Exclusive
20
min

Sztuczna inteligencja nie zastąpi ludzi w pracy, tylko ich wesprze

Wraz z rozwojem innowacyjnych technologii nie tylko firmy, ale także każdy z nas powinien bliżej przyjrzeć się nowym produktom AI i zacząć z nich korzystać. Po co? By zwiększyć własną efektywność w pracy i życiu codziennym. Rozmowa z Kateryną Steciuk, CEO firmy LyraTech AI

Olga Gembik

Czy sztuczna inteligencja może zastąpić ludzi? Zdjęcie: Shutterstock

No items found.

Zostań naszym Patronem

Dołącz do nas i razem opowiemy światu inspirujące historie. Nawet mały wkład się liczy.

Dołącz

Kateryna Steciuk, założycielka LyraTech AI, mieszka obecnie w dwóch dwóch miastach: Warszawie i Kijowie. Jest transformacyjną liderką AI – pomaga poprawić wydajność zespołów i firm przy użyciu innowacji technologicznych w dziedzinie sztucznej inteligencji. W dorobku ma ponad 30 projektów AI, budowała zespoły AI liczące do 20 osób.

Olga Gembik: Jaką drogę przeszła Pani w sektorze technologicznym – od początku do stworzenia własnej firmy?

Kateryna Steciuk: Zajmuję się sztuczną inteligencją od prawie 10 lat. Zaczynałam jako programistka, potem zarządzałam działami, tworzyłam zespoły dla kilku dużych ukraińskich firm outsourcingowych i działów uczenia maszynowego. W końcu założyłam własną firmę usługową – LyraTech AI.

Opracowujemy niestandardowe rozwiązania dla firm z wykorzystaniem technologii sztucznej inteligencji, które usprawnią, zoptymalizują bądź zwiększą wartość firmy – albo obniżą koszty.

Tworzymy różne projekty z naciskiem na sztuczną inteligencję. Współpracujemy z dużymi przedsiębiorstwami z branży telekomunikacyjnej, farmaceutycznej i handlu detalicznego. Pracujemy również ze start-upami. Naszymi klientami są firmy z Wielkiej Brytanii, Stanów Zjednoczonych i Szwajcarii. Zamierzamy zalegalizować swą działalność w Polsce.

Zaczynałam jako programistka w firmie, pisząc w programie Java. Ale potem chciałam więcej wyzwań i nowych zadań, które obejmowałyby bardziej zróżnicowane podejścia, więcej „matematyki”.

W programowaniu wszystko jest mniej więcej zdefiniowane. W sztucznej inteligencji tak nie jest. Jest dużo niepewności, wiele miejsc, w których możesz tworzyć nowe rzeczy. I to mnie zainteresowało

Czy można przewidzieć, które produkty AI będą kształtować najbliższą przyszłość?

Wszystko się teraz szybko zmienia. To, nad czym teraz pracujemy, jeszcze trzy lata temu było bardzo trudne do zrozumienia. Wierzę w rozwój sztucznej inteligencji generatywnej, która w ciągu ostatnich dwóch lat nabrała wielkiego rozpędu.

Na przykład ChatGPT jest częścią obszaru generatywnej sztucznej inteligencji w zakresie generowania tekstu, mamy też klonowanie obrazów, wideo, audio, głosu itp. Nie wszystko jest jeszcze w tej dziedzinie idealne, ale już widzę, że może to przynieść znaczące korzyści firmom i ułatwić działanie każdej firmie czy osobie, która chce wejść na pole sztucznej inteligencji.

Czy sztuczna inteligencja zastąpi ludzi, pozbawi ich pracy?

Wiele osób obawia się, że sztuczna inteligencja wyeliminuje ludzi z licznych zawodów. Często pojawiają się opinie, że AI zastępuje nas i musimy coś z tym zrobić. Nie zgadzam się z takim postawieniem sprawy. Owszem, sztuczna inteligencja z pewnością zabierze wiele miejsc pracy, ale też stworzy nowe.

Zdjęcie: Shutterstock

To proces podobny do rewolucji przemysłowej, kiedy przesiedliśmy się z koni do samochodów. Niektórzy ludzie stracili pracę, ale pojawiło się wiele nowych możliwości. Myślę, że bardzo fajnie jest zastąpić niektóre proste, rutynowe prace sztuczną inteligencją i w zamian dać ludziom pracę bardziej kreatywną, złożoną. Sztuczna inteligencja nie jest jeszcze w stanie rozwiązywać bardzo skomplikowanych zadań. Ludzka kreatywność będzie potrzebna zawsze, a inteligencja emocjonalna ludzi jest bardzo ważna w procesie tworzenia i pracy.

Dlatego nie obawiałabym się AI. Namawiałabym za to ludzi, którzy martwią się, że w ciągu 5-10 lat ich zawód może zostać zastąpiony przez sztuczną inteligencję, do zdobywania nowych umiejętności.

Jest tak wiele obszarów, w których możesz się rozwijać i uczyć. Sztuczna inteligencja tylko wzmocni ludzi w pracy, a nie ich zastąpi

Które ukraińskie firmy wykorzystujące sztuczną inteligencję są w czołówce zmian technologicznych?

Wiele ukraińskich firm korzysta ze sztucznej inteligencji. Nie jestem jednak pewna, czy mogę podzielić się szczegółami na ten temat.

Jednak powszechnie wiadomo, że sztuczną inteligencję wykorzystuje do generowania obrazów Nowa Poczta [ukraińska firma świadcząca usługi ekspresowej dostawy dokumentów, ładunków i paczek – red.]. Kiedy została za to skrytykowana na Twitterze, odpowiedziała, że się rozwija i stara się nadążać za duchem czasu.

Jaka jest rola AI w poprawianiu efektywności zespołów pracowników? Jakich narzędzi należy użyć, by stworzyć zespół marzeń?

Nie ma jednego produktu, którego firmy mogłyby używać i który sprawiłby, że wszystko stanie się superwydajne. Podczas warsztatów z niektórymi ukraińskimi i zagranicznymi firmami przyglądamy się, z jakich narzędzi sztucznej inteligencji mogą korzystać zespoły.

Na przykład ChatGPT jest produktem poprawiającym wydajność pracy, ponieważ może pisać, przetwarzać ogromne ilości informacji, czytać dokumenty, podsumowywać je, znajdować błędy, pisać listy, poprawiać gramatykę i generować pomysły.

Wspólnie z naszymi zespołami znajdujemy różne procesy, które można zautomatyzować. Na przykład gdy wykonujemy jakieś zadanie 20 razy dziennie i poświęcamy na nie 5 minut, warto się zastanowić, czy do niego wykorzystać sztuczną inteligencję i ile czasu dzięki temu zyskamy.

Analiza procesów w kontekście pracy zespołów ludzi jest ważna. Ale w kontekście efektywności osobistej każdy pracownik powinien również zapoznać się z istniejącymi narzędziami AI, takimi jak ChatGPT, Midjourney, generowanie obrazu, dźwięku i wideo. Ludzie muszą wiedzieć, które z tych narzędzi mogą usprawnić ich pracę.

Ważne jest, aby właściciele firm i liderzy zespołów byli zainteresowani szkoleniem pracowników. Przyniesie to korzyści firmie i członkom zespołu, którzy będą mogli zautomatyzować niektóre rutynowe czynności.

Dlatego jestem bardzo podekscytowana, że są ukraińskie firmy, które zamiast zatrudniać zewnętrznych ekspertów, same szkolą swoich pracowników, przekazując im najważniejsze rzeczy na temat AI. Bo kto tego nie robi – przegra

Czy w świecie sztucznej inteligencji będzie miejsce na inteligencję emocjonalną?

Inteligencja emocjonalna zawsze będzie ważna. Jesteśmy ludźmi, potrzebujemy ludzi, więc jej znaczenie nie zmaleje – a może w związku z wykorzystaniem zaawansowanych technologii nawet wzrośnie. W miarę wzrostu automatyzacji ludzie będą musieli być bardziej zaangażowani w kreatywność, sprawniej wyjaśniać skomplikowane procesy i łączyć to z nowymi ideami. Jeśli ktoś straci pracę, ktoś inny powinien móc go wesprzeć.

Jak narzędzia sztucznej inteligencji są wykorzystywane w Polsce?

Polski rynek AI to jeden z najszybciej rozwijających się rynków w Europie. Po pierwsze, przeniosło się tutaj wiele ukraińskich firm. Po drugie, Polacy dużo inwestują we wsparcie i rozwój takich firm. Wiele zagranicznych biur otwiera swoje oddziały w Polsce.

Na forum WTECK – AI dla biznesu, gdzie mówiłam o tym, jak wykorzystać AI do wzrostu i efektywności, było wiele firm i ciekawych przypadków. Wiele osób podchodziło do mnie i rozmawiało. Widać było, że temat sztucznej inteligencji w Polsce jest gorący i bardzo interesujący.

Futuryści przewidzieli rosnącą rolę sztucznej inteligencji, ale nie przewidzieli kształtu przyszłych wojen. W jaki sposób AI może ułatwić życie w czasach turbulencji, klęsk żywiołowych i konfliktów wywołanych przez człowieka?

Sztuczna inteligencja jest zaangażowana we wszystkie te obszary, począwszy od zmian klimatycznych. Prowadzi się też wiele badań nad jej wykorzystaniem w czasie wojny.

Ukraińscy żołnierze ze 148 Oddzielnej Brygady Artyleryjskiej Sił Szturmowych korygują ogień przy pomocy drona. Zdjęcie: Evgeniy Maloletka/Associated Press/Eastern News

Wojny zawsze napędzały postęp technologiczny, a Ukraina ma wiele świetnych firm, które  rozwijają technologie wojskowe – od dronów bojowych po systemy obserwacji ruchu na polu walki. A kiedy mówimy o wizji komputerowej, tak teraz istotnej, mamy na myśli na przykład narzędzia do identyfikacji fejków, propagandy w postach itp. To także sztuczna inteligencja.

Jak mamy włączać produkty sztucznej inteligencji w codzienne życie?

Ludzie nie powinni bać się sztucznej inteligencji. Powinni się edukować. AI przestała już być technologią tylko dla naukowców – stała się szansą dla wszystkich. Każdy może być w nią zaangażowany i korzystać z jej zalet.

Giganci technologiczni rywalizują teraz o stworzenie najlepszych modeli sztucznej inteligencji, a my, użytkownicy, możemy na tym tylko skorzystać. We współczesnym świecie wiedza o sztucznej inteligencji – ogólna, lecz na wysokim poziomie – będzie niezbędna dla każdego.

<add-big-frame>Sztuczna inteligencja (AI) to zestaw narzędzi technologicznych i algorytmów (programów komputerowych), które dostarczają nam gotowych rozwiązań dla zmian w świecie cyfrowym i rzeczywistym w oparciu o różne dane. Sztuczna inteligencja została pomyślana jako wielokierunkowe narzędzie, które wykonywałoby zadania, które dotychczas potrafił wykonać tylko człowiek.

Inteligencja emocjonalna to zdolność do rozumienia i rozpoznawania emocji własnych i emocji innych ludzi, a tym samym określania intencji, pragnień i uczuć. A co najważniejsze, jest to umiejętność zarządzania emocjami i uczuciami, wpływania na własne zachowanie i zachowanie innych. Inteligencja emocjonalna została po raz pierwszy zdefiniowana przez amerykańskiego psychologa Daniela Golemana. <add-big-frame>

No items found.
Р Е К Л А М А
Dołącz do newslettera
Thank you! Your submission has been received!
Oops! Something went wrong while submitting the form.

Redaktorka i dziennikarka. Ukończyła polonistykę na Wołyńskim Uniwersytecie Narodowym Lesia Ukrainka oraz Turkologię w Instytucie Yunusa Emre (Turcja). Była redaktorką i felietonistką „Gazety po ukraińsku” i magazynu „Kraina”, pracowała dla diaspory ukraińskiej w Radiu Olsztyn, publikowała w Forbes, Leadership Journey, Huxley, Landlord i innych. Absolwent Thomas PPA International Certified Course (Wielka Brytania) z doświadczeniem w zakresie zasobów ludzkich. Pierwsza książka „Kobiety niskiego” ukazała się w wydawnictwie „Nora-druk” w 2016 roku, druga została opracowana przy pomocy Instytutu Literatury w Krakowie już podczas inwazji na pełną skalę.

Zostań naszym Patronem

Nic nie przetrwa bez słów.
Wspierając Sestry jesteś siłą, która niesie nasz głos dalej.

Dołącz

Wszystko w tej sali sądowej w Batumi wydaje się zaprojektowane, by oddzielać i uciszać. Przede wszystkim gruba, szklana przegroda, za którą posadzono Mzię Amaglobeli. Ma 50 lat, a jej życie to historia walki o wolne media w Gruzji. Ubrana jest w prostą, błękitną koszulę, z rękami skrzyżowanymi na piersi, patrzy prosto przed siebie spokojnym wzrokiem. Jest założycielką Batumelebi i Netgazeti – niezależnych mediów, które od dziesięcioleci (Batumelebi od 1999 roku, a internetowe Netgazeti od 2010) pełnią rolę strażników demokracji, patrząc władzy na ręce. To właśnie ta rola – strażniczki demokracji – uczyniła z niej cel.

Po drugiej stronie szyby, w pierwszych rzędach, siedzi dyplomatyczna Europa – ambasador Niemiec Peter Fischer, ambasador Francji Shéraz Gasri, a obok nich austriacka europosłanka Lena Schilling. Jej biała koszulka jest jawnym aktem solidarności – widnieje na niej twarz Mzii i hasło „FIGHT BEFORE IT’S TOO LATE”.

Jak doszło do tego, że jedna z najbardziej szanowanych dziennikarek w kraju znalazła się w centrum międzynarodowego incydentu, oskarżona o napaść, za którą grozi jej siedem lat więzienia? Odpowiedź leży w chaotycznych wydarzeniach jednego wieczoru. Wieczorem 11 stycznia 2025 roku przed komendą policji w Batumi trwał protest. Mzia Amaglobeli została po raz pierwszy aresztowana za przyklejenie na budynku naklejki informującej o planowanym strajku. Było to drobne wykroczenie administracyjne, po którym zwolniono ją po około dwóch godzinach. Nie odjechała. Została na miejscu, a atmosfera przed komendą gęstniała z każdą chwilą. Gdy policja zaczęła brutalnie aresztować kolejnych demonstrantów, w tym jej znajomych, sytuacja wymknęła się spod kontroli. W samym środku chaosu doszło do bezpośredniej konfrontacji Mzii z szefem batumskiej policji, Iraklim Dgebuadze. Według relacji świadków i prawników, funkcjonariusz nawet nie próbował uspokoić sytuacji. Wręcz przeciwnie – miał wielokrotnie obrażać i ubliżać dziennikarce.

Organizacja Amnesty International poinformowała o istnieniu nagrań, które mają dokumentować, jak Dgebuadze kieruje w jej stronę groźby o charakterze seksualnym.

W odpowiedzi na te ataki słowne, Mzia Amaglobeli spoliczkowała szefa policji. Wiele źródeł, w tym Transparency International Georgia, podkreśla, że uderzenie było "symboliczne" i "pozbawione siły wystarczającej do wyrządzenia krzywdy". Reakcja państwa była natychmiastowa i bezwzględna. Amaglobeli została ponownie aresztowana, tym razem pod ciężkim zarzutem napaści na funkcjonariusza. Według relacji jej prawników, na komisariacie była ofiarą dalszego złego traktowania ze strony Dgebuadze, który miał na nią pluć, a jej samej przez wiele godzin odmawiano dostępu do toalety i adwokata.

Z celi, do której trafiła tamtej nocy, i gdzie rozpoczęła 38-dniowy strajk głodowy, jej odpowiedź nadeszła nie jako prośba, lecz jako deklaracja. W liście z 20 stycznia napisała: „Powód, dla którego jestem dziś oskarżona, jest bezpośrednią konsekwencją represyjnych, zdradzieckich i brutalnych procesów, które toczą się od roku [...] Nie ugnę się przed tym reżimem; nie będę grać według jego zasad. [...] Istnieje coś większego niż samo życie –Wolność!”. Jej wezwanie – „Walczcie, zanim będzie za późno” – stało się mottem ruchu oporu.

Tłem tych słów jest ostry polityczny konflikt. Rząd partii Gruzińskie Marzenie, założonej przez oligarchę Bidzinę Iwaniszwilego, jest oskarżany o realizowanie interesów Rosji. Wysocy rangą politycy partii rządzącej publicznie nazywają Mzię „zagranicznym agentem”, używając retoryki znanej z ustawodawstwa Kremla, co w dokumentach sprawy opisano jako element „rosyjskiej wojny hybrydowej”.

W odpowiedzi na to ruszyła globalna fala solidarności. Wsparcie napłynęło od ponad 90 organizacji, od potężnych graczy jak Amnesty International i Clooney Foundation for Justice, po bardziej wyspecjalizowane, jak Towarzystwo Dziennikarskie z Warszawy czy założyciel Knight Center for Journalism in the Americas, Rosental C. Alves. Do apeli o jej uwolnienie dołączyły laureatki Pokojowej Nagrody Nobla, Maria Ressa i Shirin Ebadi. Obrazy tej solidarności obiegły świat: Ressa trzymająca koszulkę z twarzą Mzii; ta sama Mzia, siedząc w ławie oskarżonych, trzyma egzemplarz książki Ressy „Jak stawić czoła dyktatorowi”; europosłowie w Brukseli rozwijający wielką, pokrytą podpisami gruzińską flagę.

Nawet zza krat, Mzia nie przestawała myśleć o misji. W nagraniu na Dzień Wolności Prasy mówiła o obowiązku dziennikarzy w świecie „botów, trolli, propagandy i oligarchów”. Wzywała gruziński biznes i obywateli do wspierania wolnych mediów, by nie zostały „same w starciu z Rosją i autorytarnym reżimem, który realizuje jej (Rosji) interesy”.

Punkt zwrotny nadszedł 28 kwietnia. Gdy sąd po raz kolejny odrzucił wniosek o uchylenie aresztu, Mzia Amaglobeli wstała i zwróciła się bezpośrednio do sędziego. Jej słowa, spokojne i precyzyjne, były ostateczną odpowiedzią na zarzuty.

„Jeśli nie będę w więzieniu, wiem dokładnie, co zrobię. Nie popełnię przestępstwa, bo nie jestem przestępcą”. Zrobiła krótką pauzę. „Jednakże zrobię wszystko, co w mojej mocy, by wspierać europejską integrację kraju, wolność słowa i wolność wypowiedzi – naprawdę to zrobię. A jeśli to jest uważane za przestępstwo, to być może powinnam pozostać w więzieniu”.

Protest wspierający Mzię Amaglobeli, Foto: clooneyfoundationforjustice

20
хв

7 lat za spoliczkowanie "Gruzińskiego Marzenia"

Jerzy Wojcik

Kaja Puto: – Historia pokazuje, że wojna to okazja do emancypacji kobiet. Podczas drugiej wojny światowej europejskie kobiety zaczęły pracować w branżach zdominowanych wcześniej przez mężczyzn, np. na kolei czy w przemyśle zbrojeniowym. Czy coś podobnego obserwujemy teraz również w Ukrainie?

Lilia Faschutdinowa: – Zdecydowanie. W branżach zdominowanych dotychczas przez mężczyzn brakuje rąk do pracy, zatrudnia się w nich więcej kobiet. Wynika to z tego, że wielu mężczyzn walczy na froncie, a tysiące straciły już na nim życie. No i niektórzy rezygnują z pracy, bo ukrywają się przed mobilizacją.

Coraz więcej kobiet można spotkać za kierownicą autobusu czy ciężarówki, w kopalni czy na budowie. Nie nazwałabym tego jednak emancypacją. Kobiety w Ukrainie są aktywne zawodowo już od czasów ZSRR, bo wtedy praca była obowiązkowa. Po jego rozpadzie płace okazały się zbyt niskie, by przeżyć z jednej pensji. Widzę to więc inaczej: wojna sprawiła, że społeczeństwo stało się bardziej otwarte na to, by kobiety odgrywały na rynku pracy bardziej zróżnicowane role.

Działa to również w drugą stronę, bo niektórzy mężczyźni podjęli pracę w branżach zdominowanych przez kobiety, na przykład w szkolnictwie. To ich chroni przed wojskiem, ponieważ nauczyciele zaliczani są do profesji o znaczeniu krytycznym dla państwa i nie są mobilizowani. Nie jest to może najszlachetniejsza motywacja, ale pewnie po wojnie część tych nauczycieli zostanie w zawodzie. A zatem może to pozytywnie wpłynąć na równowagę płci w kadrach ukraińskich szkół.

A jak to wygląda w polityce? Kobiety odgrywają ogromną rolę w ukraińskim środowisku wolontariuszy, którzy wspierają wojsko oraz instytucje państwowe. To środowisko cieszy się zaufaniem społeczeństwa, co po wojnie może przekuć się na sukcesy polityczne. Czy na horyzoncie widać już jakieś nowe liderki?

Z pewnością po zakończeniu wojny pojawią się w polityce nowe twarze i będą wśród nich wolontariusze. Nie jestem jednak przekonana, że będą to przede wszystkim kobiety. Społeczeństwo jest świadome, jak ogromny jest ich wkład w wolontariat – że pomagają w zbieraniu pieniędzy na sprzęt wojskowy, medyczny i tak dalej. W zbiorowej wyobraźni utrwalił się pewien obraz wolontariuszki: starszej kobiety, która wyplata siatki maskujące dla żołnierzy. Jednak zazwyczaj ona pozostaje bezimienna. W mojej opinii najbardziej rozpoznawalni wolontariusze to mężczyźni. To oni najczęściej otrzymują nagrody, udzielają wywiadów, to ich twarze są znane. 

Spytałam ostatnio moich znajomych, czy potrafią wymienić nazwiska wolontariuszek. Mało kto był w stanie. A Serhija Prytułę czy Wasyla Bajdaka kojarzy każdy. Wojna, nie wojna – kobietom jest trudniej o rozpoznawalność

Jednak tendencja dotycząca aktywizacji kobiet w ukraińskiej polityce jest wzrostowa. W latach 2000. kobiety stanowiły mniej niż 10 proc. członków parlamentu, obecnie jest ich tam już ponad 20 proc. Być może wzmocnią to wprowadzone w 2019 roku parytety na listach wyborczych. Nie mieliśmy okazji tego sprawdzić, bo z powodu rosyjskiej inwazji od tamtego czasu nie było wyborów, nie licząc samorządowych.

Worki z piaskiem chronią budynki publiczne w centrum Kijowa przed rosyjskim ostrzałem, 7 czerwca 2022 r. Zdjęcie: AP Photo/Efrem Łukacki, APTOPIX

Parytety wprowadzono, by zbliżyć ukraińskie prawo do unijnych standardów w kwestii praw kobiet. To argument, który wciąż jest przekonujący dla ukraińskiego społeczeństwa?

Tak. Ukraińcy mają zazwyczaj idealistyczne wyobrażenie o Zachodzie i chcą zostać jego częścią. To ułatwia promocję progresywnych wartości. Tolerancja wobec osób LGBTQI+ rośnie – jak się zdaje, w przypadku wielu Ukraińców właśnie z tego powodu, że chcą być Europejczykami. I nie chcą być tacy jak Rosjanie, którzy prześladują osoby homoseksualne, a jednocześnie dekryminalizują przemoc domową.

Omówiłyśmy pozytywne tendencje, które dają nadzieję na postęp w kwestii praw ukraińskich kobiet. Niestety wojna niesie w tej sprawie również zagrożenia.

Co masz na myśli?

Istnieje ryzyko, że gdy mężczyźni wrócą z wojny, będą tak czczeni, że od kobiet będzie się wymagało, by im wszystko wybaczać, okazywać wdzięczność, rodzić im dzieci – i to w jeszcze większym stopniu niż dotąd. W tradycyjnym wyobrażeniu kobieta to berehynia, opiekuńcza bogini, męczennica, która cierpliwie znosi wszystkie trudy życia rodzinnego. 

W pokoleniu moich rodziców wiele kobiet trwało przy swoich mężach, choć  nadużywali alkoholu. Swoje decyzje nazywały troską i odpowiedzialnością

W Polsce to „matka Polka”, która „niesie swój krzyż”. Na szczęście ten model odchodzi w przeszłość.

W Ukrainie też już zaczął odchodzić. Ale potem przyszła wojna i sprawy się pokomplikowały. Mężczyznom, którzy wracają z wojny, trudno wrócić do rzeczywistości. Doświadczyli śmierci i okrucieństwa, wielu z nich cierpi na zespół stresu pourazowego, niektórzy stosują przemoc.

Do tego dochodzą zerwane więzi. Długie miesiące na froncie sprawiają, że nierzadko czujesz silniejszą więź z kolegami z okopu niż ze swoją rodziną. Po powrocie to może namieszać w relacji z żoną. Pojawia się nieufność i zazdrość, podejrzenia w stylu: „Zdradzałaś, gdy mnie nie było”. Znam przypadki mężczyzn, którzy na początku wojny chcieli, by ich kobiety wyjechały za granicę, a teraz traktują je z tego powodu jak zdrajczynie.

Trudno mi o tym mówić. Jestem dozgonnie wdzięczna wszystkim żołnierzom, którzy bronią mojego kraju. Jeśli w wyniku tego doświadczenia zachowują się niewłaściwie – wiem, że to nie ich wina. Pęka mi serce, gdy myślę o tym, co wycierpieli.

To wina Rosji, która napadła na wasz kraj.

Tak, to wina agresora. Ale my, Ukraina, nie możemy pozwolić, by ich cierpienie wywoływało dodatkowe cierpienie kobiet i dzieci. Wszyscy cierpimy, mężczyźni i kobiety, wielu z nas będzie miało problemy psychiczne do końca życia.

Wojna odciśnie swoje piętno również na kolejnych pokoleniach. Zadaniem ukraińskiego państwa, a także ukraińskiego społeczeństwa, jest łagodzić te fatalne skutki

Jak państwo może pomóc weteranom?

Pomoc weteranom to jedno – im potrzebne jest wsparcie psychologiczne, a także kompleksowe programy wsparcia powrotu do cywilnego życia. Dla jednych świetnym rozwiązaniem będzie dotacja na otwarcie biznesu (takie programy już funkcjonują), inni potrzebują pomocy w znalezieniu pracy. Nie można dopuścić do tego, by weterani wojenni siedzieli w domu bezczynnie. Dotyczy to również tych, którzy na froncie stali się niepełnosprawni.

Jednak wsparcie potrzebne jest również rodzinom. Po powrocie żołnierza z wojny spada na nie ogromny ciężar. Nie wiadomo, czego się spodziewać, jak na to reagować. Uważam ponadto, że do kobiet powinna zostać skierowana kampania w rodzaju: „Masz prawo odejść, nawet jeśli twój mąż jest bohaterem”. Nic nie uzasadnia życia ze sprawcą przemocy.

Nie boisz się, że taka kampania mogłaby być odebrana negatywnie? Już w czasie wojny Ukrzalyznica, ukraińska kolej, wprowadziła w nocnych pociągach przedziały tylko dla kobiet. To wywołało złość wielu mężczyzn: „To my narażamy dla was życie, a wy robicie z nas drapieżców?”

Oczywiście, że to się spotka ze sprzeciwem. Nie tylko mężczyzn, ale również kobiet, w tym tych, których mężowie walczą lub wrócili już z frontu. Już dziś bardzo trudno rozmawiać o wielu problemach w armii – wdzięczność dla żołnierzy sprawia, że stają się one tematami tabu. Jednak jeśli chcemy faktycznie być europejskim państwem prawa, musimy nauczyć się znajdować rozwiązania również tych niewygodnych problemów.

Kobieta i jej córka czekają na pociąg, próbując opuścić Kijów, 24 lutego 2022 r. Zdjęcie: AP Photo/Emilio Morenatti, APTOPIX

Jakie problemy masz na myśli?

Na przykład molestowanie seksualne w armii. Nie mówię, że to powszechny problem, ale takie przypadki się zdarzają i należy je potępiać. Gdy na początku rosyjskiej inwazji ofiara takiej przemocy powiedziała o swoich doświadczeniach publicznie, niektórzy reagowali bardzo krytycznie. Zarzucali jej dyskredytowanie ukraińskich sił zbrojnych, insynuowali, że przecież kobiety po to idą do wojska, by znaleźć faceta. Na szczęście po trzech latach pełnoskalowej wojny jest już nieco łatwiej mówić o problemach. Nie cenzurujemy samych siebie, jak na początku.

Jednak ogólnie sytuacja ukraińskich żołnierek od 2014 roku się poprawiła.

Tak, zdecydowanie. Wcześniej prawie w ogóle nie mogły zajmować stanowisk bojowych. Walczyły na froncie, ale oficjalnie były np. kucharkami. Dziś takie przypadki to wyjątki. Ukraińskie żołnierki doceniane są również na poziomie symbolicznym – obchodzony 1 października Dzień Obrońców Ukrainy został przemianowany na Dzień Obrońców i Obrończyń Ukrainy. Ministerstwo Obrony docenia wkład żołnierek w obronę kraju, a medialne opowieści o tym, że „piękne panie umilają nam służbę”, słychać już na szczęście bardzo rzadko. Jednak kobietom w armii wciąż ciężko awansować na wysokie stanowiska.

Poważny problem mają też żołnierki w związkach homoseksualnych. Bo one nie są uznawane przez ukraińskie państwo. Kiedy twoja partnerka zostanie ranna lub trafi do niewoli, nie dowiesz o tym. Kiedy zginie, nie możesz zobaczyć jej ciała. 

Gdy umrze biologiczna matka , jej partnerka nie ma do dziecka żadnych praw. To dotyczy również homoseksualnych żołnierzy, tyle że w związkach lesbijskich wychowuje się więcej dzieci 

No dobrze, ale koniec końców to mężczyźni w armii są bardziej dyskryminowani – w przeciwieństwie do kobiet są wcielani do niej przymusowo. A zatem odbiera się prawo do życia i zdrowia, podstawowe prawo człowieka…

To narracja, którą często słyszę od obcokrajowców. Irytuje mnie to, tak samo jak mówienie naszym obrońcom, że „zabijanie ludzi jest złe”. Oczywiście, że jest złe, ale co powinniśmy zrobić? Tym, którzy nie doświadczają na co dzień zagrożenia życia, łatwo teoretyzować i krytykować nasze decyzje, a trudniej – zaproponować alternatywne rozwiązania. Powinniśmy poddać się Rosji? Albo wysłać wszystkich na front? Losować, który z rodziców trafi do wojska? Jak chronilibyśmy wówczas dzieci i osoby starsze? Kto by pracował, żeby gospodarka funkcjonowała?

Ochotniczki z oddziału „Czarownice z Buczy”, która zestrzeliwuje rosyjskie drony, na szkoleniu bojowym, 3 sierpnia 2024 r. Zdjęcie: AP Photo/Efrem Łukacki

Kobiety w przeciwieństwie do mężczyzn mogły też legalnie opuścić Ukrainę.

To z kolei ogromne wyzwanie dla ukraińskiego siostrzeństwa. Między kobietami, które wyjechały, a tymi, które zostały, powstało napięcie. Niektóre z nas zarzucają sobie nawzajem: „Zostawiłaś swój kraj w potrzebie, uciekłaś, zdradziłaś nas”. Albo: „Zostałaś, niszczysz życie swoim dzieciom”. 

To dla mnie bardzo przykre. Sądzę, że każdy ma prawo podjąć decyzję, którą uważa za najlepszą dla swojej rodziny. To tragiczny wybór, bo każda decyzja jest z jakiegoś powodu zła. To napięcie szkodzi Ukrainie, ponieważ niektóre z uchodźczyń nie będą chciały z tego powodu wrócić do domu. Znam kobiety, które wyjechały, a ich rodziny przestały z nimi rozmawiać.

I nie przyjmą ich z powrotem?

Myślę, że gdy wojna się skończy, te napięcia wygasną, ludzie zaczną żyć nowym życiem. Ale dla wielu uchodźczyń to będzie argument, by nie wracać do Ukrainy.

Boisz się, że negatywne dla praw ukraińskich kobiet skutki wojny przeważą nad pozytywnymi?

Nie wiem. Jestem optymistycznie nastawiona, mam nadzieję, że przeważą pozytywne. Ale szanse na to oceniam na pół na pół.

Jak wojna zmieniła Ciebie jako feministkę?

Przed wybuchem pełnoskalowej wojny powiedziałabym, że przede wszystkim jestem kobietą. Nie było dla mnie nic ważniejszego, jeśli chodzi o moją tożsamość. Dziś mówię, że jestem Ukrainką. Wojna sprawia, że narodowość łączy nas bardziej niż cokolwiek innego. Jeśli nie znasz wojny, nigdy tego nie zrozumiesz.

Lilija „Lila” Faschutdinowa – feministka i działaczka na rzecz praw człowieka z dziesięcioletnim doświadczeniem w pracy w społeczeństwie obywatelskim, programach przeciwdziałających dyskryminacji i promujących równouprawnienie płci. Uzyskała licencjat z filologii na Sorbonie oraz tytuł magistra w dziedzinie praw człowieka na Uniwersytecie Padewskim. Pracowała z syryjskimi uchodźcami w Turcji, z przesiedleńcami wewnętrznymi w Ukrainie, osobami z HIV, osobami LGBTQI+ oraz kobietami. Obecnie mieszka we Lwowie, gdzie w międzynarodowej organizacji humanitarnej pracuje nad projektem wzmacniającym pozycję kobiet.

20
хв

Pożegnanie z berehynią

Kaja Puto

Możesz być zainteresowany...

Ексклюзив
20
хв

Dziś wojna to nie tylko czołgi i artyleria. To także drony i AI

Ексклюзив
Dezinformacja
20
хв

Stalin miał „Prawdę”, Putin ma Pravdę

Skontaktuj się z redakcją

Jesteśmy tutaj, aby słuchać i współpracować z naszą społecznością. Napisz do nas jeśli masz jakieś pytania, sugestie lub ciekawe pomysły na artykuły.

Napisz do nas
Article in progress