską.

Do 2022 roku tylko dziewięciu ukraińskich autorów było sprzedawanych we francuskich księgarniach. Od tego czasu ilość ukraińskiej literatury - zarówno historycznej, jak beletrystycznej - potroiła się. Fakt, że jest publikowana we Francji, wzbudza zainteresowanie, debatę i skłania Francuzów do przemyślenia wydarzeń w Ukrainie. Ale klasyczna literatura naszych autorów dopiero zaczyna być odkrywana przez europejskich czytelników. Odwrotnie jest z literaturą rosyjską. Według Iryny współczesna literatura rosyjska nie wzbudza większego zainteresowania, chociaż klasyka tradycyjnie pozostaje popularna.  

Irinę poznajemy w paryskiej kawiarni niedaleko Instytutu Slawistyki, gdzie regularnie musi ustawiać przedstawicieli strony rosyjskiej na właściwym miejscu:

- Na prezentacji z okazji stulecia Instytutu Slawistyki zebrało się kilkunastu przedstawicieli różnych literatur i każdy musiał zaprezentować swoją - mówi Iryna Dmytryszyn. - A oto przedstawicielka literatury rosyjskiej, która uważa Kurkowa za część literatury rosyjskiej. Zabrałam głos po niej i zaprotestowałam: "Wiesz, Andrij Kurkow by się z tobą nie zgodził". Przecież on jest Ukraińcem.

Ogólnie rzecz biorąc, to pytanie o to, co jest uważane za literaturę ukraińską. Czy tylko to, co jest napisane po ukraińsku, czy autor musi urodzić się i wychować w Ukrainie, czy musi to być ukraińska historia... Dlatego bardzo ważna jest samoidentyfikacja pisarzy za życia. Jeśli Andrij Kurkow identyfikuje się jako pisarz ukraiński, to Rosja nie powinna przywłaszczać sobie jego sukcesu. On nie uczestniczy w salonach literackich, a na okładkach jego książek jest napisane, że jest pisarzem ukraińskim.

Z tego, co Rosjanie chcieli sobie przywłaszczyć, przywłaszczyli już wszystko. Pytanie do nas brzmi: Do jakiego stopnia musimy to odzyskać? Wiemy, że Gogol nie potrafił pisać po ukraińsku. Choć był współczesny Szewczence, należał do innej warstwy. Miał inne pragnienia, inne ambicje. I nie mógł ich zaspokoić inaczej niż pisząc po rosyjsku. Dlatego, jak trafnie ujął to Mykoła Riabczuk: "Gogol nie jest dla nas wrogiem, ale też nie został przyjęty do panteonu ukraińskich klasyków". Na tym sprawa się kończy.

Julia Szipunowa: Literatura ukraińska i rosyjska stoją obok siebie na półkach francuskich księgarni. Czy przegrywamy wojnę informacyjną?

Iryna Dmytryszyn: Nie zapominajmy, że literatura rosyjska od lat, jeśli nie od wieków, inwestuje w promocję swojej kultury. Wypracowała wizerunek humanistycznej literatury rosyjskiej, którą powinien czytać wykształcony człowiek. Jeśli nie czytałeś Tołstoja, Dostojewskiego i Czechowa, nie możesz być uważany za osobę wykształconą i wszechstronną. I ta postawa nadal działa - pomimo wszystkich zbrodni popełnianych dziś przez Rosję. Nadszedł jednak czas, aby zastanowić się, dlaczego ta "wielka literatura humanistyczna" nie zapobiegła powstaniu reżimu Putina.

Siłą inercji Europejczycy nadal wierzą, że rosyjscy autorzy są niezwykle utalentowani i ważni. Ale to się skończy, gdy następne pokolenia nie napiszą czegoś wartościowego i interesującego. Już dziś proces ten uległ spowolnieniu, ponieważ wielu francuskich wydawców nie akceptuje finansowania z rosyjskich źródeł

Ostatnim takim wydarzeniem moim zdaniem były Francuskie Targi Książki w 2018 roku, gdzie gościem honorowym była Rosja. Pamiętam, że mieliśmy ładne, małe, schludne stoisko i próbowaliśmy odwołać zaproszenie Zachara Prilepina [rosyjski pisarz i propagandysta - red.]. Trzeba przyznać, że wydawca odmówił przyjęcia kolejnych prac Prilepina. Teraz publikuje go tylko marginalny prokomunistyczny wydawca, skrajny lewicowiec, który publikuje również książki o tym, że Hołodomor to kłamstwo, zaś mord polskich oficerów w Katyniu był dziełem nazistów, a nie rządu sowieckiego.

Dziś pokolenie, które urodziło się, dorastało i stało się świadome w niepodległej Ukrainie, buduje swoje mięśnie. To ludzie, którzy nie znali Związku Radzieckiego i którzy uważają za oczywiste, że Ukraina jest samodzielna i ma własnych pisarzy. Pomarańczowa Rewolucja, Rewolucja Godności i wojna - to szkice do portretu Ukrainy. I ten portret jest atrakcyjny. Jest godny podziwu. W przeciwieństwie do tego stworzonego przez rosyjsko-sowiecką propagandę - kraju na wpół chłopskiego, antysemickiego, pro-nazistowskiego. Zmiana wizerunku jest dobra dla Ukrainy. Ale, niestety, odbywa się to wielkim kosztem. I musimy być tego świadomi. Spoczywa na nas wielka odpowiedzialność, by tej szansy nie zaprzepaścić i nie zhańbić.

JSz: 11 lat temu w jednym z wywiadów powiedziała Pani, że we Francji bardzo mało tłumaczy się literatury ukraińskiej. Co zmieniło się na rynku książki i czy możemy założyć, że po inwazji na pełną skalę ukraińskie książki są w stanie zainteresować francuskiego czytelnika?

ID: Wydawnictwo NOIR sur BLANC, które ma polsko-szwajcarsko-francuskie korzenie, pozostaje liderem na rynku wydawniczym. Nadal jest ono ambasadorem literatury ukraińskiej, publikując trzy pokolenia: od "patriarchy" Jurija Andruchowycza poprzez naszego "wichrzyciela" Żadana po młodsze pokolenie Sofii Andruchowycz.

Jeśli chodzi o sukces literatury... Ukraińska powieść, gdy trafia do francuskiego wydawcy, konkuruje z powieściami australijskimi, algierskimi, brazylijskimi. Przez długi czas literatura ukraińska była nieznana i nierozpoznawalna w tym sensie, że przeciętny Francuz nie potrafił wymienić ani jednego ukraińskiego autora lub znaczącego ukraińskiego dzieła. Znali Andrija Kurkowa, ale on też nie był od razu identyfikowany jako ukraiński pisarz. Dziś okładki są jasne: ukraiński pisarz piszący po rosyjsku. Nie ma żadnych błędnych interpretacji.

JSz: Od początku inwazji na pełną skalę wszyscy francuscy wydawcy zwiększyli liczbę kopii ukraińskich dzieł...

ID: Od prawie dwóch lat o Ukrainie jest głośno. Ukraina pojawia się na mapach mentalnych Francuzów. Zmieniło się postrzeganie Ukrainy i chęć zrozumienia nas. Nasz opór i nasza walka doprowadziły do tego, że Francuzi zastanawiają się, kim są ci Ukraińcy, dlaczego stawiają opór i czego chcą. A literatura jest jednym ze sposobów na zrozumienie kraju.

Ponadto nasi autorzy nie tylko piszą książki. Udzielają także wywiadów i piszą felietony. A to również pomaga w popularyzowaniu ich nazwisk i dzieł. Tak więc ta pierwsza fala zainteresowania przyniosła korzyści literaturze ukraińskiej, a literatura ukraińska będzie promowana na fali tego zainteresowania. Potem powinno pojawić się zainteresowanie samą twórczością.

Francuska publiczność jest niezwykle wymagająca. Do tego ma w czym wybierać zarówno w literaturze krajowej, jak tłumaczonej. Rodzi się więc pytanie: Czy uda nam się wstrzelić z jednym autorem, jedną powieścią, czy pozostaniemy literaturą raczej niszową - czy może staniemy się literaturą rozpoznawalną?

Obecnie francuska społeczność tłumaczy porównuje pracę tłumacza do pracy muzyka. Mozart, Beethoven czy Chopin mogą być wykonywani przez różnych muzyków na różnych instrumentach. A koneserzy wybierają wykonawcę, którego znają i któremu ufają. Tak samo jest z tłumaczeniami

- Tłumaczenie to odpowiedzialność - kontynuuje pani Iryna. - To pozycja moralna i etyczna, bo to nie jest twoje dzieło, to nie twój tekst. Jako tłumacz starasz się stworzyć dzieło, które napisałby sam autor, gdyby pisał po francusku. To kwestia nie tylko umiejętności językowych, ale także wyczucia literatury i stylu pisarza. Zawsze będą autorzy i teksty, które odrzucę. Dziś sytuacja wygląda tak, że tłumaczę autorów, których zaproponowałam wydawcom. Dla mnie jest to więc chęć promowania ukraińskiej literatury i otwarcia jej na francuskiego czytelnika. Dla mnie to wyzwanie. Podejmuję je z wielką odpowiedzialnością i entuzjazmem.

Kwestia stylu, kwestia przekładalności to kwestia talentu tłumacza. Dla mnie Szewczenko jest niemożliwy [do przetłumaczenia - red.], bo rozumiem, że to poeta głęboko narodowy - Francuzowi po prostu brakuje kluczy do zrozumienia Szewczenki. Możemy oczywiście dawać jakieś wyjaśnienia, przypisy... Albo musimy przyznać, że nie będziemy w stanie przetłumaczyć go tak, by Francuzi go zrozumieli. To są ograniczenia, które sobie wyznaczyłam. U Szewczenki każde słowo, każda fraza otwiera cały kosmos. Nie podejmę się tego. Tu chodzi też o pewną sakralizację. Z drugiej strony nie znamy wszystkich języków świata. Jeśli powiemy, że coś jest nieprzetłumaczalne, to nigdy nie będziemy czytać pisarzy, których języków nie znamy. Ale czytamy ich, staramy się ich zrozumieć.

JSz: Jak Pani wybiera teksty do tłumaczenia?

ID: Na początku chodziłam do wydawców, składałam oferty, a przede wszystkim pytałam autorów o zgodę na ich promowanie. Zainicjowałam te spotkania 20 lat temu.

Z tego, co faktycznie udało mi się zrobić, była to jakaś jedna dziesiąta tego, co próbowałam osiągnąć. Czasami były to dziesiątki spotkań, które kończyły się niczym: wydawca decydował się nie przyjmować pracy ukraińskiego autora. 90% porażek dla 10% sukcesu

Ale zdaję sobie również sprawę z tego, że nikt nie jest nam nic winien. Francuski wydawca, oceniając moją propozycję, miał trzy lub pięć innych propozycji książek napisanych w innych językach. I być może inny autor był bardziej interesujący lub lepiej pasował do katalogu. Oczywiście była też kwestia uznania literatury ukraińskiej. Jestem przekonana, że każdy rosyjski promotor książki, przedstawiając francuskiemu wydawcy rosyjskiego autora, opierał się na Dostojewskim i innych. Literatura rosyjska była a priori postrzegana pozytywnie. Wszystko, co rosyjskie, było postrzegane jako genialne. Upraszczam, ale tak właśnie było. Opublikowano nie tylko pierwszą kohortę literatury rosyjskiej, ale także drugą i trzecią...

A nasza pierwsza kohorta nie została jeszcze przetłumaczona na francuski. Ponieważ kiedy poszłam do wydawcy, najpierw musiałam wyjaśnić, czym jest Ukraina, gdzie się znajduje, jaka jest jej literatura, dlaczego taka jest i dlaczego nigdy wcześniej nie słyszeli o żadnym ukraińskim autorze. To bardzo duża praca edukacyjna. Dziś do pewnego stopnia zniknęła z powodu wojny, ponieważ jest tak wiele informacji o Ukrainie. Liczne wywiady, reportaże, pewna liczba przetłumaczonych książek. Ale dziś Ukraina jest identyfikowana geograficznie i mentalnie, a to oczywiście przyczynia się do popytu na literaturę ukraińską. Wielu francuskich wydawców pyta teraz: Dlaczego w naszym katalogu nie ma ukraińskiego autora? Wrócę do pierwszego pytania: na początku musieliśmy zaoferować im odkrycie naszej literatury i pokazać im wartość naszych autorów. Istnienie tłumaczeń na niemiecki czy angielski było bardzo pomocne. To ciekawe zjawisko: jeśli książka została już opublikowana w Niemczech, to dla francuskiego wydawcy jest to znak, że jej autor jest wart uwagi.

JSz: Czy francuski czytelnik jest gotowy na przyjęcie naszej literatury o wojnie?

ID: Pisarz pisze to, co jest dla niego ważne. To, co uważa za konieczne. Jeśli dla ukraińskich pisarzy pisanie o wojnie jest konieczne i ważne, muszą to robić. Nie może być żadnych ograniczeń. Trzeba być przygotowanym na to, że francuski wydawca nie będzie chciał tego przyjąć. Miałam już taką sytuację, że gorąco zarekomendowałam pewną książkę, a wydawca odpowiedział mi: "Wiesz, tam jest chyba za dużo wojny ukraińskiej. Rozmawiałem z księgarniami i powiedzieli mi, że te tematy już się mniej sprzedają. Ta fala już opada i nie powinieneś znowu na nią wskakiwać". Zrobiło mi się bardzo przykro.

Książki o II wojnie światowej są nadal publikowane, podobnie jak książki o Holokauście. Oznacza to, że jeśli ludzie chcą mówić o swoim bólu, powinni to robić. A reszta świata powinnasię z nimi zgodzić - albo jpojawi się pytanie do tego świata: Dlaczego uważacie, że już wystarczy już tego pisania o ukraińskiej wojnie? Czy rozmowy o śmierci dzieci, o rannych, o sytuacji, w jakiej znajduje się Ukraina, zakłócają komfort? Nie sądzę, żeby ukraińscy pisarze musieli się dziś dostosowywać. Nie powiedzieliśmy jeszcze wszystkiego. Dopóki nasze rany się nie zagoją, musimy mówić dalej.

‍

To już drugi rok z rzędu Ukraińcy będą obchodzić Boże Narodzenie w czasie wojny. Podobnie jak w zeszłym roku, największym naszym życzeniem jest zwycięstwo, pokój i spokój. O to prosiliśmy św. Mikołaja Cudotwórcę i to jest największy cud Bożego Narodzenia dla nas wszystkich. Siła Bożego Narodzenia polega na tym, że nie może ono nie nadejść. Każdego roku świętujemy cud narodzin Jezusa, modlimy się wspólnie podczas nabożeństw, jemy 12 wigilijnych potraw, składamy sobie życzenia, śpiewamy kolędy i pastorałki. Dziś proponuję Wam 10 świątecznych piosenek stworzonych w różnym czasie przez ukraińskich artystów. Oczywiście są to piosenki, które ja lubię najbardziej. Ale mam nadzieję, że mój wybór spodoba się również Tobie i że te piosenki znajdą się na Twojej świątecznej playliście.

1. Bóg urodził się na saniach. Christina Soloviy

Zaczynamy od piosenki "Bóg urodził się na saniach" autorstwa Krystyny Soloviy. Wiele osób śpiewa tę piosenkę jako piosenkę ludową, ale w rzeczywistości jest to wiersz Bohdana-Ihora Antonycza, a muzyka Wasyla Żdankina

Khrystyna Soloviy śpiewa tę piosenkę od dawna. A nagrana wersja, która jest znana, to występ na żywo w Hromadskie Radio. A teraz jest nagrana wersja studyjna. Wraz z nią Krystyna prezentuje swój nowy mini-album o tematyce świątecznej. Nosi on tytuł "Świąteczne sny". Oto, co mówi o tej płycie:

- Ta płyta miała się nie ukazać z wielu różnych powodów. Ale fakt, że mimo wszystko udało mi się ją nagrać i wydać, jest moim małym świątecznym cudem.

Dzielę się więc moimi świątecznymi marzeniami. Weź je i ogrzej się. Wyślij je swoim bliższym i dalszym znajomym. Obyśmy wszyscy byli świadomi i połączeni z naszymi korzeniami w te Święta.

‍2. Szczedryk. Wild Brass

W Boże Narodzenie słuchamy nowych kompozycji ukraińskich artystów, które wprawiają nas w świąteczny i pogodny nastrój. Muzyki, którą można otulić się jak ciepłym kocem w przeddzień największego i najwspanialszego chrześcijańskiego święta, które w tym roku Ukraina obchodzi po raz pierwszy wraz z całym chrześcijańskim światem. Ale to  nasz stary "Szczedryk" skomponowany przez Mykolę Leontovycza, jest prawdopodobnie najważniejszą piosenką bożonarodzeniową, która jest obecnie grana wszędzie.

Istnieje niesamowita liczba wariacji na temat tego legendarnego utworu. A teraz proponuję posłuchać wersji instrumentalnej w wykonaniu lwowskiego zespołu DikoBrass. Jest to ukraińska orkiestra dęta ze Lwowa, która wielokrotnie wygrywała na międzynarodowych festiwalach jazzowych. Zespół składa się wyłącznie z instrumentów dętych i perkusyjnych, bez wokalu. W październiku 2018 roku DykoBrass był pierwszym ukraińskim zespołem, który wystąpił w polskim konkursie telewizyjnym Mam talent, otrzymał trzy "tak" od polskiego jury i został półfinalistą programu.

3. Dobry wieczór. Malyarevsky

Jedną z najpopularniejszych kolęd jest "Dobry wieczór panu". Zna ją chyba każdy. Miło jest zaśpiewać z rodziną "Raduj się, o raduj się ziemio, narodził się Syn Boży". I ma to wiele sensu. W końcu słowo "radujcie się" jest jednym z najczęściej używanych słów w Piśmie Świętym. "Radujcie się" nie oznacza "bawcie się dobrze", jak powiedział mi kiedyś w rozmowie ojciec Iwan Rybaruk z Kryworiwni. "Raduj się" oznacza "nie trać wiary, nadziei i miłości w swoim sercu, nie trać światła i ciepła swojej duszy, pomnażaj dobro na świecie, bez względu na to, jak jest ciężko".

Chciałbym, abyście posłuchali tej kolędy w wykonaniu Jewhena Maliarewskiego, blogera ze wsi Kamianske, który stał się sławny dzięki swoim występom a cappella. Już w czasach studenckich Jewhen zaczął aranżować kolędy. I po prostu dużo śpiewał, gdy spotykał się z przyjaciółmi.

Gdy wojska rosyjskie najechały Ukrainę zaczął tworzyć kompozycje, które podnoszą na duchu żołnierzy i cywilów w naszym kraju. Malarevsky komponuje muzykę w częściach, a następnie łączy je w jedną piosenkę. A jego kolęda "Dobry wieczór panu" brzmi po prostu niesamowicie.

‍4. Nowa radość. Eneasz

Kolejny symbol ukraińskich świąt Bożego Narodzenia. "Nowa radość nadeszła" to jedna z najbardziej znanych ukraińskich kolęd, która jest żywym przykładem połączenia religijnych i ludowych tradycji kolędniczych. W szczególności treść religijna jest uzupełniona motywem "gratulacyjnym", który jest typowy dla kolęd ludowych: "Daj szczęśliwe lato właścicielowi tego domu".

Duch kolędy "Nowa radość nastała" jest barokowy i uroczysty. Melodia została nagrana w 1790 roku. Można ją znaleźć w kilku wersjach w zbiorze "Ukrainian Cantos of the 17th and 18th Centuries", opublikowanym w 1990 roku. Jest tam kilka wersji, ale żadna z nich nie ma tekstu. Melodia tej kolędy była znana w XVII wieku i dopiero później uzyskała tonację durową. Melodia kolędy została nam przekazana przez tradycję ustną i XVII-wieczne zbiory rękopiśmienne, a tekst został spisany w XIX wieku bez nut. Szczęśliwym zbiegiem okoliczności to właśnie dzięki sakralnej funkcji kolędowania tekst i melodia zostały połączone i zachowały się do dziś.

Posłuchamy tej kolędy w wykonaniu niezwykle popularnego polsko-ukraińskiego zespołu Eney, znanego z piosenki "Bila Topoly".

5.Bóg rodzi samego siebie. Trioda

Kolędy to radość i światło. Śpiewa się je na różne sposoby. Kanonicznie i w chórze, dodając własne wersety i znaczenia, nadając im rockowe lub jazzowe brzmienie.

Jedną z najbardziej znanych kolęd, bez której nie wyobrażamy sobie Bożego Narodzenia, jest "Bóg się rodzi". Ludzie zwykle myślą, że jest to kolęda ludowa. Ale w rzeczywistości jest to oryginalny utwór autorstwa księdza Ostapa Nyzhankivskyego z Ukraińskiego Kościoła Greckokatolickiego, który żył na początku ubiegłego wieku, ukraińskiego kompozytora, dyrygenta. Posłuchajmy wykonania kolędy "Bóg się rodzi" przez zespół Trioda. Męskie trio wokalne w składzie Andrij Gambal, Pawło Czerwiński i Wołodymyr Rybak zyskało sławę po udziale w programie The X Factor, gdzie zostali finalistami. Występy grupy zachwycają pięknym trójgłosowym wokalem, szczerością i prawdziwą ukraińską charyzmą. Kilka lat temu wystąpili w programie "Home for Christmas", a kolęda "Bóg się rodzi" została włączona do tego występu.

6.Jest Boże Narodzenie. Taras Chubay

"Nasze Boże Narodzenie" to tytuł albumu Tarasa Chubaya. Kiedyś nagrał on kolędy razem z Kuźmą, Niczławą i Julią Lord. I moim zdaniem jest to jedno z najlepszych świątecznych wydawnictw, jakie ukazały się w historii ukraińskiej niepodległości. Przynajmniej żadne z moich świąt nie jest pełne bez tych piosenek. W 2017 roku Taras Czubaj wydał album "Nasze Boże Narodzenie. Kontynuacja". Ponownie jest to jego absolutnie fascynujące podejście do kolęd. Znajdziemy tu znane "New Joy", magiczne "Sleep Jesus", zapalające "Now is Christmas" i "God is Born".

Słuchamy jednoczącej, afirmującej życie kolędy "It's Christmas Now".

7. Kolęda. Kalyna  

Z okazji świąt noworocznych piosenkarka Kalyna połączyła tysiące lat tradycji z nowoczesnym brzmieniem w swoim nowym singlu "Kolyada", odkrywając wyjątkowy świat dźwięków, w którym tradycje łączą się z nowoczesnością. Na początku utworu można usłyszeć magiczne dźwięki dzwonków z filmu "Kevin sam w domu", które sprawiają, że kompozycja jest wyjątkowa i nostalgiczna.

- To nie tylko piosenka. To droga powrotna do naszych korzeni, do tego, co czyni nas wyjątkowymi. Muzyka to nie tylko rozrywka, ale także sposób na przekazanie naszej historii i duszy!" - mówi emocjonalnie Kalyna.

Utwór "Kolyada" zawiera nasze dziedzictwo kulturowe z różnych regionów Ukrainy.

Czernihowskie kolędy "W ogrodzie na kopcu" i "Radość ziemi kolęda niesie" opowiadają o starożytnych rytuałach regionu Czernihowa.

Rówieńska kolęda "Shchedryi vesper, dobroi vesper" dodaje ciepła i radości, jak wiosenne słońce regionu Równego.

Lwowska kolęda "Dobry wieczór Tobie, Panie, Mistrzu" dodaje arystokratycznego uroku i błogosławieństwa z regionu lwowskiego.

Jak sama wokalistka powiedziała o tym utworze, jest to ścieżka między epokami, dźwiękowy i czasowy portal, muzyczny eksperyment nowoczesności i tradycji.

8. Kolęda. Vitaliia

Bardzo czuła piosenka "Jasna gwiazda na niespokojnym niebie" Vitalii Hrytsak, ukraińskiej wokalistki, skrzypaczki i autorki piosenek.

"Pozwólmy ludziom śpiewać kolędy, aby mogli je usłyszeć wszędzie" - tymi słowami Vitaliia zaprezentowała swoją oryginalną kolędę. "Gwiazdka na niespokojnym niebie" narodziła się w zeszłe Boże Narodzenie - powiedziała piosenkarka - już wtedy stała się popularna, zdobywając ponad milion wyświetleń na TikTok, a wielu Ukraińców w różnych miastach kolędowało razem z nią.

- Pamiętam, że w styczniu tego roku wraz z przyjaciółmi mieliśmy iść kolędować w naszej rodzinnej wiosce, aby zebrać pieniądze dla naszych żołnierzy. I zdałam sobie sprawę, że nie ma kolędy, która mogłaby oddać prawdziwego ducha Bożego Narodzenia. W takich sytuacjach mam prosty schemat: jeśli jej nie ma, to ją tworzę. Był wieczór, na niebie było kilka gwiazd. I wyobraziłam sobie obraz tej świątecznej gwiazdy spoglądającej w okopy na mojego wujka. Właśnie mówił mi, jak bardzo chciałby być w domu na święta. Rezultatem jest kolęda, której głównym symbolem jest jasna gwiazda na niespokojnym ukraińskim niebie - mówi Vitaliia - Moja prababcia śpiewała "Nową radość" całej wiosce w 1940 roku, a teraz ja idę z przyjaciółmi i śpiewam to samo w jej haftowanej koszuli. To jak magia! Chcę, aby ten krąg był kontynuowany. I wszystkich zachęcam do zbierania pieniędzy dla naszych żołnierzy.

9. Szczodra noc. Alyona alyona, KOLA i Jerry Heil

Alyona alyona, KOLA i Jerry Heil prezentują świąteczny utwór dla każdej ukraińskiej rodziny, Generous Night.

- Ukraińskie tradycje mają swoje miejsce w sercach każdego z nas, a Boże Narodzenie jest jednym z najważniejszych świąt, w których tradycje odgrywają ogromną rolę. Wspomnienia chwil, gdy cała rodzina jest razem w ten świąteczny dzień, rozgrzewają nas i dają siłę, by wierzyć w cuda. Wszyscy doświadczamy strachu, bólu, straty każdego dnia, ale wszyscy mamy tylko jedno marzenie: zebrać się jako rodzina przy jednym wigilijnym stole pod spokojnym niebem - powiedziała o kolędzie piosenkarka.

Dziewczyny zachęcają do posłuchania ich wspólnej piosenki, ponieważ opowiada ona o tym, czego tak bardzo brakuje nam w dzisiejszych czasach - ciepłych wspomnieniach i bliskich.

KOLA dzieli się swoimi wspomnieniami i z wiarą w sercu mówi o przyszłości radosnych Świąt Bożego Narodzenia na spokojnej Ukrainie:

- Drugi rok z rzędu Święta Bożego Narodzenia w Ukrainie upłyną pod znakiem złamanego serca i strachu o życie bliskich. Chciałbym, aby w tak jasne święta Ukraińcy poczuli ciepło wspomnień z uśmiechem na myśl o tym, jak było dobrze i wiarą, że wszystko się poprawi, że odzyskamy spokojne życie. Oczywiście nie będzie tak samo, ale dla dobra przyszłości nowego pokolenia Ukraińców musimy pielęgnować dobro w naszych sercach. O tym właśnie jest nasza piosenka - ciepła, czuła i o miłych wspomnieniach wesołych Świąt Bożego Narodzenia.

Raperka Alyona Alyona zaprezentowała wiele lirycznych piosenek w 2023 roku, a teraz tym utworem mówi nam, że rodzina jest największym skarbem, jaki otrzymaliśmy:
- Ta piosenka narodziła się podczas naszej wspólnej trasy koncertowej w Ameryce, ale jej przeznaczeniem było stać się pełnoprawnym utworem dopiero w tym roku. Każdy z nas ma swoje własne tradycje świąteczne. I choć pochodzimy z różnych części Ukrainy, łączy nas miłość do rodziny, ukraińskich tradycji, i Świąt Bożego Narodzenia.

Wokalistka Jerry Heil dzieli się procesem tworzenia piosenki i mówi o tym, jak ważne jest dbanie o naszą rodzimą kulturę:

- Zaczęliśmy pisać tę piosenkę przed Nowym Rokiem, kiedy byliśmy w trasie w Ameryce z Nastyą i Alyoną. To wtedy wymyśliłam refren - słyszysz go teraz dokładnie tak, jak się narodził. Potem pochłonęły nas nasze własne problemy, ale nie zapomniałyśmy o utworze - a Alyona zasugerowała, żebyśmy w końcu dokończyły to, co zaczęłyśmy!  

10. Ktoś z dzieckiem razem. Maria Burmaka

Chciałbym dodać świąteczną piosenkę od siebie. Kiedyś napisałam trzy piosenki na podstawie wiersza Iwana Małkowycza. To był rodzaj tryptyku. Razem z piosenkami "Ktoś i dziecko razem", "Z aniołem na ramieniu" i "W Boże Narodzenie".

Jest taka przypowieść o Aniele Stróżu.

Anioł przemówił do człowieka:

- Chcesz, żebym pokazał ci resztę mojego życia?

- Tak - odpowiedział Man.

Anioł uniósł go nad ziemię, a człowiek zobaczył całe swoje życie i dwie pary kroków idące obok siebie

- Kto jest obok mnie?

- To ja, odpowiedział Anioł, towarzyszyłem ci przez całe Twoje życie.

- Dlaczego czasami widoczna jest tylko jedna para śladów?

- Są to najtrudniejsze okresy w życiu...

- Więc opuściłeś mnie w najtrudniejszych chwilach? - oburzył się człowiek.

- Nie, nosiłem cię wtedy na rękach... - odpowiedział cicho Anioł.

Niech Twój Anioł zawsze czuwa nad Tobą.

Życzę wszystkim szczęśliwego okresu świątecznego. Niech gwiazdka bożonarodzeniowa świeci nad każdym z nas. Niech cudem Bożego Narodzenia będzie zwycięstwo, pokój i spokój w Ukrainie. Niech rodzice będą zdrowi, dzieci niech się śmieją i cieszą ze swoich sukcesów. Niech anioł stróż chroni każdego żołnierza na froncie. Niech każde ukraińskie serce na świecie wypełni się ciepłem i światłem. Chrystus się narodził! Chwalmy Go! Wesołych Świąt i szczęśliwego Nowego Roku.

Odważna i kontrowersyjna inscenizacja "Dziadów" Iwano-Frankiwskiego Teatru Dramatycznego w reżyserii Mai Kleczewskiej budzi podziw. Wiersze Adama Mickiewicza z ust wojskowych brzmią tak samo aktualnie, jak dwieście lat temu. Co z tego, że ci żołnierze są z Mariupola, z Azowstalu, a nie studenci z Wilna? Mają tego samego wroga...

Audytorium bez widzów

Wszystko zaczyna się od sceny. Siedzą na niej widzowie, a aktorzy grają w zapadni pod sceną. Za aktorami jest pusty teatr. Są zakrwawieni i brudni, wyczerpani, z błądzącymi oczami – więźniowie.

Od pierwszych minut przedstawienia, od pierwszych dźwięków uwertury zmieszanej z dźwiękami syreny, ciało kurczy się, oddech staje się płytki, a gdy pojawia się główny bohater, Konrad (w tej roli Roman Łucki), napięcie i strach są już obecne jako główne emocje oglądania. Wstrzymując oddech, obserwujesz więźniów w celi. Ich rozpacz, żal, żarty i modlitwy. Na zastępujące się nawzajem przejawy agresji i bólu. To nasi chłopcy z Azowstalu i jednocześnie studenci z Wilna – przekonani o swoim prawie do wolności i nie rozumiejący, jak się tu znaleźli i co ich czeka.

Widzowie na scenie oglądają ekran, na którym cała akcja z dołu/zapadni-kamery jest transmitowana pod dwoma kątami. Ta wielowymiarowość daje widzowi poczucie obecności w samym centrum akcji. Każde słowo, każdy ruch jeńców sprawia, że ciało napina się jeszcze bardziej. Oddychanie staje się coraz trudniejsze. Ale w każdej chwili można stamtąd uciec, optycznie: spojrzeć z ekranu na dół pod sceną i zrobić wydech. Myślę, że właśnie na taki efekt liczyła reżyserka Maja Kleczewska, uznana innowatorka polskiego teatru.

Dać widzowi możliwość zanurzyć się w bólu i zdystansować się od niego, gdy staje się nie do zniesienia. Ta żonglerka bólem współczucia towarzyszy całemu spektaklowi. Najpierw zostajesz wciągnięty w wir fizycznej słabości, bez możliwości obrony czy ucieczki, a następnie litościwie rzucony na ziemię, której możesz dotknąć i w ten sposób powstrzymać atak paniki.

Wojna ma wiele twarzy, a niewola jest jedną z najbrzydszych. Dlatego siła ducha pojmanego, ale niepokonanego jest nadludzką siłą, którą powinien podziwiać sam Bóg. Swoją drogą, jego nieobecność w tej wojnie, czyli w przedstawieniu, jest bardzo organiczna i naturalna. Widać to szczególnie w monologu Konrada w drugiej scenie. Widzowie wciąż są na scenie, bohater jest z nimi na scenie, a z nieba zstępuje Duch Konrada (Dmytro Leka, główny choreograf teatru). I podczas gdy Konrad polemizuje z Bogiem, z własną dumą, kibicując swojemu ludowi i jego wierze, Duch tańczy. Wzruszająca i jednocześnie bardzo mocna improwizacja – w poezji, tańcu, muzyce. Widz składa to zmysłowe lego według własnych upodobań. Momentami szczerze irytowała mnie arogancja i ślepota Konrada, i wtedy przeniosiłam wzrok na Ducha, na jego taniec – rozpaczliwy, dojrzały, przepełniony mocą. Równoważył wszystko to, czego brakowało protagoniście. I ukształtował się obraz Bohatera, właśnie tego Bohatera wojny, o którym zapominamy. Nawet jeśli żyjemy w kontekście tej wojny, a nie tylko widzimy ją w wiadomościach czy w telewizji, zapominamy o uczuciach naszych obrońców, o ich ludzkiej naturze: wątpliwościach i bezsilności, ale oczekujemy, że będą gotowi chronić nas bezwarunkowo w każdym momencie swojego życia. Nie wiem, czy ci, których ta wojna nie dotknęła, będą mieli podobne refleksje, ale Maja Kleczewska dała widzowi wystarczająco dużo narzędzi, by nie pozostał obojętny ani na teksty Mickiewicza, ani na wojnę rosyjsko-ukraińską.

Próżność, od której nie można uciec

Kolejnym narzędziem tej wojny jest religia, a reżyserka umiejętnie wykorzystuje kontekst starożytnej konfrontacji religijnej, a właściwie inwazyjnego przymusu wiary poprzez scenę egzorcyzmów diabła. Widz ponownie powraca do strachu bezsilności wobec zła i okrucieństwa. Rytuał egzorcyzmów odprawiany jest na Konradzie przez patriarchę Kiryła. Fanatyczna, małostkowa istota służąca diabłu próbuje "oczyścić" Konrada. Metody "oczyszczania" to tortury, znane od czasów inkwizycji, przez Gestapo, o których wiemy z przerażających zeznań naszych wojskowych i cywilów, którym udało się wrócić do Ukrainy z rosyjskiej niewoli.

Napięcie na sali sięga zenitu, gdy dwóch mnichów, asystentów patriarchy Kiryła, zanurza Konrada głową w wiadrze z wodą. Pojawia się i odrętwienie, i współczucie, i próba dostrzeżenia fresków cerkiewnych, które tworzą tło na ekranie, by odwrócić uwagę widza od cierpienia... Widz patrze na ból, czuje ból, wciąż znajduje się w epicentrum bólu i nie może opuścić sceny. "Przed wojną nie da się uciec". W tym momencie wciąż nie możesz oddychać i skupiasz się tylko na jednej myśli – niech przestaną się nad nim znęcać.

Gdy muzyka cichnie, a ciało Konrada leży nieruchomo na scenie, pojawia się Anioł. Zaprasza publiczność, aby poszła za nim. Nie otrząsnąwszy się po tym, co zobaczyli, ale wreszcie odetchnąwszy, widzowie niemal radośnie przenieśli się do holu teatru. Tam czeka ich kolejny, finałowy już moment sztuki – wizja Senatora i przyjęcie w salonie warszawskim. Sceneria, w której widzowie znalazły się wraz z aktorami, daje do zrozumienia, że jest to impreza na festiwalu w Cannes, i że tutaj wcale nie chcą słyszeć o wojnie, ale są gotowi z rozmachem i błyskotliwością zaakceptować wszystko, co jest rosyjskie, co w rzeczywistości jest spryskane krwią. Kiedy wydaje się, że obawa minęła i nic złego nie wydarzy się na czerwonym dywanie, widz spotyka "dobrych Rosjan". Ukraińską publiczność ogarnia fala obrzydzenia.

Bardzo łatwo wyłapać te spojrzenia w tłumie. Obrzydzenie, jedna z najbardziej archaicznych emocji, która pozwoliła ludziom przetrwać w czasach starożytnych, nagle jednoczy swoich. I w tych momentach spektaklu, gdy polska publiczność uśmiecha się lub z zainteresowaniem przygląda się grze aktorów, Ukraińcy patrzą na siebie, zapominając zetrzeć pogardę z twarzy. To jest ten moment, kiedy chce się wybiec ze spektaklu albo krzyknąć "Stop!". Patrzenie na ból i współczucie, jak się okazuje, było łatwiejsze niż znalezienie się w tłumie klaszczącym rosyjskiemu oligarsze. Nawiasem mówiąc, tłum jest tworzony nie tylko przez publiczność, ale także przez aktorów, którzy są tuż obok, udając celebrytów. Pojawienie się kobiet oblanych czerwoną farbą, symbolizującą krew, nie wywołuje większego wrażenia. Wszyscy są tak pogrążeni we własnych przeżyciach, że przestali śledzić bieg wydarzeń, zapomnieli o Mickiewiczu i dopiero pojawienie się Konrada przywraca ich do fabuły.

Duch zakłada na niego kamizelkę kuloodporną i wychodzi. Konrad mówi coś o wrogu i walce, ale napięcie emocjonalne jest zbyt silne, by powrócić do spektaklu. Oklaski potwierdzają prawdziwe katharsis i wdzięczność za jednoczesną sesję psychoanalizy i test na człowieczeństwo.

Przez pierwsze pięć minut publiczność oklaskuje siebie i jeszcze coś niewidocznego, co przedstawiła im Maja Kleczewska i aktorzy Iwano-Frankiwskiego Teatru Dramatycznego, a kolejne pięć minut oklasków są wdzięczność za teatralny geniusz i umiejętność wplecenia kontekstu wojny rosyjsko-ukraińskiej we współczesne odczytanie Adama Mickiewicza. Mówi się, że krakowska publiczność teatralna jest najbardziej wymagająca. A jej uznanie jest najbardziej pożądane. Jeśli tak, to naszym - ukraińskim - aktorom udało się zdobyć najbardziej pożądane – podziw i sukces.

Хоча вистава «Дзяди» не отримала нагород фестивалю Boska Komedia, адже не брав участі в конкурсі, трупа Івано-Франківського театру єдина в повному складі вийшла на сцену під час вручення нагород. Щоб подякувати полякам за безпрецедентну допомогу українцям від початку повномасштабної війни з Росією. І нагадати, що війна не закінчилась, і театр — теж зброя, яка наближає нашу спільну перемогу.