Jerzy Wojcik

Najtrudniej jest zacząć. Jak zapytać: „Co tam u Ciebie?”, żeby nie zabrzmiało bez sensu, jak drewno? Jak zapytać, wiedząc, że Rosjanie walą noc w noc w śpiący/czuwający Kijów wszystkim, co mają, z coraz większą wściekłością? Jak pytać: „Jak się masz, Vitaly, wszystko OK u ciebie?”

Czy w ogóle istnieją odpowiednie słowa, kiedy wiesz, jakie piekło tam się dzieje, kiedy widzisz i słyszysz, jak Ukraina woła o pomoc kolejny rok, miesiąc, dzień i noc? Kiedy obserwujesz, jak świat Zachodu, a nawet twój własny kraj, w którym bezpiecznie żyjesz, kalkuluje, czy pomagać, na ile, za ile, ile może zarobić na odbudowie, a ile stracić w sondażach.

Ja jestem tu, on tam. Ciężarem, który mnie nie opuszcza, jest bezsilność. Mam jej dość.

Wiele razy w ciągu dnia śledzę wiadomości, oglądam straszne zdjęcia z Ukrainy. Ten kraj i jego ludzie z wielu powodów stali mi się bliscy – jak rodzina, przyjaciele, tak po prostu. Znam ich imiona, nazwiska, twarze, wiem, kim są, co robią, jak wyglądają ich mieszkania. Znam ich bliskich: żony, mężów, dzieci. Za każdym razem, gdy dociera do mnie wiadomość o kolejnym ataku, kolejny straszny komunikat o liczbie dronów, które Putin wysłał na nocny Kijów, Lwów, Odessę i gdzie tylko zechciał, nazwy przestają być nieznajomo brzmiącymi dźwiękami. Stają się imionami moich bliskich.

Bezpieczny, setki kilometrów od ich codziennego piekła, strachu, cierpienia, zmęczenia, wyczerpania, sprawdzam ich status na komunikatorach. Jeśli jest zielony/aktywny, to znaczy, że żyją. No, raczej żyją.

Osobą, której zielony status na komunikatorze często sprawdzam, jest Vitaly. Redaktor naczelny, wydawca, szef wspaniałego serwisu NV.ua, Nowe Głosy – portal, magazyn, stacja radiowa. To ważne i świetnie robione medium. Wciąż się dziwię, jak oni są w stanie to robić: schron pod redakcją, dookoła budynku jakieś okopy, generatory, 40 dziennikarzy z 200-osobowego zespołu na froncie.

Jeśli dziennikarstwo szuka drogi, misji, sensu, to niech pyta ich: oni wiedzą, po co są dziennikarzami.

Najważniejsze znajomości i przyjaźnie zdarzają się same, niezamierzone, poza naszymi wyborami. A później jedni stają się bliscy, bez względu na dzielące was kilometry. A bywa, że ci najbliżsi fizycznie stają się obcy. A bywa też, że niektórzy są bliscy na jedną niepełną chwilę – i znikają. To jak fala: przychodzi i odchodzi, normalna melodia.

Gdzieś kiedyś przeczytałem, że na wojnie częściej niż podczas pokoju spotykamy niezwykłych ludzi. Że wojna, która jest złem, wydobywa z nas też niekiedy to, co w człowieku najlepsze – i najgorsze. Nie jest to zaskoczeniem, a jednak za każdym razem ta prawda trafia we mnie z nową siłą.

W świecie, w którym słowa tak niewiele znaczą, staram się na własny użytek chronić ich wagę, znaczenie, ich granice, kształt i kierunek. Jednym z nich pod specjalną ochroną jest „przyjaźń”. Przyjaciele, przyjaźnić się. Wszystkie formy i odmiany, tryby, strony – przymiotnik, czasownik, rzeczownik.

Od jakiegoś czasu wymieniamy się tekstami, rozmawiamy o tematach, wspólnych ideach, pomysłach – po obydwu stronach granicy, światów – nocne rozmowy o tekstach, autorach, przeklętych polsko-ukraińskich strachach i złościach, ratowaniu zmarnowanych szans. No, takie polsko-ukraińskie czaty, najczęściej w nocy.

Jest, zdaje się, jakoś kwadrans przed północą ich czasu. Widzę, że Vitaly coś pisze na czacie. Tyle mogę w tej chwili zrobić, że z nim pogadam, a raczej poczuwam.

Dzwonię i zadaję to bezsensowne pytanie: „Co tam u Ciebie?”. A to ten kolejny dzień, gdy Shahedy nadlatują z Moskwy całymi chmarami. Kijów nie zaznał chwili spokoju piątą czy szóstą noc z rzędu. Ludzie śpią cudem po trzy godziny, noc w noc, a rano, ci, co przeżyli, idą do biura, szkoły, szpitala, urzędu. Miasto musi żyć, więc żyje. Nie wiadomo, czy dziś drony znowu uderzą, strach czekać na taką noc. I jak blisko twojego domu, ilu znowu zginie.

– Co słychać? Poczekaj, co tu gadać, zaraz ci pokażę, co słychać.

Włącza kamerę i z sypialni swojego mieszkania na którymś tam piętrze kijowskiego bloku wychodzi na balkon.

– Patrz, Jurek, to u mnie słychać.

Na małym ekranie smartfona noc rozświetlają wybuchy, wycie syren, dym. Niedaleko.

– No to tak – mówi Vitaly. – Codziennie. Ale poczekaj jeszcze – przemierza sypialnię na ekranie, meble, jakieś obrazy, kwiaty, a za chwilę za ścianą, w korytarzu, na podłodze, jak w podziemnym schronie, jakieś sylwetki mniejsze i większa, zawinięte w śpiwory, butelki z wodą dookoła, wydaje mi się, że zabawki.

– To moja żona i dzieci. Tak śpią, bo gdyby walnęło, to dwie ściany i mogą przeżyć.

I co możesz powiedzieć po takim obrazie? Nad głową twojej rodziny jest spokojne nocne warszawskie niebo, tylko lekki deszczyk zakłóca ciszę.

Depesza Reutersa z 10 lipca 2025 roku:

W nocy z 9 na 10 lipca Kijów doświadczył jednego z największych ataków ostatnich tygodni. Rosja użyła około 397–415 bezzałogowców, w tym blisko 200 dronów „Shahed”, oraz 18 rakiet balistycznych i manewrujących. Atak trwał prawie 10 godzin, obejmując osiem dzielnic miasta.

Zginęły dwie osoby, w tym kobieta – policjantka z metra. Rannych zostało od 22 do 28 osób, w tym dzieci. Zniszczeniu uległa infrastruktura: budynki mieszkalne, biurowe, placówki służby zdrowia, stacja metra, a nawet budynek nuncjatury papieskiej.

Reuters zaznacza, że eskalacja dronowego terroru zmusza mieszkańców Kijowa do nocnego ukrywania się i porannych powrotów do względnie „normalnego” życia.

Życie się nie poddaje

Tej nocy tuż po 22:00 na czacie widzę, że Vitaly wysyła coś, pojawiają się zdjęcia jedno pod drugim. Zdjęcia z jego ponalotowego spaceru po mieście, obrazy spokojnego miasta, wielkiego, plaża nad rzeką, ludzie grają w piłkę, ktoś na ławce brzdąka na gitarze zapewne tęskną melodię, na innym rozświetlony most, kontury budynków, jakaś para zakochanych w objęciach patrzy przed siebie, cisza, dziwna cisza i spokój.

[10/07/2025, 10:25:20 PM] Jerzy Wojcik: To Kijów?

[10/07/2025, 10:25:46 PM] Vitaly Sych: Так, в мене на Oболоні зараз

[10/07/2025, 10:26:05 PM] Vitaly Sych: Після важкої ночі всі живуть повним життям

[10/07/2025, 10:26:05 PM] Vitaly Sych: Tak, teraz u mnie na Obołoni. Po ciężkiej nocy wszyscy żyją pełnią życia.

Zdjęcia: Witalij Sych

Wszystko w tej sali sądowej w Batumi wydaje się zaprojektowane, by oddzielać i uciszać. Przede wszystkim gruba, szklana przegroda, za którą posadzono Mzię Amaglobeli. Ma 50 lat, a jej życie to historia walki o wolne media w Gruzji. Ubrana jest w prostą, błękitną koszulę, z rękami skrzyżowanymi na piersi, patrzy prosto przed siebie spokojnym wzrokiem. Jest założycielką Batumelebi i Netgazeti – niezależnych mediów, które od dziesięcioleci (Batumelebi od 1999 roku, a internetowe Netgazeti od 2010) pełnią rolę strażników demokracji, patrząc władzy na ręce. To właśnie ta rola – strażniczki demokracji – uczyniła z niej cel.

Po drugiej stronie szyby, w pierwszych rzędach, siedzi dyplomatyczna Europa – ambasador Niemiec Peter Fischer, ambasador Francji Shéraz Gasri, a obok nich austriacka europosłanka Lena Schilling. Jej biała koszulka jest jawnym aktem solidarności – widnieje na niej twarz Mzii i hasło „FIGHT BEFORE IT’S TOO LATE”.

Jak doszło do tego, że jedna z najbardziej szanowanych dziennikarek w kraju znalazła się w centrum międzynarodowego incydentu, oskarżona o napaść, za którą grozi jej siedem lat więzienia? Odpowiedź leży w chaotycznych wydarzeniach jednego wieczoru. Wieczorem 11 stycznia 2025 roku przed komendą policji w Batumi trwał protest. Mzia Amaglobeli została po raz pierwszy aresztowana za przyklejenie na budynku naklejki informującej o planowanym strajku. Było to drobne wykroczenie administracyjne, po którym zwolniono ją po około dwóch godzinach. Nie odjechała. Została na miejscu, a atmosfera przed komendą gęstniała z każdą chwilą. Gdy policja zaczęła brutalnie aresztować kolejnych demonstrantów, w tym jej znajomych, sytuacja wymknęła się spod kontroli. W samym środku chaosu doszło do bezpośredniej konfrontacji Mzii z szefem batumskiej policji, Iraklim Dgebuadze. Według relacji świadków i prawników, funkcjonariusz nawet nie próbował uspokoić sytuacji. Wręcz przeciwnie – miał wielokrotnie obrażać i ubliżać dziennikarce.

Organizacja Amnesty International poinformowała o istnieniu nagrań, które mają dokumentować, jak Dgebuadze kieruje w jej stronę groźby o charakterze seksualnym.

W odpowiedzi na te ataki słowne, Mzia Amaglobeli spoliczkowała szefa policji. Wiele źródeł, w tym Transparency International Georgia, podkreśla, że uderzenie było "symboliczne" i "pozbawione siły wystarczającej do wyrządzenia krzywdy". Reakcja państwa była natychmiastowa i bezwzględna. Amaglobeli została ponownie aresztowana, tym razem pod ciężkim zarzutem napaści na funkcjonariusza. Według relacji jej prawników, na komisariacie była ofiarą dalszego złego traktowania ze strony Dgebuadze, który miał na nią pluć, a jej samej przez wiele godzin odmawiano dostępu do toalety i adwokata.

Z celi, do której trafiła tamtej nocy, i gdzie rozpoczęła 38-dniowy strajk głodowy, jej odpowiedź nadeszła nie jako prośba, lecz jako deklaracja. W liście z 20 stycznia napisała: „Powód, dla którego jestem dziś oskarżona, jest bezpośrednią konsekwencją represyjnych, zdradzieckich i brutalnych procesów, które toczą się od roku [...] Nie ugnę się przed tym reżimem; nie będę grać według jego zasad. [...] Istnieje coś większego niż samo życie –Wolność!”. Jej wezwanie – „Walczcie, zanim będzie za późno” – stało się mottem ruchu oporu.

Tłem tych słów jest ostry polityczny konflikt. Rząd partii Gruzińskie Marzenie, założonej przez oligarchę Bidzinę Iwaniszwilego, jest oskarżany o realizowanie interesów Rosji. Wysocy rangą politycy partii rządzącej publicznie nazywają Mzię „zagranicznym agentem”, używając retoryki znanej z ustawodawstwa Kremla, co w dokumentach sprawy opisano jako element „rosyjskiej wojny hybrydowej”.

W odpowiedzi na to ruszyła globalna fala solidarności. Wsparcie napłynęło od ponad 90 organizacji, od potężnych graczy jak Amnesty International i Clooney Foundation for Justice, po bardziej wyspecjalizowane, jak Towarzystwo Dziennikarskie z Warszawy czy założyciel Knight Center for Journalism in the Americas, Rosental C. Alves. Do apeli o jej uwolnienie dołączyły laureatki Pokojowej Nagrody Nobla, Maria Ressa i Shirin Ebadi. Obrazy tej solidarności obiegły świat: Ressa trzymająca koszulkę z twarzą Mzii; ta sama Mzia, siedząc w ławie oskarżonych, trzyma egzemplarz książki Ressy „Jak stawić czoła dyktatorowi”; europosłowie w Brukseli rozwijający wielką, pokrytą podpisami gruzińską flagę.

Nawet zza krat, Mzia nie przestawała myśleć o misji. W nagraniu na Dzień Wolności Prasy mówiła o obowiązku dziennikarzy w świecie „botów, trolli, propagandy i oligarchów”. Wzywała gruziński biznes i obywateli do wspierania wolnych mediów, by nie zostały „same w starciu z Rosją i autorytarnym reżimem, który realizuje jej (Rosji) interesy”.

Punkt zwrotny nadszedł 28 kwietnia. Gdy sąd po raz kolejny odrzucił wniosek o uchylenie aresztu, Mzia Amaglobeli wstała i zwróciła się bezpośrednio do sędziego. Jej słowa, spokojne i precyzyjne, były ostateczną odpowiedzią na zarzuty.

„Jeśli nie będę w więzieniu, wiem dokładnie, co zrobię. Nie popełnię przestępstwa, bo nie jestem przestępcą”. Zrobiła krótką pauzę. „Jednakże zrobię wszystko, co w mojej mocy, by wspierać europejską integrację kraju, wolność słowa i wolność wypowiedzi – naprawdę to zrobię. A jeśli to jest uważane za przestępstwo, to być może powinnam pozostać w więzieniu”.

‍

‍

Kiedy mówimy o tych liczbach, warto pamiętać, o kim jest ta opowieść. To nie jest anonimowa fala migracji zarobkowej. Raport Deloitte pokazuje wyraźnie: uchodźcy z Ukrainy to przede wszystkim kobiety i dzieci. Aż 67% gospodarstw domowych prowadzonych jest przez samotne kobiety, które w Polsce samodzielnie utrzymują swoje rodziny, jednocześnie zmagając się z traumą wojny i niepewnością o los bliskich. W tym kontekście ich determinacja do pracy i samodzielności robi jeszcze większe wrażenie.

Efekt trampoliny

W każdej dyskusji o migracji powraca ten sam lęk: czy zabiorą nam pracę? Czy obniżą pensje? To naturalne obawy, które w zderzeniu z faktami okazują się mitem. Analiza Deloitte jest jednoznaczna: napływ uchodźców nie tylko nie zaszkodził polskim pracownikom, ale wręcz stał się dla nich korzystny. Wbrew czarnym scenariuszom, nie zaobserwowano ani spadku realnych płac, ani wzrostu bezrobocia wśród Polaków.

Najbardziej zdumiewające dowody płyną z analizy na poziomie powiatów. Dane pokazują, że tam, gdzie udział uchodźców w zatrudnieniu wzrósł o jeden punkt procentowy, wskaźnik zatrudnienia Polaków był wyższy o 0,5 punktu procentowego, a stopa bezrobocia niższa o 0,3 punktu.

To nie jest sucha statystyka. To dowód na „efekt trampoliny”: napływ nowej siły roboczej pozwolił polskim pracownikom awansować. Zamiast konkurować o te same, proste zadania, wielu z nich mogło zająć się bardziej zaawansowaną pracą, często lepiej płatną.

Ten cichy fenomen przełożył się na konkretne liczby.

Wkład uchodźców w polski PKB w 2024 roku sięgnął aż 2,7%, co odpowiada kwocie blisko 100 miliardów złotych wartości dodanej.

Równie wymowny jest ich wpływ na finanse publiczne. Uchodźcy stali się ważnymi płatnikami, zwiększając w 2024 roku dochody państwa o 2,94%, co oznacza dodatkowe 47 miliardów złotych w budżecie.

Dowodem ich rosnącej niezależności jest fakt, że aż 80% dochodów ich gospodarstw domowych pochodzi z pracy. Co istotne, udział świadczeń społecznych w ich dochodach wynosi tylko 14% i nie wzrósł, mimo podniesienia kwoty 800+.

Szczególnie wymowny jest wskaźnik pokazujący błyskawiczne "przenoszenie" swojego centrum ekonomicznego do Polski. Jeszcze w 2023 roku 81% dochodów uchodźców pochodziło ze źródeł polskich, a w 2024 roku było to już 90%.
Co to dokładnie oznacza? W ciągu zaledwie jednego roku udział pieniędzy pochodzących z Ukrainy – takich jak oszczędności czy przekazy od rodziny – w budżetach uchodźców drastycznie zmalał.
To polski rynek pracy i polskie zarobki stały się dla nich głównym źródłem utrzymania. Tak szybka zmiana dla tak dużej grupy ludzi to jeden z najmocniejszych dowodów na udaną i dynamiczną integrację.

Ten obraz współpracy, która przynosi korzyści obu stronom, potwierdzają nie tylko analitycy. Słychać go również w głosach polskich przedsiębiorców.

„Polska jest w komfortowej sytuacji, bo nie dość, że pomaga ludziom w potrzebie, to jeszcze dzięki ich pracy zarabia. Rzadko się zdarza, żeby na taką skalę etyka szła w parze z pragmatyką” – komentuje właściciel polskiej firmy, która zatrudnia wielu pracowników z Ukrainy, w większości kobiet.

Prosi o zachowanie anonimowości, bo jak dodaje, „ostatnie głosy od nowego lokatora Belwederu wskazują na inny kierunek”.

Ten rozdźwięk między rzeczywistością ekonomiczną a debatą publiczną nie jest przypadkowy.

Jest on paliwem dla polskich populistów, którzy upraszczają skomplikowany obraz, by zbić kapitał polityczny na lękach i uprzedzeniach. Ich narracja o "kosztach" i "zagrożeniach" stoi w jawnej sprzeczności z danymi raportu Deloitte o miliardowych wpływach do budżetu i rosnącym zatrudnieniu Polaków.
Tę atmosferę niechęci dodatkowo rozgrywa i podsyca rosyjska propaganda, której strategicznym celem jest osłabienie Polski poprzez skłócenie jej z Ukraińcami i podważenie sensu niesionej pomocy.
W ten sposób populistyczna gra na emocjach splata się z zewnętrzną dezinformacją, tworząc toksyczną mieszankę, w której fakty ekonomiczne mają niewielkie szanse na przebicie.

Skarb za szklaną szybą: Niedopasowanie i marnowany potencjał

Prawdziwy skarb – czyli wiedza i umiejętności tysięcy uchodźców – wciąż pozostaje w dużej mierze niewykorzystany. Główny problem to ogromna przepaść między wykształceniem uchodźców a pracą, którą wykonują.
Aż 40% z nich ma wyższe wykształcenie, ale tylko 12% pracuje w zawodach wymagających tych kwalifikacji – wobec 37% wśród Polaków.
Skutkiem jest częstsza praca w zawodach prostych (38% uchodźców wobec 10% Polaków). Choć warto zauważyć, że to właśnie ta grupa w ostatnich dwóch latach odnotowała najszybszy awans zawodowy, zmniejszając swój udział o 10 punktów procentowych.
Mediana ich wynagrodzeń dynamicznie rośnie – z 3100 zł do 4000 zł netto – zbliżając się do poziomu 84% mediany krajowej.

Jedną z głównych przyczyn tego stanu rzeczy jest potężna bariera w dostępie do tak zwanych zawodów regulowanych. Są to profesje takie jak lekarz, pielęgniarka, nauczyciel czy architekt, których wykonywanie wymaga specjalnych licencji i spełnienia surowych wymogów prawnych.
Statystyki są tu bezlitosne: w tych zawodach pracuje zaledwie 3,6% uchodźców, podczas gdy wśród Polaków odsetek ten wynosi 10,6%. Dla wielu ukraińskich specjalistów przeszkodą nie do pokonania okazuje się wymóg posiadania polskiego obywatelstwa, który formalnie zamyka drogę do awansu np. w zawodzie nauczyciela. Innych zatrzymuje długa i kosztowna procedura uznawania zagranicznych dyplomów oraz konieczność zdania egzaminów w języku polskim. Dodatkowo, tylko 18% uchodźców mówi płynnie po polsku, co osiągają średnio po 29 miesiącach pobytu w kraju.

Gdybyśmy odblokowali zaledwie połowę tego uśpionego potencjału, polska gospodarka zyskałaby co najmniej 6 miliardów złotych wartości dodanej rocznie.

Zatrzymani w pół drogi: Paradoks integracji

Dziś zatrudnionych jest 69% uchodźców w wieku produkcyjnym. W przypadku kobiet – 70%, czyli tylko 2 punkty procentowe mniej niż wśród Polek. Różnice stają się jednak widoczne w grupach wiekowych 25–39 lat, gdzie uchodźczynie pracują rzadziej niż Polki, co raport wiąże z brakiem systemowego wsparcia w opiece nad dziećmi.

Co ciekawe, raport wskazuje na pewien paradoks. Integracja zawodowa i znalezienie stabilnej pracy w Polsce sprawiają, że uchodźcy rzadziej planują powrót do Ukrainy. Z kolei dostęp do dobrej edukacji dla dzieci i usług publicznych daje im poczucie stabilności, które... zwiększa ich gotowość do powrotu, bo mają zasoby i spokój, by taki powrót zaplanować.

Stawka w tej grze toczy się nie tylko o teraźniejszość. Prognozy Deloitte pokazują, że przy utrzymaniu kursu integracji, wkład uchodźców w polski PKB może wzrosnąć do 3,2% do roku 2030.
Jednak w całej tej debacie o procentach PKB, strategiach i polityce, najrzadziej słyszalny jest głos tych, których ona najbardziej dotyczy.
To opowieść o niezwykłej szansie, którą Polska może zmarnować, jeśli pozwoli, by zgiełk polityki zagłuszył głos faktów. 

Pamiętam ten dzień

Gdy w lutym 2022 roku wybuchła wojna, nikt nie miał wątpliwości: trzeba uciekać. Pociągi, autobusy, samochody – miliony kobiet z dziećmi opuszczały kraj, zostawiając za sobą mężów, domy, życie. W ciągu kilku miesięcy z Ukrainy wyjechało ponad 7 milionów osób, głównie do krajów sąsiednich i Unii Europejskiej.
Był to największy kryzys uchodźczy w Europie od czasów II wojny światowej – i pierwszy, w którym niemal wszyscy uciekający to kobiety i dzieci.

W pierwszym miesiącu wojny szacowano, że 90% uchodźców to kobiety i dzieci. Mężczyźni w wieku 18–60 lat nie mogli opuszczać Ukrainy z powodu mobilizacji. Trzy lata później proporcje pozostają podobne: kobiety i dziewczęta to około 63% społeczności uchodźczej. W krajach UE dorosłe kobiety stanowią średnio 46%, a dzieci – kolejne 33%.
Przykład Niemiec mówi wiele: z ponad miliona ukraińskich uchodźców 80% dorosłych to kobiety, z których większość ma wyższe wykształcenie.
To one są dziś filarem życia codziennego na uchodźstwie – jednocześnie opiekunkami, żywicielkami i osobami decyzyjnymi.

Zostaję, nie dlatego, że muszę

Wbrew stereotypom, większość kobiet w Ukrainie nie zostaje dlatego, że nie może wyjechać. Z danych z początku 2025 roku wynika, że 80% kobiet w wieku 18–60 lat świadomie wybiera życie w Ukrainie. Nie „bo nie ma wyjścia”, ale „bo to mój kraj”. Aż 90% badanych kobiet odpowiedziało: „To mój kraj i chcę tu mieszkać.”

Nie są to tylko słowa – to decyzje oparte na więziach, tożsamości, poczuciu wspólnoty. Mimo trwającej wojny, mimo trudnej sytuacji ekonomicznej, dla wielu kobiet wybór jest jasny: nawet jeśli będzie trochę gorzej, zostanę.
Około 20% kobiet rozważa wyjazd. Najczęściej są to młode, samotne kobiety, które straciły pracę i nie widzą możliwości poprawy. Wiele z nich już raz wyjechało i wróciło – są bardziej otwarte na migrację, ale też bardziej rozczarowane. Nawet w tej grupie wyjazd to raczej możliwość niż realny plan. Większość powstrzymują więzi rodzinne, brak środków, odpowiedzialność za bliskich.

„Spośród tych 20%, które chcą wyjechać, dwie trzecie nie ma środków lub trzyma je tu coś bardzo poważnego – chory krewny, grób bliskich, zaginiony partner” – mówią badacze Wołodymyr Wakhitow i Natalia Zaika z Instytutu Badań Behawioralnych przy American University Kyiv w rozmowie z NV.ua.

 Coraz rzadziej decyzje o wyjeździe mają związek z paniką czy bezpośrednim zagrożeniem. Coraz częściej są to przemyślenia o długoterminowej przyszłości: czy znajdę pracę? Czy dziecko będzie miało szczęśliwe dzieciństwo? Czy kraj stanie na nogi? „Odchodzę, bo nie widzę przyszłości za pięć lat” – to dziś najczęstsze zdanie wśród kobiet rozważających wyjazd. 

Z kolei te, które zostają, mówią: „Nawet jeśli będzie trochę gorzej, nie wyjadę.” W ich wypowiedziach dominuje odpowiedzialność – za rodzinę, za wspólnotę, za kraj. To decyzje z serca, nie tylko z kalkulatora.

Co nas powstrzymuje

Dla wielu kobiet powrót jest jeszcze trudniejszy niż sama decyzja o pozostaniu. Szczególnie niechętne do powrotu są matki małych dzieci – kobiety w wieku 30–39 lat. Zaledwie 6% z nich wróciło do Ukrainy, co stanowi pięciokrotnie niższy wskaźnik niż wśród innych grup wiekowych.

Główna bariera? Poczucie zagrożenia. „Jeśli dzieci nie będą miały tu normalnego dzieciństwa, nie wrócimy” – powtarza się w dziesiątkach rozmów.

Do tego dochodzi niepewność mieszkaniowa: brak ochrony lokatorów, rosnące ceny, umowy bez gwarancji. „Dopóki rynek nieruchomości nie będzie bardziej cywilizowany, ludzie będą się wyprowadzać. To nie tylko bariera dla powrotów, ale też dla decyzji o dziecku.”

Nie pomaga również zniekształcony obraz rzeczywistości. Ukraina z perspektywy Zachodu wydaje się strefą nieustannego zagrożenia, nawet jeśli lokalnie panuje względny spokój. Zachód z kolei – z Ukrainy – wygląda na miejsce obce, chłodne i kosztowne. To zjawisko badacze nazywają „efektem lustrzanego zagrożenia” – boimy się tego, czego nie znamy. 

Powrót to coś więcej niż tylko powrót.

A jednak wiele kobiet wraca. Nie tylko z potrzeby, ale z przekonania, że Ukraina to miejsce, gdzie ich życie ma znaczenie. Przyciąga możliwość pracy w zawodzie, większa elastyczność rynku, brak konkurencji w niektórych branżach.

„W Ukrainie łatwiej znaleźć pracę w swoim zawodzie, nawet jeśli dyplom nie jest uznawany za granicą. A brak konkurencji w wielu branżach otwiera kobietom nowe ścieżki” – mówią badacze.

Ale najważniejsze są niewidoczne czynniki: język, wspólna pamięć, sposób wychowania dzieci. „Wiem, że tutaj moje dziecko zrozumie, kim jest” – to jedno z najbardziej przejmujących zdań w badaniu.

Dla wielu Ukrainek wybór „zostać” lub „wrócić” to nie tylko decyzja o miejscu zamieszkania.

To decyzja o sensie.

Najpierw poszło o tranzyt ukraińskiego zboża przez Polskę, co dla Ukrainy było kwestią życia i śmierci. Kraj ze zniszczoną gospodarką ma właściwie tylko jeden towar eksportowy - zboże. Kryzys wybuchł przed wyborami parlamentarnymi w Polsce. O ile jeszcze można było zrozumieć irytację prezydenta Zełenskiego, to reakcja polskiej strony była najgorszą z możliwych.

Liderzy konserwatywnej parti PiS nagle, z dnia na dzień, przestali kochać wolną i niepodległą Ukrainę, a polski premier ogłosił, że Polska nie będzie wysyłać broni do Ukrainy.

Jak takie oświadczenie mogło wpłynąć samych Ukraińców i na gotowość innych ich sojuszników do dalszego wsparcia? Straty są trudne do oszacowania, i to w wielu wymiarach, dla obu stron. Cały ten cyniczny cyrk urządzono tylko po to, by PiS mógł zdobyć kilka procent głosów części nacjonalistycznie nastawionego elektoratu. Na szczęście dla Polaków i Ukraińców sztuczka nie zadziałała, Prawo i Sprawiedliwość się przeliczyło. Wybory wygrała koalicja demokratów, tworzona przez ludzi nastawionych od zawsze  proukraińsko i proeuropejsko. Wierzę, że to dobra wiadomość dla obu naszych krajów.

Gdyby nie żałosne zachowanie prezydenta Dudy, niedawnego wielkiego przyjaciela Ukrainy, przy każdej okazji obściskującego Zełenskiego, w Polsce byłby już nowy rząd, który wziąłby odpowiedzialność za kraj i relacje międzynarodowe, w tym jedno z najważniejszych zadań, czyli pomoc walczącej Ukrainie. Niestety prezydent Polski zagrał w typowy dla siebie sposób. Zamiast dbać o sprawy państwa odwleka powołanie nowego rządu, dając swoim partyjnym kolegom czas na spakowanie walizek, pękających już od dóbr państwowych, i bezpieczną ewakuację. Ostatnią rzeczą, która zaprząta głowę ministrom i urzędnikom z nadania PiS, jest bieżące zarządzanie państwem. Wszak im więcej problemów zostawią nowej ekipie, tym dla nich lepiej. To już nie ich państwo i nie ich zmartwienia.

Problem z TiR-ami na granicy trafił więc w najgorszy moment, czyli interregnum nad Wisłą, gdzie de facto nikt nie rządzi. Na tym galimatiasie chce jeszcze zyskać nacjonalistyczna Konfederacja, której działacze ruszyli zadymiać na granicę. Wczoraj awanturą zajęła się Komisja Europejska. Polska musi rozwiązać problem blokad na granicy z Ukrainą, inaczej KE może wszcząć wobec niej procedurę karną.- Polskie władze na mocy prawa UE mają obowiązek zapewnić swobodny ruch ukraińskich ciężarówek na przejściach granicznych - oświadczył rzecznik Komisji.

Wprawdzie polscy urzędnicy prowadzą jakieś rytualne rozmowy ze stroną ukraińską, ale de facto nie ma nikogo, kto wziąłby odpowiedzialność. Jeśli więc polscy TiR-owcy chcą rozwiązać problem, powinni zaparkować swoje ciężarówki przed pałacem prezydenckim w Warszawie, aby Duda nie przekraczał po raz kolejny granicy przyzwoitości i w końcu powołał rząd.