Adam Wajrak: Panowie, nie tak miało być

Przyjechały do Polski z dyplomami wyższych uczelni, cennym doświadczeniem i nadziejami. Każda z nich miała za sobą lata nauki, karierę, umiejętności i sporo nawiązanych kontaktów. A mimo to po przeprowadzce wszystko musiały zaczynać od zera.

Dla wielu Ukrainek pierwszym etapem była praca sprzątaczki. Dla innych – kuchnia lub nocne zmiany w magazynie. Niektóre nie zdołały wyjść poza pracę fizyczną, inne nauczyły się żyć inaczej: opanowały język polski, przekwalifikowały się i wróciły do swoich zawodów.

Według danych UNHCR i Deloitte w 2024 roku ukraińscy uchodźcy zapewnili 2,7% PKB Polski. Około 69% zdolnych do pracy Ukraińców znalazło zatrudnienie, niemal nie ustępując pod tym względem obywatelom Polski (72%). To głównie kobiety. Jednak według szacunków ekspertów ds. rynku pracy tylko 30% Ukraińców pracuje zgodnie ze swoimi kwalifikacjami. Reszta zmuszona jest godzić się na stanowiska, które nie odpowiadają ani ich doświadczeniu, ani wykształceniu.

Dlaczego tak się dzieje? Dlaczego nawet doświadczonym specjalistkom z dyplomami czasami przez całe lata nie udaje się wrócić do zawodu? Dlaczego część z nich pozostaje w pracy wymagającej niskich kwalifikacji? I czy zawsze jest to sytuacja bez wyjścia?

Porozmawiałyśmy z Ukrainkami pracującymi w Polsce. Zapytałyśmy o ich ścieżki zawodowe, o to, co działa najlepiej: dobre CV, networking – czy po prostu upór. Poprosiłyśmy też ekspertkę ds. rozwoju kariery o wyjaśnienie, co przeszkadza ukraińskim kobietom w budowaniu kariery za granicą i jak to zmienić.

Oto historie trzech kobiet, trzy bardzo różne doświadczenia. Każda z tych historii opowiada jednak o poszukiwaniu siebie w nowym świecie, wierze w siebie i rzeczywistości, która nie zawsze pokrywa się z oczekiwaniami.

Najgorsze to utknąć w miejscu

Kateryna (imię zmienione na prośbę bohaterki) przyznaje, że nie mogła sobie nawet wyobrazić, jak długo potrwa poszukiwanie przez nią pracy. I dlatego czuje wstyd. Jednak w rzeczywistości jej wytrwałość i opanowanie zasługują na większy szacunek niż jakikolwiek wpis w CV.

Przyjechała z córką do Polski z Krzywego Rogu już na początku wojny. W Ukrainie miała stabilną karierę. Z wykształcenia jest ekonomistką, pracowała jako menedżerka projektów w prywatnej firmie. Jej dzień był zaplanowany co do minuty: spotkania, projekty, obowiązki. Wszystko zmieniło się w ciągu jednej nocy, kiedy musiała uciekać. W pierwszych miesiącach nie szukała pracy zgodnej z wykształceniem – trzeba było znaleźć jakiekolwiek źródło dochodu, aby przeżyć. Zajęła się sprzątaniem.

„To półtora roku sprzątania było trudne nie fizycznie, ale wewnętrznie. Jakbym wyszła z siebie. Ale wtedy uznałam, że w tej pracy nie ma nic wstydliwego. Po prostu musiałam wyżywić swoje dziecko. I jestem z tego dumna” – wyznaje.

Jednak wypalenie nadeszło szybciej, niż się spodziewała. Zrozumiała, że nie wytrzyma tak długo:

„Bardzo bałam się utknąć w miejscu. Wszyscy mówili: ‘Dopóki jest praca – trzymaj się jej’. A ja czułam, że potrzebuję czegoś innego. Że zniknę, jeśli szybko czegoś nie zmienię”

Poszła do szkoły policealnej, by zostać higienistką stomatologiczną. Gdy ją ukończyła, okazało się, że bez doświadczenia nikt jej nie weźmie:

„Wysłałam mnóstwo CV. W odpowiedzi – cisza. Szukali osób z doświadczeniem. Ale skąd mam mieć doświadczenie, skoro nikt mnie nie zatrudnia?”

W końcu znalazła pracę jako asystentka dentysty. Jednak godzin było niewiele, a szefowa jej zbytnio nie wspierała.

„Kiedy wszystko spoczywa na tobie, od mieszkania po szkołę dla dziecka, bardzo ważne jest, by praca była stabilna. Kiedy tego nie ma, wyczerpujesz się dwa razy szybciej”.

Znów zaczęła poszukiwania, tym razem w branży obsługi klienta. Polski zna już dobrze i uważa, że to główne narzędzie integracji:

„Język jest wszystkim. Bez niego nawet nie wezmą twojego CV do ręki. Znam dobrze polski, to moja podpora, ale sama znajomość języka to za mało”

Dziś Kateryna wysyła CV codziennie, dostosowując każde do konkretnej oferty. Nie korzysta z networkingu, bo nie ma w Polsce wielu znajomych.

„Uważam, że CV musi się czymś wyróżniać, przyciągać uwagę. Tylko wtedy jest szansa, że zostanie zauważone. Według moich obliczeń na 30 wysłanych CV może nadejść jedna odpowiedź. W branży obsługi klienta jest duża konkurencja, o jedno miejsce może ubiegać się nawet 100 kandydatów. Ale staram się nie traktować odmowy lub milczenia jako oceny mojej osoby. To, że mnie nie przyjęli, nie znaczy, że jestem zła. Po prostu to nie jest stanowisko dla mnie”.

Kateryna nie pozwala sobie na zwątpienie. Pamięta, jak długo pracowała jako sprzątaczka – i nie chce do tej roboty wracać. Jej główna zasada brzmi: nie odgrywać ofiary i wierzyć w siebie.

„Trzeba się zachowywać, jak gwiazda. Jeśli sama w siebie nie uwierzysz, nikt inny w ciebie nie uwierzy. Nie udaję. Po prostu pamiętam, że przetrwałam już więcej, niż mogłoby się wydawać. I myślę, że zasługuję na jeszcze więcej”

Nie trafiłam do apteki przez przypadek

Julia Astaszeniuk, farmaceutka z Odesy, ma dyplom uniwersytetu medycznego i ponad dziesięć lat doświadczenia pracy w aptece. Rozmawiała z pacjentami, wydawała leki. Ta praca wymagała fachowości, uwagi i empatii. Julia ją kochała.

„To nie tylko sprzedawanie tabletek. Musisz zrozumieć człowieka, wesprzeć go, wyjaśnić możliwości, pomóc. I oczywiście dobrze znać leki. Dla mnie to zawsze było coś więcej niż praca. To moje powołanie”.

Gdy wybuchła wojna na pełną skalę, Julia przez pewien czas pozostawała w Odesie. Jednak ciągłe ostrzały i poczucie zagrożenia skłoniły ją w końcu do opuszczenia miasta. Rok temu przeniosła się do Polski. Tutaj wszystko zaczęło się, jak u większości, od czystej karty: bez języka, bez znajomych, bez zrozumienia, jak działa lokalny rynek pracy. Ale miała mocne postanowienie: pozostać w zawodzie.

„Wiedziałam, że chcę wrócić do apteki. Nie mogłam sobie pozwolić na poddanie się. To byłaby zdrada samej siebie”.

Samodzielnie napisała CV po polsku i z teczką w ręku wyruszyła na pielgrzymkę po warszawskich aptekach:

„Wchodziłam i mówiłam: ‘Dzień dobry, jestem z Ukrainy, szukam pracy’. Ze strachem, łamaną polszczyzną, bez oficjalnego pozwolenia na pracę w zawodzie farmaceutki. Ale wierzyłam, że ktoś da mi szansę”.

Mijały tygodnie – i nic. Ktoś grzecznie odmawiał, ktoś inny nie miał czasu nawet porozmawiać, niektórzy w ogóle nie przeglądali jej CV. Wracała do domu rozczarowana, ale już następnego ranka wyruszała na kolejną wyprawę.

„Za każdym razem mówiłam sobie, że każda próba to krok do ‘tak’. Po prostu trzeba iść, dopóki nie otworzą się właściwe drzwi”

I w końcu się otworzyły. W jednej z aptek właścicielka zaproponowała rozmowę. Przyjęła Julię na stanowisko asystentki farmaceuty (pomoc apteczna). To dalekie od tego, co robiła w Ukrainie, ale była wdzięczna za szansę.

„Moja praca polega na przyjmowaniu towaru, układaniu go na półkach, sprzątaniu. Nie jestem farmaceutką ani nawet technikiem, jednak cieszę się, że znów jestem w aptece. Oddycham powietrzem, które znam. To już przełom”.

Oczywiście, nie obyło się bez wpadek. System, do którego przyzwyczaiła się w Ukrainie, tutaj nie działa: tam leki sortuje się według substancji czynnych, w Polsce – alfabetycznie. Łatwo się pomylić, więc trzeba być uważną.

„Było kilka sytuacji, kiedy coś źle ułożyłam i zwrócono mi uwagę. Tak, to bolało. Całe życie byłaś specjalistką, a teraz uczysz się od podstaw. Umiem doradzić, wziąć odpowiedzialność za poważne decyzje, a tutaj jestem „wynieś – przynieś ”. Szczerze mówiąc, nigdy w życiu tak dużo nie sprzątałam. Czasami to wyczerpuje psychicznie, a czasami jest naprawdę ciężko fizycznie. Ale nie pozwalam sobie na załamanie”.

Zespół ją szanuje, zwracają się do niej nawet: „pani magister”, chociaż zgodnie z przepisami nie ma prawa wydawać leków. Czasami koledzy dzwonią po godzinach, by dowiedzieć się, gdzie co leży, albo ustalić coś innego. Wiedzą, że jest doświadczona i rozumie, jak wszystko działa

„To trochę stresujące, ale też miłe. Bo to znaczy, że mi ufają, doceniają mnie, nawet jeśli formalnie jestem tylko asystentką”.

Mówi, że kultura apteczna w Polsce jest inna. Tutaj farmaceuci nie naciskają na sprzedaż, jak w Ukrainie. Wszystkie leki na receptę są wydawane wyłącznie na receptę. I zdaniem Julii tak powinno być.

„W Ukrainie trzeba było mieć plan sprzedaży i wykręcać go, jak się tylko dało. Nie wiem, jak to wygląda w polskich aptekach sieciowych, ale w mojej małej aptece wynagrodzenie nie zależy od tego, ile czego i za jaką kwotę sprzedałaś. Tutaj jesteś specjalistą, a nie sprzedawcą. Koleżanki czytają branżowe wiadomości, dzielą się informacjami, omawiają zmiany w przepisach. To inspirujące”.

Obecnie Julia poważnie rozważa nostryfikację dyplomu w Polsce. Wie, że nie będzie łatwo. Egzaminy, procedury biurokratyczne, dodatkowe kursy – wielu rezygnuje. Ale ona chce iść dalej.

„Przeszłam już tak wiele, że odwrót nie wchodzi w grę. Tak, to długie, męczące i wymaga pieniędzy, ale wiem, po co mi to. Chcę znowu pracować jako farmaceutka. Nie trafiłam do apteki przez przypadek. I zostanę w niej bez względu na to, jak będzie trudno”.

IT nie tylko dla programistów

Wiktoria Ławryk przyjechała do Polski wraz z mężem jeszcze w 2017 roku. Wyższe wykształcenie zdobyła w Kijowie, na Narodowym Uniwersytecie Technologii Żywności, gdzie studiowała hotelarstwo i gastronomię. Jej pierwsze kroki w nowym kraju były jakby logiczną kontynuacją specjalności. Tyle że w zupełnie innych realiach.

„Zaczęłam pracować jako kelnerka w hotelowej restauracji. Nie było w tym nic ekscytującego. Ciężka fizyczna praca, ciągłe stanie na nogach, ciężkie tace, naczynia, zmęczenie. I było to trudne również emocjonalnie. Masz wyższe wykształcenie, pragniesz rozwoju, a zaczynasz od najniższego szczebla. I bardzo chcesz jak najszybciej go pokonać”.

Potem przeniesiono ją do recepcji. Wydawałoby się – awans…

„To był ogromny stres. Praca na nocnych zmianach, czasami byłam kompletnie sama. Zmęczenie, odpowiedzialność, sytuacje awaryjne z klientami, którzy mogli wybuchnąć bez powodu. A do tego ciągłe poczucie, że jesteś obca. Jesteś ‘Ukrainka’ – a więc musisz udowodnić, że jesteś godna zaufania. Było sporo uprzedzeń. Nawet jeśli wszystko robisz dobrze, to może nie wystarczyć”.

Po roku pracy w branży hotelarskiej uznała, że ma dość. Polski znała już dosyć dobrze, zaczęła szukać innych możliwości

Znajomi polecili ją polskiej firmie zajmującej się sprzedażą wody pitnej. Dostała posadę kierownika ds. sprzedaży.

„To doświadczenie wiele mi dało: nauczyłam się komunikować z klientami, budować relacje, lepiej rozumieć procesy biznesowe, poprawiłam polszczyznę w piśmie. Ale z czasem zaczęło mi być „ciasno” — zapragnęłam większej dynamiki, rozwoju, środowiska, w którym ludzie mają ambicje”.

Zwróciła oczy w stronę IT. Nie miała wykształcenia technicznego, więc zapisała się na indywidualne kursy online – po pracy. Zaczęła od podstaw: czym jest e-commerce, jak działa strona internetowa, jak zarządzać projektami cyfrowymi.

„Wielu uważa, że IT to coś dla programistów i „matematycznych maniaków”. Tymczasem jest wiele stanowisk, na których najważniejsze są analityczne myślenie, umiejętność komunikowania się i organizowania procesów. Jeśli umiesz obsługiwać komputer, możesz się tego nauczyć”.

I znów dzięki znajomym trafiła na rozmowę kwalifikacyjną – tym razem do międzynarodowej firmy. Obecnie pracuje jako E-commerce Project Manager: odpowiada za działanie strony internetowej, koordynuje produkty online, pracę programistów i projektantów, kontaktuje się z klientami i kontrahentami.

Nie ukrywa, że na początku wstydziła się mówić znajomym, że szuka pracy. Wydawało się jej, że to oznaka słabości. Teraz uważa, że to właśnie networking stał się dla niej punktem zwrotnym.

„Kiedyś bałam się prosić o coś, mówić o sobie. Ale trzeba nauczyć się „sprzedawać” siebie, opowiadać o swoich mocnych stronach. Inaczej nikt o tobie się nie dowie”.

Najbardziej Wiktoria ceni sobie zmianę nastawienia do niej. W nowym środowisku nie oceniają jej już przez pryzmat narodowości czy akcentu

„Im bardziej wykształceni i otwarci są ludzie wokół, tym mniej dyskryminacji. W moim otoczeniu nie liczy się, skąd jesteś, ale co potrafisz i jak pracujesz. To bardzo dodaje otuchy”.

Wie, że miała łatwiej niż wielu innych – przyjechała jeszcze przed wybuchem wojny, była młoda, bez dzieci, rozumiała, na co się decyduje. Jest jednak przekonana, że w każdych warunkach ważne jest to, by nie tracić wiary w siebie.

„Trzeba mówić, pytać, uczyć się, szukać. Nikt nie przyniesie ci wymarzonej pracy na tacy. Ale jeśli uwierzysz, że jesteś w stanie – to szansa się pojawi. Nie jestem idealna. Jestem po prostu uparta i się nie poddałam”.

Opowiedziała swoją historię, bo chce dodać otuchy innym Ukrainkom – zwłaszcza tym, które przyjechały do Polski po 2022 roku.

„Tak, one mają trudniej, ale nawet z najniższego punktu można się podnieść. Najważniejsze to iść naprzód i się nie zatrzymywać”.

Główna trudność to język – choć nie tylko

Anna Czernysz, doradczyni ds. kariery z ponad 15-letnim doświadczeniem w HR i rekrutacji, mieszka w Polsce od dziesięciu lat. Ma wyższe wykształcenie pedagogiczne i ekonomiczne. Po przeprowadzce ukończyła szkolenie z coachingu i doradztwa zawodowego. Pracuje w organizacjach charytatywnych. Ukrainkom doradza w zakresie poszukiwania pracy, sporządzania CV, przygotowania do rozmów kwalifikacyjnych. Oto jej spostrzeżenia na temat typowych trudności, z którymi borykają się Ukrainki szukające pracy w Polsce.

O głównych barierach na polskim rynku pracy

„Główna trudność to język. Bez znajomości polskiego znalezienie pracy wymagającej wyższych kwalifikacji jest prawie niemożliwe – tym bardziej jeśli kandydatka ubiega się o stanowisko wymagające komunikatywności (kadry, marketing, nauczycielka, sekretarka). W tym przypadku wymagania językowe są na pierwszym miejscu. A na wielu stanowiskach, zwłaszcza w firmach międzynarodowych, wymagana jest również znajomość angielskiego na poziomie nie niższym niż B2. Często Ukrainkom brakuje podstawowych umiejętności „biurowych”, na przykład pracy z programem Excel.

Oprócz języka poważną barierą jest konieczność przekwalifikowania się, nostryfikacji dyplomu, budowania kariery praktycznie od zera. Ludzie boją się konkurencji z lokalnymi specjalistami, boją się rozmów kwalifikacyjnych. Często po prostu nie wierzą, że dadzą radę. To powszechne, więc właśnie tu ważne jest wsparcie, planowanie i profesjonalna pomoc.

Dlaczego Ukrainki „utknęły” w pracy wymagającej niskich kwalifikacji

Często dzieje się tak nie dlatego, że tego chcą, ale dlatego, że po prostu nie mają zasobów na coś innego: brakuje czasu, siły i wsparcia, by uczyć się języka, przekwalifikować się lub szukać czegoś lepszego.

Ale czasami jest odwrotnie: uzyskawszy stabilny dochód, ludzie boją się ryzykować. Przyzwyczajają się i pozostają tam, gdzie im wygodniej, nawet jeśli ta praca nie pozwala w pełni wykorzystać swojego potencjału.

O dostosowaniu CV i przygotowaniu do rozmowy kwalifikacyjnej

Nie ma czegoś takiego jak „ukraiński” czy „polski” format CV. Istnieją za to różne style i ważne jest, by wybrać ten, który najlepiej pasuje do danego stanowiska. Często nawet specjaliści nie orientują się w tym wystarczająco dobrze, dlatego radzę przynajmniej raz skonsultować się z profesjonalistą. To pomoże uniknąć typowych błędów.

Jeśli chodzi o rozmowę kwalifikacyjną, typowym błędem numer jeden jest brak przygotowania. A trzeba – na podstawie własnego CV, pod konkretne stanowisko. Prowadzę szkolenia-rozmowy kwalifikacyjne właśnie z tego zakresu.

Kolejnym częstym błędem jest nadmierna trema. Jeśli zbyt mocno chcesz tej pracy, tworzy się wewnętrzna presja. Tu pomagają ćwiczenia oddechowe, aktywność fizyczna.

Często ludzie nie rozumieją specyfiki polskiej kultury komunikacji: trzeba być uprzejmym, powściągliwym i znać typowe pytania z rozmowy kwalifikacyjnej, na przykład: „Opowiedz o swoim sukcesie” lub: „Dlaczego właśnie ty?”.

Jak skutecznie szukać pracy

Z mojego doświadczenia wynika, że pracę najczęściej znajdują osoby, które szukają jej aktywnie i celowo. Ważne jest tutaj kompleksowe podejście. Warto wykorzystać wszystkie kanały: profesjonalne strony internetowe, specjalistyczne grupy na Facebooku, LinkedIn (w przypadku ofert pracy biurowej), znajomości, rekruterów, targi pracy.

Ważne jest jednak, by szukać tam, gdzie to ma sens. Na przykład sprzątaczek nie szuka się przez LinkedIn, ale księgowych czy menedżerów – już tak.

Od czego ma zacząć kobieta z dyplomem, ale niepracująca w swoim zawodzie

Zacznij od języka. Polski – koniecznie, angielski – bardzo pożądany. Poziomy B2 to już dobry start. Następnie musisz zdecydować: wrócić do swojego zawodu czy zmienić kierunek. Rozważ plusy i minusy, czas, koszty. Jeśli trudno ci samodzielnie podjąć decyzję, skontaktuj się z doradcą zawodowym. Czasami jedna konsultacja może zaoszczędzić miesiące niepewności.

Zdjęcia: prywatne archiwa bohaterek

Projekt jest współfinansowany ze środków Polsko-Amerykańskiego Funduszu Wolności w ramach programu „Wspieraj Ukrainę”, realizowanego przez Fundację „Edukacja dla Demokracji

Kraków: New Day. Gdy scena staje się pomostem

– W 2021 roku byłam na urlopie macierzyńskim. W tym czasie było tu bardzo mało ukraińskich ośrodków – mówi Julia Zabołotna, założycielka teatru dziecięcego New Day. Przyjechała do Krakowa i uruchomiła go jeszcze przed inwazją. – Starszy syn zaczął mówić po polsku częściej niż po ukraińsku, więc postanowiłam stworzyć miejsce, dzięki któremu moje dziecko nie straci kontaktu z Ukrainą. Tak powstał teatr. Dzieci uczyły się literatury ukraińskiej, historii oraz podstaw aktorstwa i sztuki scenicznej. Szukając lokalu dla naszego teatru, poznałam założycielkę Fundacji „Zustricz” [spotkanie – red.]. Nawiązaliśmy współpracę.

Nasz pierwszy występ odbył się w Dniu Niepodległości Ukrainy na scenie głównego placu Krakowa. Istnieliśmy wtedy od dwóch miesięcy.

Na początku do naszego teatru chodziło pięcioro czy siedmioro dzieci. Gdy wybuchła wielka wojna i do Polski przybyły tysiące ukraińskich dzieci, liczba naszych uczniów znacznie wzrosła. Oprócz teatru organizowaliśmy różne warsztaty, by umożliwić dzieciom częstsze kontakty.

Dzieci, które już się u nas uczyły, pomagały nowym, które przybyły z wojny – w lekcjach, w nauce polskiego itp. To był okres integracji, który okazał się bardzo ważny

Nadal pomagamy dzieciom w adaptacji, bo Ukraińcy wciąż wyjeżdżają z Ukrainy. Wojna trwa, a my nie tylko integrujemy dzieci z polskim środowiskiem, lecz także budujemy mosty między naszymi krajami. Mamy trzy spektakle, które przygotowaliśmy w języku polskim i ukraińskim. Na przykład w naszym „Małym Księciu” jedni bohaterowie mówią po ukraińsku, a inni po polsku.

Spektakl „Alicja w Krainie Czarów” dostosowaliśmy do sytuacji w Ukrainie. On również jest wystawiany w dwóch językach. Jeździliśmy z nim po domach kultury i polskich miastach.

Jeden z utworów scenicznych zatytułowaliśmy „Numer wdzięczności”. Dziękowaliśmy nim Polakom za pomoc Ukraińcom, pokazując go na różnych imprezach w Krakowie. W naszym teatrze zapoznajemy Ukraińców z kulturą polską, a Polaków z ukraińską. Mamy np. spektakl o Łesi Ukraince, z fragmentami jej „Pieśni leśnej” i „Bojaryni”

Symbolem Krakowa jest Smok Wawelski. Zrobiliśmy takiego smoka z tkaniny i wzięliśmy udział w jednej z Parad Smoków, które odbywają się w Krakowie co rok w czerwcu. Tak opowiadamy naszym dzieciom o polskich tradycjach.

Teatr Dziecięcy New Day ma już 2 lata i ponad 50 wychowanków w trzech grupach wiekowych: 4-6, 7-10 i 11-15 lat. Niedawno w teatrze pojawiła się nowa grupa – młodzież w wieku 17-20 lat. Prawdziwa „twórcza rodzina”.

– Nasz teatr jest już znany wielu osobom – zaznacza Julia. – A nasi aktorzy od kilku lat z rzędu są laureatami konkursu „Czytanie Szewczenkowskie”. Mamy już stałą siedzibę, w której możemy przeprowadzać próby, dawać przedstawienia, przechowywać nasze liczne kostiumy. Nazywamy ją „naszym domem”. To bardzo ważne, by mieć dom, kiedy nie jesteś w domu.

Wrocław: KapustaBand. Chór, który zjednoczył i ocalił

Przed inwazją Maria Kołomijec (Masza Kapusta) i Serhij Biłozerow mieszkali w Charkowie, gdzie mieli swoją pracownię artystyczno-teatralną. Wojna zmusiła Marię do zabrania trzech córek i przeprowadzki do Wrocławia, później dołączył do nich Serhij. We Wrocławiu stworzyli chór dziecięcy KapustaBand.

– Niemal od razu wtopiłam się w ukraińską społeczność we Wrocławiu – przyznaje Maria. – Nasza bliska przyjaciółka, również z Charkowa, otworzyła tu własną fundację i zaczęła organizować charytatywne występy muzyczne. Zaczęłam jej pomagać. Po pewnym czasie pojawiła się prośba, by z ukraińskich dzieci, które znalazły się we Wrocławiu z powodu wojny, stworzyć chór.

Nie jestem śpiewaczką. Jestem artystką.

Nigdy wcześniej nie zajmowałam się chórem, ale wojna wiele zmieniła, wiele otworzyła w ludziach. Dlatego podjęłam to wyzwanie

Odkurzyłam sobie swoją wiedzę dotyczącą muzyki, oglądałam warsztaty na YouTube, poważnie się przygotowywałam. Potem zaczęły się nasze zajęcia chóralne. W ciągu miesiąca dosłownie z niczego stworzyliśmy chór, znaleźliśmy muzyków, przygotowaliśmy program. Potrzebowałam tego i czułam, że dzieci też tego potrzebują.

Chór nas zjednoczył i ocalił. Każdego z nas. To nasz kawałek domu. Ogrzewamy nim nasze dusze

– Moja mama zobaczyła na Facebooku film z koncertem i informacją, że chór gromadzi dzieci. Chciałam spróbować – wspomina Maria Bocanowska, wokalistka KapustaBand. Ma 11 lat, pochodzi ze Starokostiantynowa. W Ukrainie pozostały jej babcia, prababcia i matka chrzestna. W Polsce śpiewała solo podczas występu zespołu DakhaBrakha.

– Od małego marzyłam o śpiewaniu, a tu pojawił się ukraiński chór dziecięcy – dodaje Maria. – Na mojej pierwszej próbie było 6 lub 7 dzieci, teraz jest nas już ponad 20. Ta pierwsza próba była dziwna: lał deszcz, a my ćwiczyliśmy na ulicy. Dobrze, że było lato i nie było zimno. Atmosfera w chórze jest ciepła, wychowawcy są dla dzieci jak przyjaciele. W ogóle cały chór to moi przyjaciele. Moja rodzina.

Kiedy śpiewamy smutne piosenki, takie jak „Pływa kaczka” i „Kamienie wiosny”, ludzie płaczą, często podchodzą i dziękują. Mówią, że nasza pieśń poruszyła ich dusze. Kocham wszystkie nasze pieśni, ale „Yellow Submarine” jest chyba moją ulubioną. Nasz chór jest bardzo potrzebny. Tutaj ukraińskie dzieci znajdują nowych przyjaciół i mogą trochę oderwać się od wojny.

– W czerwcu 2022 roku wystąpiliśmy na festiwalu na wrocławskim rynku – dodaje Maria Kołomijec. – Zaśpiewaliśmy dwie piosenki: ukraińską ludową i polską. Dzieci były zachwycone, występ był bardzo udany, zebraliśmy owacje.

– Teraz chcemy zorganizować kilka tras koncertowych. Przede wszystkim europejską trasę podziękowań, by podziękować Europejczykom za ich pomoc – mówi Serhij Biłozerow. – Podczas tej trasy mamy nadzieję dotrzeć do Paula McCartneya i zaśpiewać z nim naszą wersję legendarnej piosenki The Beatles „Yellow Submarine”. Nasza wersja nosi tytuł „Blue-yellow Submarine”.

Byliśmy już na Litwie. Daliśmy tam kilka koncertów, a nawet śpiewaliśmy dla prezydenta. Niedawno pojechaliśmy do Brukseli i wystąpiliśmy w sali konferencyjnej Parlamentu Europejskiego.

Naszym marzeniem jest trasa powrotna. Po zwycięstwie bardzo chcemy pojechać z naszym programem do wszystkich tych miast, z których pochodzi każde dziecko z naszego chóru. Trasa ma się zakończyć u nas, w Charkowie. Ten nasz plan nazwaliśmy Magical Ukrainian Tour.

KapustaBand nie jest projektem czysto ukraińskim. Pracujemy nad integracją ukraińskich dzieci w polskim społeczeństwie, przybliżamy też Polakom ukraińską kulturę i historię.

W listopadzie 2024 roku stworzyliśmy musical „Różnica + podobieństwo = przyjaźń”, którego celem jest połączenie trzech kultur: ukraińskiej, polskiej i białoruskiej

– W przedstawieniu wziął udział cały nasz chór, a aktorami były dzieci z Ukrainy, Polski i Białorusi. Ono było w trzech językach – wspomina Maria Kołomiec. – W ten sposób pokazaliśmy, że jeśli jest chęć, można osiągnąć porozumienie nawet mimo różnych języków i kultur.

Warszawa: Voloshka Music Academy. Dziecięce musicale w Pałacu Kultury

– Moim marzeniem było stworzenie miejsca, w którym dzieci będą mogły uczyć się muzyki szczęśliwe i zafascynowane – mówi Natalia Wołoszko, prezeska Voloshka Music Academy. – Przed wojną w Charkowie byłam dyrektorką państwowej szkoły muzycznej, ośrodka kultury, zastępczynią dyrektora centrum dydaktyczno-metodycznego. Stworzyłam własny program artystyczny dla dzieci w wieku od 3 do 7 lat. Był tam teatr, muzyka, arteterapia i taniec.

Po rozpoczęciu inwazji zamknęłam szkołę i wyjechałam do Warszawy. W marcu 2022 roku mama chłopca, który uczył się u mnie gry na fortepianie, przedstawiła mnie Ołesi Kowalczuk, założycielce prywatnego liceum Push School w Charkowie. Połączyłyśmy siły, by rozwijać nasze dzieci.

Pierwsze wydarzenie Szkoły Artystycznej przy  Educational Center Children of Ukraine zostało przygotowane z okazji Dnia Obrony Dzieci 4 czerwca 2022 roku.

– Wtedy wsparło nas Muzeum Narodowe w Warszawie – wspomina Natalia. – To był koncert, w którym wzięło udział ponad 50 ukraińskich dzieci z różnych polskich miast. Tak rozpoczęła się nasza działalność. Następnie otrzymaliśmy grant i zrealizowaliśmy projekt „Twórcze lato” – obóz dla ukraińskich dzieci. W końcu znaleźliśmy dom, w którym otworzyliśmy podwójną szkołę: Push School i Voloshka Music Academy. Obecnie posiadamy już polską licencję, dzięki czemu dzieci mogą uczyć się według programu ukraińsko-polskiego. Oprócz ogólnego nauczania uczą się muzyki, mamy żeński zespół bandurzystek „Wesołe dzwoneczki”. W lutym 2023 roku otworzyliśmy również przedszkole dla 20 dzieci, którymi zajmują się wychowawcy z wykształceniem muzycznym.

Potem zaczęliśmy realizować międzynarodowe projekty artystyczne, koncerty, występy. W zeszłym roku, w Dniu Niepodległości Ukrainy, nasze dzieci grały z orkiestrą symfoniczną, która przyjechała z Katowic. W tym roku planujemy równie wielki występ, już się przygotowujemy. Prowadzimy również stałą współpracę polsko-ukraińską: współpracujemy z polskimi szkołami muzycznymi, organizujemy wspólne koncerty. Integracja ukraińskich dzieci z polskim społeczeństwem odbywa się u nas poprzez sztukę.

Od trzech lat jestem zapraszana do Carnegie Hall w Nowym Jorku na warsztaty dla muzyków z całego świata. W związku z tą współpracą w naszej fundacji zawsze jest wielu amerykańskich gości. Przyjeżdżają do naszej szkoły, prowadzą zajęcia. W kwietniu odwiedziły nas dwie wirtuozki fortepianu. Poprowadziły międzynarodowe warsztaty dla ukraińskich i polskich dzieci.

Dziś Fundacja Educational Center Children of Ukraine realizuje wiele inicjatyw w dwóch budynkach –  jest przedszkole, jest szkoła podstawowa, szkoła muzyczna, szkoła średnia i szkoła z internatem.

– W internacie mieszka 40 dzieci bez rodziców. Wśród nich jest wiele utalentowanych muzycznie. Nieustannie poszukujemy dla nich stypendiów od sponsorów. Zorganizowaliśmy kuchnię, nauczycieli, psychologów, sale do nauki. Internat jest przeznaczony dla dzieci w wieku 7-11 lat.

Osobną działalnością szkoły artystycznej Voloshka Music Academy są musicale.

– „I want to help” – napisał do mnie w zeszłym roku amerykański reżyser David Post – wspomina Natalia. – Pracuje w szkole musicalowej dla dzieci w Kalifornii. Wpadł na pomysł, żeby przyjechać do Warszawy i wystawić z naszymi dziećmi musical „Król Lew”. Spektakl miał mieć charakter komercyjno-charytatywny, pieniądze ze sprzedaży biletów miały pójść na stypendia dla dzieci, które mieszkają i uczą się w naszej szkole. Ale do tego nie doszło, bo się okazało, że prawa Davida do muzyki z musicalu obejmują tylko terytorium Stanów Zjednoczonych.

Dlatego musical był całkowicie charytatywny. To niesamowite doświadczenie dla naszych dzieci. David mieszkał z nimi w pensjonacie, ciągle z nimi rozmawiał, zajmował się muzyką. Szalały za nim. Pokazaliśmy ten musical w Pałacu Kultury i Nauki.

Wydawało mi się to niemożliwe, ale David powiedział: „Impossible is possible”

Po tym doświadczeniu postanowiliśmy wystawiać musicale co pół roku.

W szkole uczy się obecnie 84 dzieci – dwoje Polaków, reszta to Ukraińcy, którzy opuścili swoje domy z powodu wojny. Natalia uważa, że połączenie polskiego i ukraińskiego programu nauczania to bardzo trafna decyzja:

– Pracują u nas zarówno nauczyciele ukraińscy, jak polscy. Dzieci w naszej szkole mówią w trzech językach: ukraińskim, polskim i angielskim. Angielski znamy bardzo dobrze, wciąż przyjeżdżają do nas wolontariusze ze Stanów Zjednoczonych.

By zintegrować dzieci polskie i ukraińskie, organizujemy obóz „Ukraińskie lato w Warszawie”. To miejsce, w którym ukraińskie i polskie dzieci razem mieszkają, wymieniają się doświadczeniami, tworzą projekty artystyczne.

Staramy się robić dla nich wszystko, co najlepsze, by miały dzieciństwo. To bardzo ciężka praca, ale wyniki są jej warte

Zdjęcia: archiwa prywatne

Najtrudniej jest zacząć. Jak zapytać: „Co tam u Ciebie?”, żeby nie zabrzmiało bez sensu, jak drewno? Jak zapytać, wiedząc, że Rosjanie walą noc w noc w śpiący/czuwający Kijów wszystkim, co mają, z coraz większą wściekłością? Jak pytać: „Jak się masz, Vitaly, wszystko OK u ciebie?”

Czy w ogóle istnieją odpowiednie słowa, kiedy wiesz, jakie piekło tam się dzieje, kiedy widzisz i słyszysz, jak Ukraina woła o pomoc kolejny rok, miesiąc, dzień i noc? Kiedy obserwujesz, jak świat Zachodu, a nawet twój własny kraj, w którym bezpiecznie żyjesz, kalkuluje, czy pomagać, na ile, za ile, ile może zarobić na odbudowie, a ile stracić w sondażach.

Ja jestem tu, on tam. Ciężarem, który mnie nie opuszcza, jest bezsilność. Mam jej dość.

Wiele razy w ciągu dnia śledzę wiadomości, oglądam straszne zdjęcia z Ukrainy. Ten kraj i jego ludzie z wielu powodów stali mi się bliscy – jak rodzina, przyjaciele, tak po prostu. Znam ich imiona, nazwiska, twarze, wiem, kim są, co robią, jak wyglądają ich mieszkania. Znam ich bliskich: żony, mężów, dzieci. Za każdym razem, gdy dociera do mnie wiadomość o kolejnym ataku, kolejny straszny komunikat o liczbie dronów, które Putin wysłał na nocny Kijów, Lwów, Odessę i gdzie tylko zechciał, nazwy przestają być nieznajomo brzmiącymi dźwiękami. Stają się imionami moich bliskich.

Bezpieczny, setki kilometrów od ich codziennego piekła, strachu, cierpienia, zmęczenia, wyczerpania, sprawdzam ich status na komunikatorach. Jeśli jest zielony/aktywny, to znaczy, że żyją. No, raczej żyją.

Osobą, której zielony status na komunikatorze często sprawdzam, jest Vitaly. Redaktor naczelny, wydawca, szef wspaniałego serwisu NV.ua, Nowe Głosy – portal, magazyn, stacja radiowa. To ważne i świetnie robione medium. Wciąż się dziwię, jak oni są w stanie to robić: schron pod redakcją, dookoła budynku jakieś okopy, generatory, 40 dziennikarzy z 200-osobowego zespołu na froncie.

Jeśli dziennikarstwo szuka drogi, misji, sensu, to niech pyta ich: oni wiedzą, po co są dziennikarzami.

Najważniejsze znajomości i przyjaźnie zdarzają się same, niezamierzone, poza naszymi wyborami. A później jedni stają się bliscy, bez względu na dzielące was kilometry. A bywa, że ci najbliżsi fizycznie stają się obcy. A bywa też, że niektórzy są bliscy na jedną niepełną chwilę – i znikają. To jak fala: przychodzi i odchodzi, normalna melodia.

Gdzieś kiedyś przeczytałem, że na wojnie częściej niż podczas pokoju spotykamy niezwykłych ludzi. Że wojna, która jest złem, wydobywa z nas też niekiedy to, co w człowieku najlepsze – i najgorsze. Nie jest to zaskoczeniem, a jednak za każdym razem ta prawda trafia we mnie z nową siłą.

W świecie, w którym słowa tak niewiele znaczą, staram się na własny użytek chronić ich wagę, znaczenie, ich granice, kształt i kierunek. Jednym z nich pod specjalną ochroną jest „przyjaźń”. Przyjaciele, przyjaźnić się. Wszystkie formy i odmiany, tryby, strony – przymiotnik, czasownik, rzeczownik.

Od jakiegoś czasu wymieniamy się tekstami, rozmawiamy o tematach, wspólnych ideach, pomysłach – po obydwu stronach granicy, światów – nocne rozmowy o tekstach, autorach, przeklętych polsko-ukraińskich strachach i złościach, ratowaniu zmarnowanych szans. No, takie polsko-ukraińskie czaty, najczęściej w nocy.

Jest, zdaje się, jakoś kwadrans przed północą ich czasu. Widzę, że Vitaly coś pisze na czacie. Tyle mogę w tej chwili zrobić, że z nim pogadam, a raczej poczuwam.

Dzwonię i zadaję to bezsensowne pytanie: „Co tam u Ciebie?”. A to ten kolejny dzień, gdy Shahedy nadlatują z Moskwy całymi chmarami. Kijów nie zaznał chwili spokoju piątą czy szóstą noc z rzędu. Ludzie śpią cudem po trzy godziny, noc w noc, a rano, ci, co przeżyli, idą do biura, szkoły, szpitala, urzędu. Miasto musi żyć, więc żyje. Nie wiadomo, czy dziś drony znowu uderzą, strach czekać na taką noc. I jak blisko twojego domu, ilu znowu zginie.

– Co słychać? Poczekaj, co tu gadać, zaraz ci pokażę, co słychać.

Włącza kamerę i z sypialni swojego mieszkania na którymś tam piętrze kijowskiego bloku wychodzi na balkon.

– Patrz, Jurek, to u mnie słychać.

Na małym ekranie smartfona noc rozświetlają wybuchy, wycie syren, dym. Niedaleko.

– No to tak – mówi Vitaly. – Codziennie. Ale poczekaj jeszcze – przemierza sypialnię na ekranie, meble, jakieś obrazy, kwiaty, a za chwilę za ścianą, w korytarzu, na podłodze, jak w podziemnym schronie, jakieś sylwetki mniejsze i większa, zawinięte w śpiwory, butelki z wodą dookoła, wydaje mi się, że zabawki.

– To moja żona i dzieci. Tak śpią, bo gdyby walnęło, to dwie ściany i mogą przeżyć.

I co możesz powiedzieć po takim obrazie? Nad głową twojej rodziny jest spokojne nocne warszawskie niebo, tylko lekki deszczyk zakłóca ciszę.

Depesza Reutersa z 10 lipca 2025 roku:

W nocy z 9 na 10 lipca Kijów doświadczył jednego z największych ataków ostatnich tygodni. Rosja użyła około 397–415 bezzałogowców, w tym blisko 200 dronów „Shahed”, oraz 18 rakiet balistycznych i manewrujących. Atak trwał prawie 10 godzin, obejmując osiem dzielnic miasta.

Zginęły dwie osoby, w tym kobieta – policjantka z metra. Rannych zostało od 22 do 28 osób, w tym dzieci. Zniszczeniu uległa infrastruktura: budynki mieszkalne, biurowe, placówki służby zdrowia, stacja metra, a nawet budynek nuncjatury papieskiej.

Reuters zaznacza, że eskalacja dronowego terroru zmusza mieszkańców Kijowa do nocnego ukrywania się i porannych powrotów do względnie „normalnego” życia.

Życie się nie poddaje

Tej nocy tuż po 22:00 na czacie widzę, że Vitaly wysyła coś, pojawiają się zdjęcia jedno pod drugim. Zdjęcia z jego ponalotowego spaceru po mieście, obrazy spokojnego miasta, wielkiego, plaża nad rzeką, ludzie grają w piłkę, ktoś na ławce brzdąka na gitarze zapewne tęskną melodię, na innym rozświetlony most, kontury budynków, jakaś para zakochanych w objęciach patrzy przed siebie, cisza, dziwna cisza i spokój.

[10/07/2025, 10:25:20 PM] Jerzy Wojcik: To Kijów?

[10/07/2025, 10:25:46 PM] Vitaly Sych: Так, в мене на Oболоні зараз

[10/07/2025, 10:26:05 PM] Vitaly Sych: Після важкої ночі всі живуть повним життям

[10/07/2025, 10:26:05 PM] Vitaly Sych: Tak, teraz u mnie na Obołoni. Po ciężkiej nocy wszyscy żyją pełnią życia.

Zdjęcia: Witalij Sych